Zaliczenie na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych (art. 1039 k.c.)

Zaliczanie darowizn na schedę spadkową (art. 1039 i n. k.c.) służy dążeniu do równego traktowania spadkobierców przez zapewnienie, że transfery majątkowe dokonywane z majątku przyszłego spadkodawcy na rzecz małżonka lub zstępnych będą uwzględnione przy dziale spadku, który następuje między tymi osobami. Rozwiązanie to realizuje dorozumianą intencję spadkodawcy przez wyrównanie w dziale spadku korzyści uzyskanej uprzednio przez jednego ze spadkobierców.

Zaliczenie darowizny na schedę spadkową stanowi wyłącznie operację rachunkową; nie wpływa ono na udział, w jakim spadkobierca dochodzi do spadku, i jego odpowiedzialność za długi spadku. Mechanizm ten ma zastosowanie wyłącznie w przypadku dziedziczenia ustawowego i dyspozytywny charakter w tym sensie, że spadkodawca może dokonać darowizny ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia, przy czym wola spadkodawcy może wynikać z jego oświadczenia lub – w sposób dorozumiany – z okoliczności, w jakich darowizna została dokonana ‎(por. postanowienie SN z dnia 24 stycznia 2002 r., III CKN 503/00 i uchwała SN z dnia 27 kwietnia 2022 r., III CZP 57/22).

Zaliczenie na schedę spadkową następuje przez doliczenie do wartości spadku wartości darowizn podlegających zaliczeniu, podział uzyskanej sumy między spadkobierców, stosownie do ich udziału w spadku (obliczenie schedy spadkowej), a w końcowym etapie – odjęcie od schedy wartości darowizny podlegającej zaliczeniu. Jeżeli odjęcie od schedy wartości darowizny podlegającej zaliczeniu daje wynik ujemny, darowizny tej nie dolicza się do wartości spadku, a spadkobierca nie jest uwzględniany w dziale spadku, zachowując otrzymaną darowiznę (art. 1040 k.c.) (por. postanowienia SN z dnia 19 listopada 2004 r., II CK 155/04 i z dnia 2 marca 2005 r., III CK 28/05).

Postanowienie SN z dnia 9 lutego 2024 r., II CSKP 903/22

Standard: 79559 (pełna treść orzeczenia)

Art.1039 § 1 k.c. odnosi się do dziedziczenia ustawowego oraz działu spadku między wymienionymi w nim osobami, jest wyrazem idei równego traktowania tych osób, polegającej na tym, że transfery korzyści majątkowych przeprowadzone z majątku (późniejszego) spadkodawcy na rzecz małżonka lub zstępnych powinny być uwzględniane przy dziale spadku między tymi osobami.

Unormowanie to ma charakter dyspozytywny, albowiem zaliczenie darowizny lub zapisu windykacyjnego na schedę spadkową jest wyłączone, jeśli spadkodawca w sposób wyraźny (verba legis: „z oświadczenia spadkodawcy wynika”) lub w sposób dorozumiany (verba legis „z okoliczności wynika”) dokona darowizny lub zapisu windykacyjnego z jednoczesnym zwolnieniem obdarowanego lub zapisobiercy z obowiązku zaliczenia otrzymanej korzyści na poczet schedy spadkowej.

W art. 1039 § 1 k.c. mowa jest jednoznacznie o darowiźnie oraz o zapisie windykacyjnym, stąd przy interpretacji tych pojęć należy w pierwszej kolejności odwołać się do treści art. 888 § 1 i nast. k.c. oraz art. 981[1] i nast. k.c. (zagadnienia związane z zapisem windykacyjnym zostaną - ze względu na przedmiot zagadnienia prawnego- pominięte w dalszych rozważaniach).

W piśmiennictwie i orzecznictwie przedstawiono różne koncepcje wykładni pojęcia „darowizna” zawartego w treści art. 1039 k.c. W świetle dominującego w piśmiennictwie i orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądu, przez pojęcie to należy rozumieć wszelkiego rodzaju przysporzenia dokonane pod tytułem darmym na rzecz zstępnych i małżonka, co powoduje, że zaliczeniu na poczet schedy podlegają również przysporzenia niemające formy prawnej darowizny, o ile zostały dokonane nieodpłatnie, a intencją stron było dokonanie tych przysporzeń na poczet przyszłego spadku

Uchwała SN z dnia 27 kwietnia 2022 r., III CZP 57/22

Standard: 61332 (pełna treść orzeczenia)