Roszczenia z tytułu pobranych pożytków i innych przychodów z gospodarstwa rolnego i przedsiębiorstwa

Pod pojęciem innych przychodów, o których mowa w art. 686 k.p.c., w orzecznictwie przyjmuje się na gruncie spraw o dział spadku, w skład którego wchodzi gospodarstwo rolne, normalny dochód, jaki przynosi gospodarstwo, który jest przede wszystkim wynikiem pracy i starań rolnika użytkującego to gospodarstwo rolne. W takim przypadku, udział w takim dochodzie ze strony współspadkobierców, którzy nie przyczynili się swą pracą i staraniem do jego powstania, nie powinien przekraczać czynszu dzierżawnego, jaki w konkretnych okolicznościach byłby obiektywnie usprawiedliwiony (por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 15 grudnia 1969 r., III CZP 12/69, postanowienie z dnia 14 grudnia 1972 r., III CZP 85/72).

W odniesieniu do przedsiębiorstwa, będącego przedmiotem postępowania podziałowego, chodzi o zyski uzyskiwane przez przedsiębiorstwo prowadzone przez jednego ze współwłaścicieli po ustaniu współwłasności (por. postanowienie SN z dnia 30 września 1977 r., III CRN 76/77, uchwała z dnia 6 września 1996 r., III CZP 98/96– wydane na tle spraw o podział majątku wspólników spółki cywilnej).

Należy przy tym uwzględnić – podobnie, jak ma to miejsce w sprawach dotyczących gospodarstw rolnych - czy i w jakiej części dochód ten został wypracowany wyłącznie dzięki staranności tego współwłaściciela, który nadal prowadził przedsiębiorstwo. Chodzi bowiem o zobiektywizowaną wartość pożytków cywilnych, jaką dane przedsiębiorstwo jest w stanie przynosić w danych warunkach rynkowych, z wyłączeniem osobistej pracy współwłaściciela.

Dochód uzyskiwany przez współwłaściciela przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55[1] k.c. dzięki jego osobistej pracy, nie jest równoznaczny z pożytkami i innymi przychodami z tego przedsiębiorstwa, podlegającymi rozliczeniu w postępowaniu działowym (por. postanowienia SN: z dnia 5 marca 2008 r., V CSK 406/07, z dnia 15 kwietnia 2011 r., III CSK 191/10, z dnia 16 grudnia 2011 r., V CSK 28/11).

 W zależności od okoliczności sprawy i przy uwzględnieniu istotnych różnić między przedsiębiorstwem i gospodarstwem rolnym uwzględnienie osobistego zaangażowania współwłaściciela przedsiębiorstwa do wypracowania zysku może polegać także na pomniejszeniu uzyskanego przez przedsiębiorstwo zysku, podlegającego rozliczeniu między współwłaścicielami przedsiębiorstwa, o rynkową wartość tego rodzaju usług dla osoby, która podjęłaby się kierowaniem takiego przedsiębiorstwa.

Rozliczenie w postępowaniu działowym zysku uzyskanego z przedsiębiorstwa po ustaniu wspólności ustawowej między małżonkami do chwili podziału, i z którego był finansowany późniejszy rozwój przedsiębiorstwa, nie może doprowadzić do uzyskania przez współwłaściciela podwójnej korzyści, tj. z jednej strony, z tytułu wzrostu wartości przedsiębiorstwa o składniki tego przedsiębiorstwa z chwili dokonywania podziału oraz z drugiej strony, z tytułu udziału w zysku przedsiębiorstwa służącego do powiększenia wartości tego przedsiębiorstwa.

Postanowienie SN z dnia 24 stycznia 2013 r., V CSK 79/12

Standard: 50674 (pełna treść orzeczenia)