Uchwała z dnia 1972-12-14 sygn. III CZP 85/72

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 85/72

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 14 grudnia 1972 r.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz. Sędziowie: J. Ignatowicz (sprawozdawca), A. Gola.

Sąd Najwyższy, w sprawie z wniosku Anny J. o dział spadku i podział nieruchomości, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym następującego zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Katowicach postanowieniem z dnia 21 września 1972 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"1) Czy podlegają rozliczeniu w trybie art. 618 § 1 k.p.c. roszczenia z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego przez Skarb Państwa, jeżeli Skarb Państwa - mimo że był współwłaścicielem tego gospodarstwa - posiadał to gospodarstwo w całości w związku z dekretem z dnia 9 lutego 1953 r. o całkowitym zagospodarowaniu użytków rolnych (Dz. U. Nr 11, poz. 40); w wypadku zaś pozytywnej odpowiedzi na pytanie pierwsze -

2) czy rozliczenie takie powinno nastąpić według dochodów, jakie można by osiągnąć zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki, czy według faktycznie uzyskanych dochodów lub według innych kryteriów rozliczenia?",

uchwalił:

W wypadku gdy Skarb Państwa, będąc współwłaścicielem nieruchomości rolnej, korzysta nadal - po uchyleniu dekretu z dnia 9 lutego 1953 r. o całkowitym zagospodarowaniu użytków rolnych (Dz. U. Nr 11, poz. 40) i po ekspiracji tytułu do korzystania z pozostałych udziałów, wydanego na podstawie art. 10 tego dekretu - z całej nieruchomości, obowiązany jest do rozliczenia się w sprawie o zniesienie współwłasności lub o dział spadku z tytułu pobranych korzyści (art. 206 i 207 k.c. oraz art. 618 i 683 k.p.c.); rozliczenie następuje według zasad ogólnych, określonych bliżej w wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej z dnia 15 grudnia 1969 r. w sprawach o dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne (III CZP 12/69 - OSNCP 1970, poz. 39).

Uzasadnienie

W sprawie niniejszej, która jest sprawą o dział spadku i o zniesienie współwłasności, wyszło na jaw, ze Skarb Państwa, będący jednym ze współwłaścicieli, władał - i nadal włada - całą nieruchomością, przy czym w latach 1953 - 1956 korzystał z tej nieruchomości w zakresie udziałów do niego nie należących na podstawie decyzji przewidzianej w art. 10 dekretu z dnia 9 lutego 1953 r. o całkowitym zagospodarowaniu użytków rolnych (Dz. U. Nr 11, poz. 40). W związku z tym, że tytuł ten już dawno wygasł, pozostali współwłaściciele żądają, aby Skarb Państwa rozliczył się z nimi z pobranych pożytków.

Rozpoznając rewizję od postanowienia działowego Sądu Powiatowego, Sąd Wojewódzki w Katowicach powziął wątpliwości, czy powyższe roszczenie jest uzasadnione, a jeżeli tak - to według jakich zasad powinno nastąpić rozliczenie. Wątpliwościom tym Sąd Wojewódzki dał wyraz w dwu pytaniach przedstawionych Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c., a zacytowanych we wstępnej części niniejszej uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Z chwilą wygaśnięcia tytułu, na podstawie którego odpowiednia jednostka państwowa władała całą wspólną nieruchomością, Skarb Państwa znalazł się w takiej samej sytuacji, w jakiej jest każdy współwłaściciel korzystający wyłącznie z nieruchomości wspólnej. Taka bowiem sytuacja prawna, o jaką chodzi w sprawie niniejszej, nie została uregulowana w sposób specjalny. Do sytuacji tej więc stosuje się przepisy, które obowiązują każdego współwłaściciela. Przepisy te mieszczą się przede wszystkim w art. 206 k.c. oraz w art. 618 k.p.c., z których m.in. wynika, że współwłaściciel, który wyłącznie korzysta z całej nieruchomości, ma obowiązek rozliczenia się z tego tytułu z pozostałymi współwłaścicielami.

Z tych samych założeń wychodząc, należy z kolei - odpowiadając na drugie pytanie Sądu Wojewódzkiego - wyjaśnić, że ogólnym zasadom podlega też sposób rozliczenia się przez Skarb Państwa z posiadania całej nieruchomości i z pobierania wszystkich pożytków. Zasady te zostały, jeśli chodzi o gospodarstwa rolne, bliżej wyjaśnione w wytycznych z dnia 15 grudnia 1969 r. III CZP 12/69 (OSNCP 1970, poz. 39). W szczególności wyjaśniono tam, że wynagrodzenie za korzystanie przez jednego ze współwłaścicieli z całej nieruchomości rolnej powinno być w zasadzie (tzn. jeżeli co innego nie wynika ze szczególnej dochodowości danego obiektu) umiarkowane oraz że roszczenia z tego tytułu tego współwłaściciela, który z nieruchomości nie korzystał, są roszczeniami okresowymi w rozumieniu art. 118 k.c.

Do odmiennej odpowiedzi nie może prowadzić podniesiona przez Skarb Państwa okoliczność, że Państwo było w sytuacji przymusowej, w tym sensie, iż wobec braku zainteresowania ze strony pozostałych współwłaścicieli było zmuszone do zarządzania całą nieruchomością. Przepisy bowiem o współwłasności nie uzależniają obowiązku rozliczenia się jednego ze współwłaścicieli z pozostałymi współwłaścicielami od przyczyny, która wywołała stan stanowiący podstawę tego rozliczenia. Oczywiście, gdyby przyczyną braku zainteresowania nieruchomością ze strony pozostałych współwłaścicieli był fakt, że nieruchomość ta nie jest dochodowa, nie mogłoby to pozostać bez wpływu na treść orzeczenia o rozliczeniu, ale problem ten wiąże się tylko pośrednio z zagadnieniami objętymi niniejszą uchwałą i powinien być rozstrzygnięty przez sąd w orzeczeniu o zniesieniu współwłasności lub o dziale spadku. To samo należy powiedzieć o roszczeniach współwłaściciela, który sam korzystał z całej nieruchomości (w danym wypadku Skarbu Państwa), z tytułu dokonanych nakładów. Oczywiście roszczenia te też podlegają rozpoznaniu na zasadach ogólnych.

Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji uchwały.

OSNC 1973 r., Nr 7-8, poz. 127