Reprezentacja dziecka w spawie o rozwiązanie przysposobienia

Sprawy o rozwiązanie przysposobienia są rozpoznawane w procesie i objęte postępowaniem odrębnym w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi (art. 453 k.p.c. in fine). Proces o rozwiązanie przysposobienia na żądanie przysposabiającego toczy się między przysposabiającym, jako powodem, a przysposobionym, jako pozwanym. Przysposobiony, który nie ma zdolności procesowej, może podejmować czynności tylko przez przedstawiciela ustawowego (art. 66 k.p.c.). Zgodnie z art. 98 § 1 k.r.o. przedstawicielem ustawowym dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską są rodzice, przy czym przepis ten ma zastosowanie także w relacji między przysposabiającym a przysposobionym po orzeczeniu przysposobienia (art. 121 § 1 k.r.o.). Ze względu na konflikt interesów reprezentacja ta jest jednak wyłączona w sytuacjach określonych w art. 98 § 2 k.r.o. Ograniczenia określone w tym przepisie mają odpowiednie zastosowanie w postępowaniu sądowym (art. 98 § 3 k.r.o.) i odnoszą się m.in. do procesu o rozwiązanie przysposobienia. W konsekwencji, w typowych przypadkach, w procesie o rozwiązanie przysposobienia przysposobiony, jeżeli nie ma zdolności procesowej, jest reprezentowany przez kuratora ustanowionego przez sąd opiekuńczy (art. 99 k.r.o.) (por. wyroki SN z dnia 20 stycznia 1970 r., II CR 530/69 i z dnia 17 września 1982 r., II CR 340/82).

Reguła ta nie ma jednak zastosowania wtedy, gdy przysposabiającym nie przysługuje władza rodzicielska względem przysposobionego. W takim przypadku, zgodnie z art. 94 § 3 k.r.o., dla dziecka ustanawia się opiekę, a jego reprezentacja w postępowaniu sądowym należy do opiekuna (art. 98 § 1 w związku z art. 146 i art. 155 § 2 k.r.o.) (por. uchwałę SN z dnia 25 listopada 1975 r., III CZP 76/75). Dotyczy to również reprezentacji dziecka przysposobionego w postępowaniu o rozwiązanie przysposobienia (por. odpowiednio - wydane w kontekście postępowania o przysposobienie - postanowienie SN z dnia 12 lutego 1976 r., IV CR 97/76). 

Ustanowienie dla dziecka kuratora może okazać się w tym przypadku niezbędne dopiero wtedy, gdy opiekun nie może reprezentować podopiecznego ze względu na ograniczenia przewidziane w art. 159 § 1 k.r.o., które - podobnie jak w przypadku ograniczeń reprezentacji przez rodziców - mają odpowiednie zastosowanie w postępowaniu sądowym (art. 159 § 2 k.r.o.). Ustanowienie kuratora następuje wtedy na podstawie art. 99 § 1 w związku z art. 155 § 2 k.r.o.

Jakkolwiek, zgodnie z art. 69 § 1 k.p.c., sąd orzekający władny jest na  wniosek strony przeciwnej samodzielnie ustanowić kuratora dla osoby pozbawionej zdolności procesowej i niemającej przedstawiciela ustawowego, jednak ze względu na wagę postępowania o rozwiązanie przysposobienia z punktu widzenia sytuacji prawnej przysposobionego, postępowanie to powinno toczyć się z  udziałem osoby powołanej do sprawowania pieczy nad dzieckiem zgodnie z  przepisami prawa materialnego, w sposób umożliwiający pełną ochronę jego interesów. Ustanowienie kuratora przez sąd na podstawie art. 69 k.p.c. ma charakter wyjątkowy, a w związku z tym w odniesieniu do osób fizycznych, w szczególności zaś w sprawach dotyczących praw stanu, należy w pierwszej kolejności dążyć do ustanowienia prawidłowego przedstawiciela ustawowego przez sąd opiekuńczy i przeprowadzenia postępowania z jego udziałem.

Wyrok SN z dnia 18 lutego 2021 r., IV CSKP 216/21

Standard: 54840 (pełna treść orzeczenia)

Stroną pozwaną w sprawie z powództwa przysposabiającego o rozwiązanie przysposobienia powinna być osoba przysposobiona, a skoro jest ona małoletnia i skoro w myśl przepisów art. 98 k.r.o. matka nie może jej reprezentować, to uczynić to powinien kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy (art. 99 k.r.o.), matka zaś może uczestniczyć w sprawie tylko jako interwenient uboczny.

Wyrok SN z dnia 17 września 1982 r., II CR 340/82

Standard: 31982 (pełna treść orzeczenia)