Postanowienie z dnia 1976-02-12 sygn. IV CR 97/76

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CR 97/76

Postanowienie z dnia 12 lutego 1976 r.

Postępowanie zakończone orzeczeniem przysposobienia osoby małoletniej, której opiekun nie został wezwany na rozprawę i nie wziął w niej udziału, jest dotknięte nieważnością także wtedy, gdy w świetle ustalonych przez sąd opiekuńczy okoliczności szczególnych zachodziły przesłanki uzasadniające - w myśl art. 119 k.r.o. - orzeczenie przysposobienia mimo braku zgody opiekuna.

Przewodniczący: sędzia J. Pietrzykowski (sprawozdawca). Sędziowie: R. Czarnecki, T. Bielecki.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym sprawy z wniosku Marii i Czesława małż. K. o przysposobienie małoletniego Jerzego G. na skutek rewizji Klementyny D. od postanowienia Sądu Rejonowego w Będzinie z dnia 24 czerwca 1975 r.

postanowił uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w Sosnowcu do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 24.VI.1975 r. Sąd Rejonowy w Będzinie orzekł pełne przysposobienie Jerzego G., urodzonego dnia 20.XI.1968 r., przez małżonków Czesława Stefana K. i Mariannę Leokadię K. W rewizji od tego postanowienia, zawierającej wniosek o jego uchylenie i o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania albo o jego zmianę i oddalenie wniosku, Klementyna D., będąca opiekunem małoletniego Jerzego G., zarzuciła przede wszystkim, że Sąd Rejonowy nie zawiadomił jej o terminie rozprawy, przez co pozbawił ją możności obrony praw małoletniego. Ponadto skarżąca podniosła, że matka małoletniego, choć formalnie jest pozbawiona władzy rodzicielskiej, to jednak interesuje się dzieckiem, z którym - po zwolnieniu jej z zakładu karnego - nawiązała żywy kontakt.

Sąd Wojewódzki, po rozpoznaniu sprawy na skutek tej rewizji, na podstawie art. 391 § 1 k.p.c. postanowieniem z dnia 29 grudnia 1975 r. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne: "Czy sąd opiekuńczy władny jest w trybie art. 577 k.p.c. uchylić swe orzeczenie o przysposobieniu w razie zgłoszenia w rewizji uczestnika postępowania zarzutu nieważności?"

Sąd Najwyższy na podstawie art. 391 § 1 k.p.c. przejął sprawę do rozpoznania, uznał bowiem, że wyjaśnienie przedstawionego zagadnienia prawnego nie jest potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy z następujących powodów: po pierwsze w niniejszej sprawie sąd opiekuńczy w ogóle nie mógłby postąpić w myśl art. 577 k.p.c., skoro w odniesieniu do postanowienia orzekającego przysposobienie obowiązuje wyrażona w art. 588 k.p.c. odmienna zasada szczególna, według której sąd opiekuńczy nie może takiego postanowienia zmienić ani uchylić. Po drugie zaś, gdyby nawet przepis art. 577 k.p.c. mógł mieć zastosowanie, to i tak przedstawione zagadnienie byłoby bezprzedmiotowe dla rozstrzygnięcia sprawy. Okoliczność bowiem, że sąd opiekuńczy może na podstawie art. 577 k.p.c. zmienić swe postanowienie, nie pozbawia uczestnika postępowania możliwości zaskarżenia takiego postanowienia do wyższej instancji, która jest obowiązana rozpoznać przedstawioną jej na skutek wniesionego środka odwoławczego sprawę, choćby zachodziły przesłanki do postąpienia przez sąd opiekuńczy w myśl art. 577 k.p.c., z czego ten sąd nie skorzystał. Po trzecie sąd opiekuńczy, wbrew sugestiom zawartym w treści postanowienia z dnia 17.VII.1975 r. nie postąpił w myśl art. 577 k.p.c., do czego ze względu na rodzaj sprawy nie był uprawniony, lecz prawidłowo przedstawił rewizję do rozpoznania sądowi drugiej instancji. Gdy więc udzielenie odpowiedzi na zagadnienie prawne, nie mogące mieć wpływu na sposób rozstrzygnięcia sprawy w jej obecnym stadium, było niedopuszczalne, Sąd Najwyższy rozpoznał sprawę merytorycznie, uznając rewizję za uzasadnioną i podlegającą uwzględnieniu na podstawie art. 388 k.p.c. wobec nieważności postępowania w pierwszej instancji (art. 369 pkt 5 k.p.c.).

Sąd Rejonowy z naruszeniem art. 214 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. nie odroczył rozprawy pomimo niezawiadomienia o niej opiekunki małoletniego Jerzego G., lecz rozpoznał sprawę i orzekł przysposobienie, pozbawiając przez to małoletniego należytej ochrony jego praw. Z treści uzasadnienia zaskarżonego postanowienia mogłoby wynikać, że niezawiadomienie opieki małoletniego o terminie rozprawy było skutkiem uznania przez Sąd, że w okolicznościach rozpoznawanej sprawy należało orzec przysposobienie bez zgody opiekuna. Gdyby rzeczywiście takie było zapatrywanie Sądu, to należałoby uznać je za błędne. W myśl art. 586 k.p.c. sąd opiekuńczy orzeka o przysposobieniu po przeprowadzeniu rozprawy, na rozprawę zaś wzywa - między innymi - osoby, których zgoda na przysposobienie jest potrzebna. W sytuacji, gdy dziecko pozostaje pod opieką dlatego, że jego rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, stosownie do dyspozycji art. 119 k.r.o. (zdanie pierwsze) do przysposobienia potrzebna jest zgoda opiekuna dziecka. Zestawienie tego przepisu z treścią art. 586 § 2 k.p.c. (zarówno w brzmieniu dotychczasowym, jak i w brzmieniu znowelizowanym przez ustawę z dnia 19 grudnia 1975 r. - Dz. U. Nr 45, poz. 234) wskazuje na to, że w rozumieniu ostatnio wymienionego przepisu opiekun jest osobą, której zgoda na przysposobienie jest potrzebna, dlatego też powinien być wezwany na rozprawę, i to z tym skutkiem, że zaniedbanie przez sąd tego obowiązku i rozstrzygnięcie pomimo niestawienia się opiekuna na rozprawę powoduje w myśl art. 369 pkt 5 k.p.c. nieważność postępowania.

Postępowanie zakończone orzeczeniem przysposobienia osoby małoletniej, której opiekun nie został wezwany na rozprawę i nie wziął w niej udziału, jest dotknięte nieważnością także wtedy, gdy w świetle ustalonych przez sąd opiekuńczy okoliczności szczególnych zachodziły przesłanki uzasadniające - w myśl art. 119 k.r.o. - orzeczenie przysposobienia mimo braku zgody opiekuna.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy rozważy m.in. stanowisko reprezentowane przez opiekuna małoletniego, jak również skierowane do Sądu Najwyższego pisemne oświadczenie wnioskodawczyni, z którego wynika, że rezygnuje ona z ubiegania się o orzeczenie przysposobienia.

Uchylając zaskarżone postanowienie Sąd Najwyższy nie orzekł o zniesieniu postępowania (art. 388 § 2 k.p.c.) dlatego, że rozprawa, do której ogranicza się nieważność postępowania, obejmowała jedynie oświadczenia wnioskodawców.

Przekazując sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Sosnowcu, Sąd Najwyższy miał na uwadze, że wnioskodawcy w granicach przysługujących im uprawnień (art. 585 § 2 k.p.c.) skierowali wniosek o przysposobienie do sądu opiekuńczego właściwego dla przysposabiających, którym był wówczas Sąd Powiatowy w Będzinie. Wskutek późniejszych zmian w zakresie właściwości miejscowej - K., w którym zamieszkują wnioskodawcy, mieści się obecnie w okręgu objętym właściwością miejscową Sądu Rejonowego w Sosnowcu. Wprawdzie Sąd Rejonowy w Będzinie po wydaniu zaskarżonego postanowienia przekazał sprawę według właściwości Sądowi Rejonowemu w Mysłowicach, powołując się na to, że małoletni przebywa w okręgu tego Sądu, przekazanie to jednak było oczywiście wadliwe. Jeżeli bowiem przysposabiający zgodnie z dyspozycją art. 585 § 2 k.p.c. wybrali sąd opiekuńczy dla nich właściwy miejscowo, sąd ten nie może przekazać sprawy sądowi opiekuńczemu właściwemu dla osoby mającej być przysposobioną.

Dlatego też Sąd Najwyższy przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu, który po dokonanych zmianach terytorialnych jest właściwy dla przysposabiających.

OSNC 1976 r., Nr 12, poz. 265