Wyłączenie dziecka z kręgu uczestników postępowania w sprawach o ograniczenie władzy rodzicielskiej

Kwestia udziału małoletniego jako uczestnika postępowania w sprawach dotyczących władzy rodzicielskiej - w różnych aspektach - była przedmiotem licznych wypowiedzi zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i w literaturze prawniczej. Kierunek wykładni zmierzający do wyłączenia lub ograniczenia udziału dziecka w niektórych sprawach z zakresu władzy rodzicielskiej został sformułowany i szeroko uzasadniony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 1955 r. I Co 78/54.

U podstaw tego kierunku wykładni legło dążenie do wyłączenia dziecka z uczestnictwa w takiej sprawie i uchronienia go od niekorzystnych następstw, jakie mogłyby powstać w związku z potrzebą wypowiadania się dziecka w spornych kwestiach oraz zgłoszenia wniosków co do treści rozstrzygnięcia. Pogląd odmienny wyrażono w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1951 r. C 715/51, stwierdzając, że osobą, której dotyczy takie postępowanie, jest dziecko.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 1968 r. III CZP 105/67 stanowi kontynuację tego kierunku orzecznictwa. W myśl tej uchwały, wyłącznie właściwym do rozpoznania sprawy o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej jest sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania lub pobytu dziecka (art. 569 § 1 k.p.c.).

Analizę wchodzących w rachubę przepisów kodeksu postępowania cywilnego, w tym w szczególności art. 569 k.p.c., Sąd Najwyższy podsumował wnioskiem, że w świetle tych przepisów wynika jasno, że centralną postacią w postępowaniu opiekuńczym jest osoba wymagająca "opieki" i że jej właśnie dotyczy postępowanie przed sądem opiekuńczym.

Kontynuacja tej linii orzecznictwa nie pozostaje w kolizji z treścią uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1973 r. III CZP 101/71, zgodnie z którą w sprawach o odebranie dziecka - dziecko nie jest uczestnikiem postępowania w rozumieniu art. 510 k.p.c. Uchwała ta dotyczy wyłącznie wykładni art. 510 k.p.c., który posługuje się - będącym przedmiotem tej wykładni - sformułowaniem "Zainteresowanym w sprawie jest każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania...".

Uchwała SN z dnia 29 lutego 1996 r., III CZP 12/96

Standard: 44548 (pełna treść orzeczenia)

W sprawie o ograniczenie władzy rodzicielskiej dziecko nie jest uczestnikiem postępowania w rozumieniu art. 510 k.p.c.

Przepis art. 573 k.p.c., ustanawiający zasadę, że osoba pozostająca pod władzą rodzicielską, opieką lub kuratelą ma zdolność do podejmowania czynności w postępowaniu dotyczącym jej osoby, odnosi się do sytuacji, gdy dziecko jest uczestnikiem postępowania, bądź w wyniku wyraźnego przepisu ustawy, bądź z istoty stosunku prawnego.

Wprowadzenie więc nowelą z dnia 19 grudnia 1975 r. przepisu § 2 art. 573 k.p.c. oznacza jedynie, że wprowadzona tym przepisem możliwość ograniczenia lub wyłączenia przez sąd osobistego udziału małoletniego w postępowaniu ze względów wychowawczych dotyczy tych wypadków, gdy małoletni jest w powyższym rozumieniu uczestnikiem postępowania, nie zaś tych wypadków, gdy nie jest on uczestnikiem postępowania w rozumieniu art. 510 k.p.c.

Odmowa przyznania dziecku praw uczestnika postępowania nie stanowi przeszkody w wysłuchaniu go przez sąd (art. 574 k.p.c.), przeciwnie - sąd powinien rezygnować z tego uprawnienia tylko w wyjątkowych wypadkach, gdyby wysłuchanie to nie było celowe.

Uchwała SN z dnia 3 maja 1979 r., III CZP 14/79

Standard: 31551 (pełna treść orzeczenia)