Uchwała z dnia 1979-05-03 sygn. III CZP 14/79

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 14/79

Uchwała z dnia 3 maja 1979 r. 

Przewodniczący: sędzia SN K. Olejniczak (sprawozdawca).

Sędziowie SN: Z. Marmaj, J. Majorowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z urzędu o ograniczenie władzy rodzicielskiej Higinowi i Jadwidze małż. W. po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki we Włocławku postanowieniem z dnia 26 stycznia 1979 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w sprawie o ograniczenie władzy rodzicielskiej dziecko jest uczestnikiem postępowania w rozumieniu art. 510 k.p.c.?"

podjął następującą uchwałę:

W sprawie o ograniczenie władzy rodzicielskiej dziecko nie jest uczestnikiem postępowania w rozumieniu art. 510 k.p.c.

Uzasadnienie

Stosownie do uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1973 r. III CZP 101/71 (OSNCP z 1973 r. z. 7-8, poz. 118), w sprawach o pozbawienie władzy rodzicielskiej oraz w sprawach o odebranie dziecka - dziecko nie jest uczestnikiem postępowania w rozumieniu art. 510 k.p.c.

Sąd Wojewódzki, przedstawiając Sądowi Najwyższemu przytoczone na wstępie zagadnienie prawne, wyraził trafny pogląd, że aczkolwiek przytoczona wyżej uchwała dotyczy wprost uczestnictwa dziecka w sprawach o pozbawienie władzy rodzicielskiej i o odebranie dziecka, nie inaczej przedstawia się kwestia uczestnictwa dziecka w sprawach o ograniczenie władzy rodzicielskiej. Argumenty bowiem uchwały, która stanowiła odpowiedź na konkretne pytanie prawne, aktualne są również w stosunku do spraw o ograniczenie władzy rodzicielskiej, gdyż sprawy te - jak to trafnie stwierdzono w literaturze - często różnią się od spraw o pozbawienie władzy rodzicielskiej w zasadzie tylko stopniem nagannego zachowania się rodziców lub nieco lepszymi perspektywami na przyszłość przy równie niewłaściwej postawie rodziców.

Często też sprawy wszczęte o pozbawienie władzy rodzicielskiej kończą się orzeczeniem ograniczającym tę władzę i odwrotnie, zdarza się, że sprawy toczące się początkowo o ograniczenie władzy rodzicielskiej w ostatecznym wyniku stają się sprawami o pozbawienie władzy rodzicielskiej. Okoliczności te oraz motywy, jakimi kierował się Sąd Najwyższy w wymienionej uchwale, sprawiają, że odmienne niż w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej traktowanie uczestnictwa dziecka w sprawie o graniczenie władzy rodzicielskiej pozbawione byłoby uzasadnionych podstaw.

Wątpliwości Sądu Wojewódzkiego dotyczą natomiast aktualności samej uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1973 r. III CZP 101/71 i tym samym aktualności jej zastosowania do spraw o ograniczenie władzy rodzicielskiej.

W szczególności Sąd Wojewódzki, powołując się na nowelizację przepisu art. 573 i 576 k.p.c. wprowadzoną ustaw z dnia 19 grudnia 1975 r. o zmianie ustawy kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 45, poz. 234), jak również na wypowiedzi w literaturze prawniczej w tym zakresie, wyraża wątpliwość, czy wspomniana nowelizacja nie czyni zadość potrzebom, które miała na względzie wspomniana uchwała całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, i czy uchwała ta po wejściu w życie wspomnianej nowelizacji nie utraciła swojej aktualności. Rozważając sprawę z tego punktu widzenia, Sąd Najwyższy uznał, że powyższa nowelizacja z dnia 19 grudnia 1975 r. nie uzasadnia stanowiska odmiennego od wyrażonego w omawianej uchwale pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1973 r. III CZP 101/71. Omawiana uchwała bowiem dotyczyła wykładni przepisu art. 510 k.p.c., który to przepis nie uległ żadnym zmianom, zachowując w pełni dotychczasową treść.

Sąd Najwyższy, dokonując wykładni powyższego przepisu, udzielił przewagi nad wykładnią gramatyczną wykładni logicznej i celowościowej, wynikającej z istoty władzy rodzicielskiej i całokształtu przepisów prawa rodzinnego i procesowego dotyczących stosunku rodziców i dzieci. W przepisach tych nowela z dnia 19 grudnia 1975 r. nie wprowadziła zmian tego rodzaju, które by podważały argumentację zawartą w omawianej uchwale. Nie może mieć w tym względzie decydującego znaczenia wprowadzanie wspomnianą nowelą przepisu § 2 art. 573 k.p.c., w myśl którego sąd może ograniczyć lub wyłączyć osobisty udział małoletniego w postępowaniu, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze.

Wzgląd bowiem na budzący sprzeciw osobisty udział małoletniego, który ukończył lat trzynaście, w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej jego rodziców, co musiałoby nastąpić w razie uznania dziecka za uczestnika postępowania w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej - pod rządami przepisu art. 573 k.p.c. w brzmieniu sprzed noweli z dnia 19 grudnia 1975 r. - stanowił nie jedyny, lecz jeden z argumentów wykładni logicznej i celowościowej art. 510 k.p.c. zastosowanej przez Sąd Najwyższy w omawianej uchwale.

Okoliczność, że obecnie przepis art. 573 § 2 k.p.c. dawałby podstawę zapobieżenia osobistemu udziałowi małoletniego w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej jego rodziców, sama przez się nie może podważać dalszej aktualności uchwały, opartej ponadto na innych wskazanych w uzasadnieniu argumentach.

Należy ponadto stwierdzić, że w omawianej uchwale Sąd Najwyższy zajął się zagadnieniem wzajemnego stosunku przepisu art. 573 k.p.c. i art. 510 k.p.c., wyrażając pogląd, że przepis art. 573 k.p.c., ustanawiający zasadę, że osoba pozostająca pod władzą rodzicielską, opieką lub kuratelą ma zdolność do podejmowania czynności w postępowaniu dotyczącym jej osoby, odnosi się do sytuacji, gdy dziecko jest uczestnikiem postępowania, bądź w wyniku wyraźnego przepisu ustawy, bądź z istoty stosunku prawnego. Wprowadzenie więc nowelą z dnia 19 grudnia 1975 r. przepisu § 2 art. 573 k.p.c. oznacza jedynie, że wprowadzona tym przepisem możliwość ograniczenia lub wyłączenia przez sąd osobistego udziału małoletniego w postępowaniu ze względów wychowawczych dotyczy tych wypadków, gdy małoletni jest w powyższym rozumieniu uczestnikiem postępowania, nie zaś tych wypadków, gdy nie jest on uczestnikiem postępowania w rozumieniu art. 510 k.p.c. Przedstawionych przez Sąd Wojewódzki wątpliwości nie uzasadnia znowelizowanie art. 576 k.p.c., dotyczące jedynie sposobu wysłuchania małoletniego.

Sąd Najwyższy w omawianej uchwale całego składu Izby Cywilnej podkreślił, że odmowa przyznania dziecku praw uczestnika postępowania nie stanowi przeszkody w wysłuchaniu go przez sąd (art. 574 k.p.c.), przeciwnie - sąd powinien rezygnować z tego uprawnienia tylko w wyjątkowych wypadkach, gdyby wysłuchanie to nie było celowe.

Przepis art. 576 § 2 k.p.c., nakazujący sądowi kierowanie się względami wychowawczymi przy wyborze miejsca wysłuchania małoletniego, sprzyja wykonaniu przez sąd opiekuńczy powyższego zalecenia Sądu Najwyższego.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy na podstawie art. 391 k.p.c. udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1979 r., Nr 12, poz. 230