Spisanie oświadczenia spadkodawcy przez osobę powołaną w testamencie ustnym do dziedziczenia po spadkodawcy

Skuteczne jest stwierdzenie treści testamentu szczególnego w trybie art. 952 § 2 k.c. także w przypadku, gdy oświadczenie woli spadkodawcy zostało spisane przez osobę trzecią, dla której przewidziana została w testamencie korzyść majątkowa. 

Przepisy art. 952 i następne k.c. nie zawierają żadnych wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba trzecia uprawniona do spisania oświadczenia spadkodawcy, w celu stwierdzenia treści testamentu ustnego. W szczególności nie wynika z nich, aby do takiej osoby miały zastosowanie wymagania dotyczące świadków testamentu określone w art. 957 k.c. Przeciwnie, wymienienie w art. 952 § 2 k.c. świadków testamentu i osoby trzeciej wskazywałoby na to, że ustawodawca traktuje ich jako dwie różne kategorie osób uprawnionych do spisania oświadczenia spadkodawcy w celu stwierdzenia treści testamentu ustnego. Tylko zatem w drodze wykładni celowościowej powyższego przepisu można by przyjąć, że nie jest osobą trzecią w jego rozumieniu osoba, która jako nie odpowiadająca warunkom z art. 957 § 1 k.c., w szczególności ze względu na przewidzianą dla niej w testamencie korzyść, nie mogłaby być świadkiem testamentu. Wykładni takiej nie może usprawiedliwić funkcja, jaką spełnia osoba trzecia, o której mowa w art. 952 § 2 k.c., jak bowiem trafnie zostało podniesione w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 1989 r. III CZP 22/89 jest ona inna nić funkcja świadka testamentu i ogranicza się do spisania oświadczenia spadkodawcy na podstawie jego własnych wypowiedzi złożonych w obecności świadków bądź na podstawie późniejszych wypowiedzi świadków. Poza tym zgodnie z art. 952 § 2 k.c. pismo zawierające treść testamentu ustnego dla skutecznego stwierdzenia nim tego testamentu wymaga podpisania przez spadkodawcę i dwóch świadków bądź wszystkich świadków.

Pismo to zatem podlega - z punktu widzenia jego zgodności z treścią oświadczenia spadkodawcy - kontroli osoby, od której oświadczenie to pochodzi, i osób działających w szczególnym charakterze, bo jako świadkowie testamentu, w obecności których zostało ono złożone i do których zostało skierowane. Kontrola taka stanowi dostateczną rękojmię zgodności pisma sporządzonego przez osobę trzecią w rozumieniu art. 952 § 2 k.c. z treścią oświadczenia spadkodawcy i zbędne jest poszukiwanie dalszych jeszcze gwarancji bezstronności takiej osoby nie wynikających wprost z przepisów prawa. Stwierdzić poza tym trzeba, że zgodnie z obowiązującymi przepisami rozporządzenia na wypadek śmierci podlegają rygorowi szczególnej formy, co zmierza do zapewnienia autentyczności testamentu, brak jest jednak podstaw do przyjmowania dalszych jeszcze ograniczeń, które wynikają z tych przepisów.

Wyrok SN z dnia 10 stycznia 1991 r., III CZP 74/90

Standard: 32808 (pełna treść orzeczenia)

Nie jest dopuszczalne spisanie oświadczenia spadkodawcy przez osobę powołaną w testamencie ustnym do dziedziczenia po spadkodawcy.

Treść testamentu ustnego może spisać bądź jeden ze świadków tego testamentu, bądź osoba trzecia. Ustawa nie określa wprawdzie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba trzecia, wyraźnie natomiast przewiduje w art. 957 § 1 k.c., że nie może być świadkiem przy sporządzeniu testamentu m.in. osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść.

Upoważnienie do spisania testamentu ustnego albo świadka, albo osoby trzeciej wskazuje na to, że ta osoba trzecia powinna być - tak samo jak świadek testamentu - niezainteresowana osobiście treścią testamentu, jest to bowiem gwarancją bezstronnego, obiektywnego wykonania powierzonej jej czynności polegającej na spisaniu treści testamentu ustnego. Nie jest więc osobą trzecią w rozumieniu omawianego przepisu taka osoba, która ze względu na stopień osobistego zainteresowania treścią ostatniej woli spadkodawcy nie mogłaby być świadkiem testamentu. Spisanie testamentu ustnego przez osobę zainteresowaną, w szczególności przez osobę powołaną w tym testamencie do dziedziczenia po spadkodawcy, czyni prawnie bezskutecznym stwierdzenie treści testamentu ustnego pismem sporządzonym prze taką osobę.

W konsekwencji należy stwierdzić, że treść testamentu ustnego mogłaby być stwierdzona jedynie w sposób przewidziany w art. 952 § 3 k.c., a jeżeli brak warunków ku temu, to testament ustny nie wywołałby żadnych skutków prawnych.

Wyrok SN z dnia 28 listopada 1969 r., III CZP 87/69

Standard: 29989 (pełna treść orzeczenia)