Wyrok z dnia 1991-01-10 sygn. III CZP 74/90

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 74/90

Wyrok z dnia 10 stycznia 1991 r.

Skuteczne jest stwierdzenie treści testamentu szczególnego w trybie art. 952 § 2 k.c. także w przypadku, gdy oświadczenie woli spadkodawcy zostało spisane przez osobę trzecią, dla której przewidziana została w testamencie korzyść majątkowa.  

Przewodniczący: sędzia SN T. Żyznowski.

Sędziowie SN: A. Gola, A. Nalewajko (sprawozdawca). 

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Andrzeja C., z udziałem uczestników postępowania: Aleksandry K., Edwarda C. i Stefana C., o stwierdzenie nabycia spadku po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Sieradzu postanowieniem z dnia 7 listopada 1990 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

Czy skuteczne jest stwierdzenie treści testamentu szczególnego w rozumieniu art. 952 § 2 k.c., jeśli oświadczenie woli spadkodawcy spisała osoba trzecia, którą jest jeden ze spadkobierców?

podjął następującej treści uchwałę:

Skuteczne jest stwierdzenie treści testamentu szczególnego w trybie art. 952 § 2 k.c. także w przypadku, gdy oświadczenie woli spadkodawcy zostało spisane przez osobę trzecią, dla której przewidziana została w testamencie korzyść majątkowa.

Uzasadnienie

Wnioskodawca Andrzej C. wniósł o stwierdzenie nabycia spadku po matce Janinie C. - powołując się w toku postępowania na sporządzony przez spadkodawczynię testament notarialny z dnia 10 sierpnia 1989 r. wyłącznie na jego rzecz.

Uczestnicy postępowania, Stefan C. - mąż spadkodawczyni oraz Edward C. i Aleksandra K. - jej dzieci, wnieśli o stwierdzenie nabycia spadku po Janinie C. na podstawie testamentu ustnego z dnia 5 września 1989 r., w którym również oni zostali powołani do spadku i którym wcześniejszy testament notarialny został odwołany.

Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 3 lipca 1990 r. stwierdził, że spadek po Janinie C., zmarłej dnia 1 października 1989 r. w W., nabył na podstawie testamentu notarialnego z dnia 10 sierpnia 1989 r. Rep. (...) otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym w Sieradzu dnia 9 października 1989 r. w sprawie (...) - w części ogólnej, jak też wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne w całości, syn spadkodawczyni Andrzej C. W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Rejonowy ustalił, że drugi testament Janiny C. z dnia 9 września 1989 r. został sporządzony w obecności trzech świadków, a jego treść została spisana przez syna spadkodawczyni Edwarda C., który w tym testamencie został również powołany do dziedziczenia. Na tej podstawie Sąd Rejonowy uznał, że takie stwierdzenie treści testamentu w trybie art. 952 § 2 k.c. jest bezskuteczne, powołując się w tym względzie na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 1969 r. III CZP 87/69 (OSNCP 1970, z. 6, poz. 106). Sąd Rejonowy podniósł również, że wobec rozbieżności w zeznaniach świadków testamentowych nie można stwierdzić treści oświadczenia woli spadkodawczyni na ich podstawie. Testament ustny z dnia 9 września 1989 r. jest zatem bezskuteczny, a konsekwencją tego jest nieskuteczność odwołania testamentu notarialnego, który jest ważny i stanowi podstawę dziedziczenia po Janinie C.

Powyższe postanowienie zostało zaskarżone przez uczestnika postępowania Stefana C.

Przy rozpoznawaniu jego rewizji Sąd Wojewódzki w Sieradzu powziął poważną wątpliwość, którą sformułował w przytoczonym w sentencji zagadnieniu prawnym, przedstawionym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

Podejmując uchwałę Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Wojewódzki dotyczy wykładni przepisu art. 952 § 2 k.c., normującego jeden z dwóch dopuszczonych przepisami tego artykułu sposobów stwierdzenia treści testamentu ustnego. Zgodnie z tym przepisem treść testamentu ustnego może być stwierdzona przez spisanie przez jednego ze świadków albo osobę trzecią oświadczenia spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, przy czym pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.

Wątpliwość Sąd Wojewódzkiego odnosi się w szczególności do kwestii, czy przesłanki powyższego przepisu zostają spełnione, a w konsekwencji czy stwierdzenie treści testamentu ustnego może być uznane za skuteczne w sytuacji, gdy oświadczenie spadkodawczyni spisała osoba, będąca jednym z powołanych w testamencie spadkobierców. Jak trafnie zostało podniesione w postanowieniu Sądu Wojewódzkiego, orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące tej kwestii nie jest jednolite.

W uchwale z dnia 28 listopada 1969 r. III CZP 87/69 (OSNCP 1970 z. 6, poz. 106) Sąd Najwyższy stwierdził między innymi, że nie jest dopuszczalne spisanie oświadczenia spadkodawcy przez osobę powołaną w testamencie ustnym do dziedziczenia po spadkodawcy. Natomiast w uchwale z dnia 22 marca 1989 r. III CZP 22/89, wydanej na tle analogicznego stanu faktycznego, w którym oświadczenie spadkodawcy zostało spisane przez małżonka osoby powołanej do dziedziczenia, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że spisanie ustnego testamentu szczególnego przez taką osobę, nie powoduje bezskuteczności stwierdzonej treści testamentu (OSNCP 1990, z. 2, poz. 31). Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela stanowisko zajęte w tej ostatniej uchwale z następujących przyczyn: Przepisy art. 952 i następne k.c. nie zawierają żadnych wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba trzecia uprawniona do spisania oświadczenia spadkodawcy, w celu stwierdzenia treści testamentu ustnego. W szczególności nie wynika z nich, aby do takiej osoby miały zastosowanie wymagania dotyczące świadków testamentu określone w art. 957 k.c. Przeciwnie, wymienienie w art. 952 § 2 k.c. świadków testamentu i osoby trzeciej wskazywałoby na to, że ustawodawca traktuje ich jako dwie różne kategorie osób uprawnionych do spisania oświadczenia spadkodawcy w celu stwierdzenia treści testamentu ustnego. Tylko zatem w drodze wykładni celowościowej powyższego przepisu można by przyjąć, że nie jest osobą trzecią w jego rozumieniu osoba, która jako nie odpowiadająca warunkom z art. 957 § 1 k.c., w szczególności ze względu na przewidzianą dla niej w testamencie korzyść, nie mogłaby być świadkiem testamentu. Wykładni takiej nie może usprawiedliwić funkcja, jaką spełnia osoba trzecia, o której mowa w art. 952 § 2 k.c., jak bowiem trafnie zostało podniesione w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 1989 r. III CZP 22/89 jest ona inna nić funkcja świadka testamentu i ogranicza się do spisania oświadczenia spadkodawcy na podstawie jego własnych wypowiedzi złożonych w obecności świadków bądź na podstawie późniejszych wypowiedzi świadków. Poza tym zgodnie z art. 952 § 2 k.c. pismo zawierające treść testamentu ustnego dla skutecznego stwierdzenia nim tego testamentu wymaga podpisania przez spadkodawcę i dwóch świadków bądź wszystkich świadków.

Pismo to zatem podlega - z punktu widzenia jego zgodności z treścią oświadczenia spadkodawcy - kontroli osoby, od której oświadczenie to pochodzi, i osób działających w szczególnym charakterze, bo jako świadkowie testamentu, w obecności których zostało ono złożone i do których zostało skierowane. Kontrola taka stanowi dostateczną rękojmię zgodności pisma sporządzonego przez osobę trzecią w rozumieniu art. 952 § 2 k.c. z treścią oświadczenia spadkodawcy i zbędne jest poszukiwanie dalszych jeszcze gwarancji bezstronności takiej osoby nie wynikających wprost z przepisów prawa. Stwierdzić poza tym trzeba, że zgodnie z obowiązującymi przepisami rozporządzenia na wypadek śmierci podlegają rygorowi szczególnej formy, co zmierza do zapewnienia autentyczności testamentu, brak jest jednak podstaw do przyjmowania dalszych jeszcze ograniczeń, które wynikają z tych przepisów.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy udzielił na postawione pytanie odpowiedzi, jak w treści uchwały.

OSNC 1991 r., Nr 7, poz. 84