Wyrok z dnia 1969-11-28 sygn. III CZP 87/69

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 87/69

Wyrok z dnia 28 listopada 1969 r.

Przewodniczący: sędzia J. Pietrzykowski (sprawozdawca). Sędziowie: S. Gross, Z. Masłowski.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Ireneusza S. o stwierdzenie nabycia spadku, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Katowicach - Ośrodek Zamiejscowy w Częstochowie postanowieniem z dnia 7 października 1969 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"I. "Czy ważny jest testament ustny, jeżeli pismo stwierdzające jego treść nie podaje dnia, w którym spadkodawca złożył oświadczenie woli, natomiast zawiera miesiąc i rok (art. 952 § 2 k.c.), gdyby skutki prawne tego testamentu były jednakowe niezależnie od tego, w jakim dniu określonego miesiąca i roku oświadczenie zostało złożone, a treść jego nie została stwierdzona w trybie art. 952 § 3 k.c.?

1. Czy spisanie treści testamentu ustnego przez spadkobiercę (art. 952 § 2 k.c.) powoduje jego nieważność?"

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

1. Wymaganiu podania na piśmie, stwierdzającym treść testamentu ustnego, daty oświadczenia spadkodawcy czyni zadość nie tylko cyfrowe oznaczenie dnia miesiąca, lecz również określenie go w tym piśmie w sposób pozwalający na nie budzące wątpliwości ustalenie daty złożenia oświadczenia.
2. Nie jest dopuszczalne spisanie oświadczenia spadkodawcy przez osobę powołaną w testamencie ustnym do dziedziczenia po spadkodawcy.

Uzasadnienie

Według brzmienia złożonego Sądowi Powiatowemu pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego, podpisanego przez trzech świadków tegoż testamentu, spadkodawca oświadczył swą ostatnią wolę "w niedzielę, gdzieś w połowie października 1967 r.". Na podstawie tego testamentu Sąd Powiatowy stwierdził nabycie praw do spadku po spadkodawcy przez spadkobiercę testamentowego, będącego wnioskodawcą w niniejszej sprawie.

W związku z zarzutami rewizji uczestniczki postępowania Cecylii S. Sąd Wojewódzki na podstawie art. 391 k.p.c. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawne przytoczone w sentencji niniejszej uchwały.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.

1. Treść testamentu ustnego, zgodnie z dyspozycją art. 952 k.c., może być stwierdzona w dwojaki sposób: bądź pismem określonym w § 2, bądź też zeznaniami świadków w warunkach przewidzianych w § 3 tego artykułu.

Zagadnienia prawne przedstawione przez Sąd Wojewódzki dotyczące stwierdzenia treści testamentu w sposób określony w § 2. Przepis ten określa ściśle i wyczerpująco warunki, jakim powinno czynić zadość pismo stwierdzające treść testamentu ustnego. Uchybienie któremukolwiek z tych warunków sprawia, że pismo nie może odnieść zamierzonego skutku prawnego, to znaczy, że nie stanowi stwierdzenia treści testamentu ustnego. Że taka jest wola ustawodawcy, wskazuje na to § 3 art. 952 k.c. in principio. Zamieszczone tam sformułowanie: "w wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona" dotyczy stwierdzenia z zachowaniem wszystkich przesłanek przewidzianych w § 2. Jedną z tych przesłanek jest zamieszczenie w piśmie, stwierdzającym treść testamentu ustnego, daty oświadczenia spadkodawcy. Brak daty, tak jak i brak innej przesłanki nie oznacza wprawdzie nieważności samego testamentu ustnego, jednakże uniemożliwia stwierdzenie jego treści. Jeżeli zawiedzie również stwierdzenie treści testamentu ustnego w sposób przewidziany w § 3, to wobec niedopuszczalności udowodnienia treści testamentu ustnego innymi środkami dowodowymi niż określone w art. 952 k.c. testament ustny nie odniesie skutku, nie będzie więc podstawą dziedziczenia.

Sądowi Wojewódzkiemu nasunęła się wątpliwość co do tego, czy brak wskazania w piśmie dnia miesiąca, w którym spadkodawca oświadczył swą ostatnią wolę, powoduje nieskuteczność stwierdzenia treści testamentu ustnego także wtedy, gdy skutki prawne testamentu byłyby takie same niezależnie od tego, w jakim dniu danego miesiąca spadkodawca złożył oświadczenie ostatniej woli. W związku z tym należy zauważyć, że według art. 949 § 2 k.c. brak daty nie powoduje nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do okoliczności wymienionych w tym przepisie. Uregulowanie tej kwestii przy testamencie własnoręcznym nie oznacza, żeby dyspozycję art. 949 § 2 k.c. można było odnieść do pisma, stwierdzającego treść testamentu ustnego, czy to wprost, czy w drodze analogii, skoro chodzi o dwie całkowicie odmienne sytuacje. Testament własnoręczny jest zwykłą formą testamentu, jego pochodzenie od spadkodawcy, właśnie ze względu na własnoręczne spisanie ostatniej woli, jest łatwe do ustalenia. Inaczej ma się rzecz, gdy chodzi o testament ustny, należący do grupy testamentów szczególnych. Ustalenie rzeczywistej woli spadkodawcy jest tu o wiele trudniejsze, istnieje bowiem potencjalne niebezpieczeństwo zniekształcenia tej woli bądź jej niezrozumienia przez osobę spisującą treść testamentu ustnego i świadków podpisujących pismo. Tym właśnie należy tłumaczyć dalej idący rygoryzm co do wymagań formalnych pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego, niż to ma miejsce przy testamencie własnoręcznym. Ponadto pismo przewidziane w art. 952 § 2 k.c. nie jest testamentem, lecz szczególnym środkiem przewidzianym do stwierdzenia treści testamentu, nie można więc także z tego względu stosować do takiego pisma w drodze analogii przepisu, który dotyczy testamentu własnoręcznego, będącego jedną z form testamentów zwykłych.

Przez datę oświadczenia spadkodawcy rozumie się oznaczenie dnia, miesiąca i roku, w którym zostało złożone oświadczenie. Skonkretyzowanie dokładnej daty oświadczenia w piśmie stwierdzającym treść testamentu ustnego umożliwia osobom zainteresowanym zgłoszenie ewentualnych zarzutów przeciwko prawdziwości stwierdzeń świadków testamentu ustnego, jak np. twierdzenie, że spadkodawca właśnie w tym dniu nie był przytomny, że świadek testamentu w tym dniu nie był obecny w miejscu pobytu spadkodawcy itp. Ze ścisłą datą sporządzenia testamentu ustnego wiążą się więc znacznie dalej idące skutki niż to ma miejsce przy testamencie własnoręcznym. Również więc i ten wzgląd przemawia za ścisłym przestrzeganiem dyspozycji art. 952 § 2 k.c.

Datę określa się zazwyczaj przez wymienienie cyfrowe dnia danego miesiąca i roku, aczkolwiek żaden przepis prawa nie przewiduje, aby data była podana właśnie w ten sposób i tylko w ten sposób. Dlatego też wymaganiu wskazania daty zdarzenia a z którą ustawa wiąże określone skutki prawne, czyni zadość każde oznaczenie czasowe, które pozwala na ustalenie w sposób nie budzący wątpliwości, w jakim konkretnie dniu dane zdarzenie miało miejsce. Tak więc w szczególności dostatecznie wyczerpującym określeniem daty jest jej oznaczenie nazwą dnia tygodnia, pozwalające na umiejscowienie tego dnia w konkretnym miesiącu i roku kalendarzowym (np, pierwsza niedziela po Nowym 1969 Roku), oznaczenie daty konkretnym dniem liczonym od innego znanego, określonego w czasie zdarzenia (np. w 1969 r. następnego dnia po Święcie Odrodzenia Polski) itp. Możliwe jest również, jak to miało miejsce w niniejszej sprawie, oznaczanie daty w ten sposób, że jest nią dzień przypadający w niedzielę w połowie października 1967 r., jeżeli w konkretnym układzie kalendarzowym niedziela rzeczywiście wypadała w czasie zbliżonym do połowy oznaczonego miesiąca i jeżeli sąd orzekający, w granicach przysługującej mu oceny dowodów, nabierze przekonania, że tego rodzaju określenie, ze względu na użyte w dokumencie wyrazy dotyczące czasu datowanego zdarzenia, jest dostatecznie stanowcze i wyraźne.

Przytoczone argumenty przemawiają za udzieleniem, w związku z treścią pierwszego z przedstawionych przez Sąd Wojewódzki zagadnień, odpowiedzi zamieszczonej w punkcie pierwszym sentencji niniejszej uchwały.

2. W związku z drugim zagadnieniem należy przede wszystkim zauważyć, że - jak to już wyżej wskazano - wadliwe spisanie treści testamentu ustnego z uchybieniem jednak bezwzględnie obowiązującym wymaganiom art. 952 § 2 k.c. nie powoduje nieważności testamentu ustnego, lecz nieskuteczność stwierdzenia treści tego testamentu.

Jeśli chodzi o przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, to odpowiedź na nie zależy od wyjaśnienia, czy spadkobierca powołany do dziedziczenia po spadkodawcy w testamencie ustnym może być traktowany jako osoba trzecia w rozumieniu wymienionego przepisu. Otóż przepis zakłada, że treść testamentu ustnego może spisać bądź jeden ze świadków tego testamentu, bądź osoba trzecia. Ustawa nie określa wprawdzie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba trzecia, wyraźnie natomiast przewiduje w art. 957 § 1 k.c., że nie może być świadkiem przy sporządzeniu testamentu m.in. osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść.

Upoważnienie do spisania testamentu ustnego albo świadka, albo osoby trzeciej wskazuje na to, że ta osoba trzecia powinna być - tak samo jak świadek testamentu - niezainteresowana osobiście treścią testamentu, jest to bowiem gwarancją bezstronnego, obiektywnego wykonania powierzonej jej czynności polegającej na spisaniu treści testamentu ustnego. Nie jest więc osobą trzecią w rozumieniu omawianego przepisu taka osoba, która ze względu na stopień osobistego zainteresowania treścią ostatniej woli spadkodawcy nie mogłaby być świadkiem testamentu. Spisanie testamentu ustnego przez osobę zainteresowaną, w szczególności przez osobę powołaną w tym testamencie do dziedziczenia po spadkodawcy, czyni prawnie bezskutecznym stwierdzenie treści testamentu ustnego pismem sporządzonym prze taką osobę.

W konsekwencji należy stwierdzić, że treść testamentu ustnego mogłaby być stwierdzona jedynie w sposób przewidziany w art. 952 § 3 k.c., a jeżeli brak warunków ku temu, to testament ustny nie wywołałby żadnych skutków prawnych.

OSNC 1970 r., Nr 6, poz. 106