Uchwała z dnia 1989-03-22 sygn. III CZP 22/89

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 22/89

Uchwała z dnia 22 marca 1989 r.

Przewodniczący: sędzia SN M. Zakrzewska.

Sędziowie SN: S. Dmowski. K. Strzępek (sprawozdawca). 

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Czesława S. z udziałem Andrzeja G., Leszka I., Zofii Z. i Marii K. o stwierdzenie nabycia spadku po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Lublinie postanowieniem z dnia 4 listopada 1988 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"1. Czy dopuszczalne jest dla skutecznego stwierdzenia, zgodnie z art. 952 § 2 k.c., treści testamentu ustnego spisanie na życzenie i pod dyktando spadkodawcy oświadczenia woli spadkodawcy przez małżonka - lub inną osobę wymienioną w art. 957 § 1 in fine k.c. - osoby powołanej w testamencie ustnym do dziedziczenia po spadkodawcy, jeżeli pismo to bezpośrednio po spisaniu i odczytaniu podpisali testator i wszyscy świadkowie;

i w razie negatywnej odpowiedzi na pytanie pierwsze -

2. Czy spisanie treści ustnego oświadczenia ostatniej woli spadkodawcy zawierającego rozporządzenia na rzecz kilku spadkobierców, stosownie do art. 952 § 2 k.c., przez jedną z osób wymienionych w art. 957 § 1 k.c. powoduje bezskuteczność stwierdzenia treści całego testamentu, czy też do oceny skuteczności stwierdzenia treści takiego testamentu ma zastosowanie w drodze analogii art. 957 § 2 k.c.?"

podjął następującą uchwałę:

Spisanie ustnego testamentu szczególnego przez osobę trzecią, której małżonek został powołany do dziedziczenia, nie powoduje bezskuteczności stwierdzonej treści testamentu.

Uzasadnienie 

W sprawie niniejszej Czesław S. wniósł o stwierdzenie, że spadek po zmarłym w dniu 29 stycznia 1985 r. w L. Antonim Andrzeju I. na podstawie testamentu z dnia 22 stycznia 1985 r. nabyli: Józef Ireneusz I., Andrzej Zygmunt G. i wnioskodawca w częściach wymienionych w testamencie.

Sąd Rejonowy w Lublinie postanowieniem z dnia 9 lutego 1988 r. stwierdził, że spadek po Antonim Andrzeju I. na podstawie testamentu z dnia 30 października 1984 r. nabył w całości bratanek Leszek I. Sąd ten uznał, że testament sporządzony przez spadkodawcę odpowiada wymaganiom z art. 949 k.c.

Dwom następnym testamentom szczególnym, sporządzonym przez spadkodawcę w dniu 15 stycznia 1985 r. i z dnia 22 stycznia 1985 r., Sąd Rejonowy odmówił skuteczności. Pierwszemu z nich z powodu oświadczenia przez spadkodawcę ostatniej woli pod nieobecność dwóch spośród trzech powołanych świadków, który następnie testament podpisali, a drugiemu z powodu spisania treści testamentu przez małżonka osoby powołanej w testamencie do dziedziczenia po spadkodawcy.

Sąd Wojewódzki w Lublinie, rozpoznając rewizję wnioskodawcy Czesława S. i uczestnika postępowania Andrzeja Zygmunta G., postanowieniem z dnia 4 listopada 1988 r. przedstawił na podstawie art. 391 k.p.c. Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia przytoczone w sentencji zagadnienie prawne. Pytanie przedstawione Sądowi Najwyższemu powstało na tle następującego stanu faktycznego. Ustne oświadczenie woli spadkodawcy - złożone w dniu 22 stycznia 1985 r., przy jednoczesnej obecności trzech świadków - spisał małżonek jednej z osób powołanych w testamencie szczególnym do dziedziczenia po spadkodawcy. Małżonek ten spisał oświadczenie spadkodawcy na podstawie bezpośrednich wypowiedzi złożonych w obecności wszystkich świadków, a po odczytaniu treści testamentu podpisał go testator i wszyscy świadkowie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Testament, o jakim mowa w pytaniu Sądu Wojewódzkiego, jest ustnym testamentem szczególnym, przewidzianym w art. 952 k.c. Jego skuteczność zależy od zachowania następujących przesłanek:

1) spadkodawca musi oświadczyć swoją wolę ustnie;

2) spadkodawca oświadczenie swoje składa przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków;

3) treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawcy i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie (art. 952 § 2 k.c.).

Spisanie ustnego testamentu szczególnego z zachowaniem wymienionych wymagań, jako bezwzględnie obowiązujących, zapewnia jego skuteczność.

Jeśli chodzi o przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, to odpowiedź na nie zależy od wyjaśnienia, czy małżonek spadkobiercy powołanego do dziedziczenia po spadkodawcy w testamencie ustnym może być traktowany jako osoba trzecia w rozumieniu art. 952 § 2 k.c. Powołany bowiem przepis nie określa wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba trzecia, ale wynika jedynie z niego to, że nie jest nią świadek testamentu, jeżeli go sam spisuje. Z mowy art. 957 § 1 k.c. nie może być natomiast świadkiem testamentu małżonek tej osoby, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 28 listopada 1969 r. III CZP 87/69 (OSNCP 1970, z. 6, poz. 106) przyjął, że nie jest dopuszczalne spisanie oświadczenia spadkodawcy przez osobę powołaną w testamencie ustnym do dziedziczenia po spadkodawcy. W uzasadnieniu natomiast tej uchwały wyraził pogląd, że osoba trzecia w rozumieniu art. 952 § 2 k.c. powinna odpowiadać takim samym wymaganiom, jakim powinien odpowiadać świadek testamentu (art. 957 § 1 k.c.). Z powołanego przepisu wynika, że świadkiem przy sporządzaniu testamentu nie może być małżonek osoby, dla której w testamencie przewidziana jest jakakolwiek korzyść majątkowa.

Sąd Najwyższy w obecnym składzie zajmuje stanowisko, że żadne względy nie przemawiają za tym, aby do osoby trzeciej, o której mowa w art. 952 § 2 k.c., stosować wyłączenie z art. 957 § 1 k.c., odnoszące się do świadków testamentu. Osoba trzecia, o której mowa w art. 952 § 2 k.c., nie będąc świadkiem testamentu, spełnia inną funkcję niż świadek. Osoba trzecia tylko spisuje oświadczenie spadkodawcy na podstawie jego wypowiedzi składanych w obecności co najmniej trzech świadków albo na podstawie wypowiedzi (także późniejszych) świadków, a spisany testament podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie (art. 952 § 2 k.c.). W tych warunkach gwarancje bezstronności i rzetelności osoby trzeciej nie muszą być aż tak daleko idące, jak w wypadku świadków testamentu. Osoba trzecia jedynie utrwala na piśmie treść oświadczenia spadkodawcy złożonego w obecności świadków przywołanych w tym charakterze, którzy podpisują sporządzoną na piśmie treść testamentu. Pozwala to na odmienną ocenę funkcji, jaką spełnia osoba trzecia przy powierzonej jej czynności. Rola takiej osoby, aczkolwiek jest ważna, sprowadza się raczej do czynności technicznej, która podlega kontroli z reguły testatora, a także świadków, którzy spisany przez nią testament po uprzednim jego odczytaniu podpisują.

Wychodząc z powyższych założeń należało dojść do wniosku, że spisanie ustnego testamentu szczególnego przez osobę trzecią, której małżonek został powołany do dziedziczenia, nie powoduje bezskuteczności stwierdzonej treści testamentu. Spisanie bowiem treści testamentu ustnego przez osobę trzecią w sposób określony w art. 952 § 2 k.c. nie jest częścią aktu sporządzania testamentu, ale stwierdzeniem treści oświadczenia woli spadkodawcy.

Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy udzielił na postawione pytanie odpowiedzi jak w treści uchwały.

OSNC 1990 r., Nr 2-3, poz. 31