Wniosek prokuratora; charakterystyka postępowania przewidzianego w art. 354 k.p.k.

Skierowanie wniosku prokuratora do sądu na podstawie art. 324 § 1 k.p.k. w celu rozpoznania go w trybie art. 354 k.p.k. powoduje wszczęcie postępowania sądowego. W następstwie takiego wniosku dochodzi do przeniesienia postępowania karnego z fazy postępowania przygotowawczego do postępowania jurysdykcyjnego; kończy się postępowanie przygotowawcze i następuje sądowe stadium postępowania karnego, niezależnie od tego, że jego przedmiot ogranicza się jedynie do rozstrzygnięcia kwestii umorzenia postępowania i orzeczenia środka zabezpieczającego (uchwała 7 sędziów SN z dnia 26 września 2002 r., I KZP 13/02, postanowienie SN z dnia 5 kwietnia 2001 r., IV KKN 652/00).

Jakkolwiek stanowisko to nie jest do końca podzielane w doktrynie i prezentowany jest pogląd, że regulacja wprowadzona przepisami Kodeksu postępowania karnego sprzyja w omawianym przedmiocie określonym wątpliwościom (K. Zgryzek: Pozycja procesowa podejrzanego w postępowaniu w sprawie zastosowania środków zabezpieczających, w: U progu nowych kodyfikacji karnych. Księga pamiątkowa ofiarowana prof. L. Tyszkiewiczowi, Katowice 1999, s. 342), to istnieją istotne argumenty przemawiające za tym, że wraz ze złożeniem wniosku przez prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy czynu zabronionego i zastosowanie środka zabezpieczającego postępowanie przechodzi z postępowania przygotowawczego do kolejnego stadium postępowania karnego, jakim jest postępowanie jurysdykcyjne.

Postanowienie w trybie określonym w art. 354 k.p.k. jest orzeczeniem sądowym, kończącym postępowanie sądowe.

Za takim stanowiskiem przemawiają istotne argumenty:

- rozpoznanie wniosku prokuratora, przekazanego sądowi na podstawie art. 324 § 1 k.p.k., następuje z reguły na rozprawie (art. 354 pkt 2 k.p.k. "wniosek kieruje się na rozprawę..."), która przecież nie jest przewidziana w stadium postępowania przygotowawczego,

- do rozpoznania wniosku ma nadto zastosowanie procedura przewidziana w rozdziale 41, stosuje się więc odpowiednio przepisy dotyczące przygotowania do rozprawy głównej,

- sąd rozpoznający na rozprawie wniosek prokuratora, przewidziany w art. 324 § 1 k.p.k., orzeka w składzie określonym w art. 28 § 1 k.p.k., a nie w przewidzianym dla czynności sądowych w postępowaniu przygotowawczym (art. 329 § 1 k.p.k., por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 1999 r., I KZP 21/99),

- gdyby postępowanie w trybie art. 354 k.p.k. nie miało charakteru postępowania sądowego, to pkt 1 tego przepisu nie miałby żadnego sensu. Nie ulega przecież wątpliwości, że przepisy o oskarżycielu posiłkowym i powodzie cywilnym stosuje się - co do zasady - w tym właśnie postępowaniu, a nie w postępowaniu przygotowawczym.

Jeśli więc ustawodawca wyraźnie zaznaczył, że w postępowaniu przewidzianym w art. 354 k.p.k. nie stosuje się przepisów o oskarżycielu posiłkowym i powództwie cywilnym, to wyłącznie dlatego, że chciał te przepisy - jako właściwe w postępowaniu sądowym - z trybu określonego w art. 354 k.p.k. wyłączyć, zaznaczając wcześniej, iż "...stosuje się odpowiednio przepisy niniejszego rozdziału z następującymi zmianami:". Ten rozdział, na który powołuje się wspomniany wyżej art. 354 k.p.k., i w którym został zamieszczony, to rozdział 41 - "Przygotowanie do rozprawy głównej". Gdyby postępowanie w trybie art. 354 k.p.k. odnieść do czynności sądowych w postępowaniu przygotowawczym, to zmiana wymieniona w pkt 1, stosownie do której nie stosuje się przepisów o oskarżycielu posiłkowym, a powództwo cywilne jest niedopuszczalne, byłaby zbędna. Zarówno przepisy o oskarżycielu posiłkowym, jak powództwie cywilnym w postępowaniu przygotowawczym nie mają zastosowania, więc żadna zmiana w tym przedmiocie nie miałaby racji bytu.

Nie jest trafny pogląd, że za ewentualnym przyjęciem, iż z chwilą wniesienia przez prokuratora wniosku o umorzenie postępowania i zastosowanie środka zabezpieczającego mamy w dalszym ciągu do czynienia z postępowaniem przygotowawczym i nie zmienia tego ta okoliczność, że prokurator występuje ze wspomnianym wnioskiem po uprzednim zamknięciu śledztwa albo dochodzenia, skoro nie sporządzono aktu oskarżenia bądź jego surogatu, jak uczyniono to w stosunku do wniosku prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania, gdzie - jak wynika z art. 336 k.p.k. - do takiego wniosku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące aktu oskarżenia zawarte w rozdziale 40. Podkreślić przy tym należy, że posłużenie się przez ustawodawcę w art. 354 pkt 2 k.p.k. określeniem "podejrzany" nie przesądza bynajmniej o tym, że mamy do czynienia ciągle ze stadium postępowania przygotowawczego.

Trudno przecież wobec osoby, co do której już w postępowaniu przygotowawczym stwierdzono, że działała w warunkach art. 31 § 1 k.k., a więc "nie popełniła przestępstwa", kierować do sądu akt oskarżenia, i w konsekwencji określać ją jako "oskarżonego" - w rozumieniu art. 71 § 2 k.p.k.

Skierowanie przez prokuratora wniosku o umorzenie postępowania i zastosowanie środka zabezpieczającego wobec osoby określonej w art. 324 § 1 k.p.k. oznacza, że nie stosuje się do niej kar lub środków karnych, a poprzestaje jedynie na możliwości zastosowania środka zabezpieczającego.

Tak więc posłużenie się przez ustawodawcę w art. 354 pkt 2 k.p.k. mianem podejrzanego wobec osoby objętej wnioskiem przewidzianym w art. 324 § 1 k.p.k. nie przesądza o tym, że skierowany wniosek w trybie art. 354 k.p.k. nie powoduje wszczęcia postępowania sądowego.

Sąd Najwyższy nie podziela stanowiska, że o charakterze postępowania przewidzianego w art. 354 k.p.k. decyduje m. in. § 2 art. 324 k.p.k., który stanowi, iż jeżeli sąd nie znajduje podstaw do uwzględnienia wniosku, o którym mowa w § 1, przekazuje sprawę prokuratorowi do dalszego prowadzenia. Taka sytuacja - zdaniem Prokuratora - prowadzi do kontynuacji postępowania przygotowawczego, co przesądza z kolei o tym, że postępowanie toczące się dla rozpoznania wniosku prokuratora złożonego na podstawie art. 324 k.p.k. jest wprawdzie incydentalnym postępowaniem sądowym, ale w ramach postępowania przygotowawczego, które może prowadzić do jego kontynuacji w razie uznania, iż brak jest podstaw do podzielenia zawartego we wniosku prokuratora stanowiska.

Na obronę stanowiska przeciwnego można podnieść, że wstępna kontrola aktu oskarżenia przewidziana w rozdziale 40, stosownie do treści art. 337 § 1 k.p.k., może prowadzić do zwrotu aktu oskarżenia oskarżycielowi, co przecież nie stanowi o tym, że w tej fazie postępowania nie mamy do czynienia z postępowaniem sądowym.

Uchwała SN z dnia 25 lutego 2005 r., I KZP 35/04

Standard: 25443 (pełna treść orzeczenia)

Przepis art. 324 k.p.k. zakłada, że prokurator występuje do sądu tylko wtedy, gdy "zostanie ustalone, że podejrzany dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności, a istnieją podstawy do zastosowania środków zabezpieczających". W innych sytuacjach, a więc gdy prokurator, stwierdzając niepoczytalność podejrzanego, nie widzi podstaw do stosowania środków zabezpieczających, a także wyjątkowo, gdy w jego ocenie jedynym środkiem zabezpieczającym, jaki należy zastosować, jest przepadek przedmiotów, sam wydaje on (lub zatwierdza - art. 305 § 3 zd. II k.p.k.) postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego (art. 322 k.p.k.). W razie zaś potrzeby orzeczenia przepadku, występuje następnie do sądu o jego zastosowanie tytułem środka zabezpieczającego (art. 323 § 3 k.p.k.). Natomiast w wypadkach wskazanych w art. 324 k.p.k. jego żądanie kierowane do sądu przybrać musi postać wniosku "o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających". Użycie przez ustawodawcę spójnika "i" wyraźnie wskazuje, że jest to jeden wniosek, jedno oświadczenie woli, z jednym, łącznym żądaniem o umorzenie postępowania z zastosowaniem środka zabezpieczającego.

Uchwała SN z dnia 26 września 2002 r., I KZP 13/02

Standard: 35235 (pełna treść orzeczenia)