Zwaloryzowana wartość objęta prawem zatrzymania z art. 497 w zw. z art. 496 k.c.

Prawem zatrzymania z art. 497 w zw. z art. 496 k.c. objęta jest zrewaloryzowana - stosownie do kryteriów art. 358[1] § 3 k.c. - wartość świadczenia pieniężnego, nie zaś jedynie wartość nominalna tego świadczenia.

Według art. 496 i 497 k.c. każdej ze stron przysługuje prawo zatrzymania dopóty, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia lub nie zabezpieczy świadczenia o zwrot. Pojawia się więc problem "rozciągłości" zwrotu przez powodów wzajemnego świadczenia, a w szczególności, czy obowiązek ten dotyczy wartości nominalnej, czy też zrewaloryzowanej.

W uchwale z dnia 8 października 1992 r. III CZP 117/92 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że aczkolwiek uiszczana w pieniądzu cena nabycia nieruchomości sprzedanej na podstawie nieważnej umowy podlega zwrotowi według wartości nominalnej, to jednak do świadczenia należnego nabywcy ma zastosowanie art. 358[1] § 3 k.c.

Pozwani, wskazując na znaczny spadek siły nabywczej pieniądza, domagali się, by powodowie zwrócili im cenę nieruchomości zrewaloryzowaną. Tej okoliczności sądy orzekające w sprawie nie wzięły pod uwagę. Tymczasem należało rozważyć, czy w sytuacji powoływania się przez pozwanych na prawo zatrzymania mogą oni w ogóle domagać się, by w razie uwzględnienia powództwa windykacyjnego sąd zarazem zobowiązał powodów do spełnienia obciążającego ich względem pozwanych świadczenia z zastosowaniem waloryzacji sądowej. Kwestię tę należało rozstrzygnąć dla pozwanych pozytywnie. Jeżeli bowiem w ostatecznym rachunku okazałoby się, że powodowie powinni świadczyć na rzecz pozwanych z tytułu zwrotu ceny kwotę zrewaloryzowaną, to tym samym kwota ta stanowiłaby przedmiot wzajemnego zobowiązania powodów. Byłoby zaś naruszeniem konstytucyjnej zasady równości stron wobec prawa, gdyby zająć stanowisko, że prawem zatrzymania z art. 497 w zw. z art. 496 k.c. objęta jest jedynie nominalna wartość świadczenia pieniężnego, a nie wartość realna, ustalona stosowanie do kryteriów określonych art. 358[1] § 3 k.c.

W sytuacji, gdy wierzycielowi przysługuje uprawnienie do sądowego zrewaloryzowania należnego mu świadczenia pieniężnego (art. 358[1] § 3 k.c.) i z tego właśnie powodu zgłasza on wobec dłużnika zastrzeżenia co do zaspokojenia jego roszczenia w wysokości nominalnej, zarówno samo zaofiarowanie przez dłużnika świadczenia w kwocie nominalnej, jak i złożenie takiego świadectwa do depozytu sądowego nie przekreśla możliwości wierzyciela skorzystania z prawa zatrzymania w myśl art. 497 w zw. z art. 496 k.c. W obu bowiem wypadkach nie można byłoby mówić o należytym wykonaniu zobowiązania przez dłużnika. Jeżeli chodzi o drugi z tych wypadków, to ponadto nie oznaczałoby to również wygaśnięcia zobowiązania.

Wyrok SN z dnia 10 września 1993 r., I CRN 115/93

Standard: 21938 (pełna treść orzeczenia)