Czasowa niedopuszczalność drogi sądowej w sprawach o rozgraniczenie nieruchomości

Postępowanie rozgraniczeniowe może być prowadzone w dwóch etapach. W pierwszej - obligatoryjnej fazie wójtowie (burmistrzowie, prezydenci miast) przeprowadzają rozgraniczenie nieruchomości z urzędu lub na wniosek strony (art. 30 ust. 1 p.g.k.). Czynności ustalania przebiegu granic wykonuje geodeta upoważniony przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta). W razie sporu co do przebiegu linii granicznych, geodeta nakłania strony do zawarcia ugody. Ugoda zawarta przed geodetą posiada moc ugody sądowej (art. 31 ust. 1 i 4 p.g.k.). Wójt (burmistrz, prezydent miasta) wydaje decyzję o rozgraniczeniu nieruchomości, jeżeli zainteresowani właściciele nieruchomości nie zawarli ugody, a ustalenie przebiegu granicy nastąpiło na podstawie zebranych dowodów lub zgodnego oświadczenia stron (art. 33 ust. 1 p.g.k.).

Zgodnie z art. 33 ust. 3 p.g.k. strona niezadowolona z ustalenia przebiegu granicy może żądać, w terminie 14 dni od dnia doręczenia jej decyzji w tej sprawie, przekazania sprawy sądowi.

Ponadto sprawa o rozgraniczenie może trafić na drogę sądową także w razie sporu co do przebiegu linii granicznych, gdy nie dojdzie do zawarcia ugody lub nie ma podstaw do wydania decyzji, o której mowa w art. 33 ust. 1 p.g.k. W takim wypadku organ administracji umarza postępowanie administracyjne i przekazuje sprawę z urzędu do rozpatrzenia sądowi (art. 34 ust. 1 i 2 p.g.k.).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego nie budzi wątpliwości, że postępowanie sądowe jest w tym wypadku kontynuacją postępowania administracyjnego, a wnioskodawcą w postępowaniu sądowym pozostaje wnioskodawca z postępowania administracyjnego (por. postanowienie SN z 6 marca 1998 r., III CKU 112/97; uchwała 7 sędziów SN z 30 października 2014 r., III CZP 48/14). Wynika to ze ścisłej więzi obu etapów postępowania - administracyjnego i sądowego.

Wprawdzie w sprawach o rozgraniczenie nieruchomości postępowanie sądowe stanowi kontynuację postępowania administracyjnego, ale obie te fazy postępowania są - jak podkreśla się w judykaturze i w piśmiennictwie - samoistne i ściśle wyodrębnione (uz.: uchwały SN z dnia 20 maja 1966 r., III CZP 23/66 oraz postanowień SN z dnia 19 lutego 1971 r., III CRN 470/70 oraz 17 września 2010 r., II CZ 63/10).

Postępowanie administracyjne stanowi więc swoistą zamkniętą całość, która dopiero na skutek przekazania sprawy sądowi powszechnemu podlega ocenie z punktu widzenia treści zgłoszonego w tym postępowaniu wniosku o rozgraniczenie.

Zdarzeniem powodującym otwarcie drogi sądowej, w przypadku w którym organ administracji uznaje, że brak jest podstaw do wydania decyzji o rozgraniczeniu jest decyzja organu o umorzeniu postępowania administracyjnego i przekazaniu sprawy do sądu powszechnego. Nie budzi przy tym wątpliwości, że umorzenie postępowania i przekazanie sprawy sądowi następuje w formie decyzji administracyjnej (por. np. postanowienie SN z 4 sierpnia 1999 r., II CKN 548/98, OSNC 2000, Nr 2, poz. 40). Decyzja ta, jak każda inna decyzja administracyjna, podlega trybowi odwoławczemu przewidzianemu w Kodeksie postępowania administracyjnego oraz trybom nadzwyczajnym wzruszenia decyzji administracyjnej określonym w art. 145 § 1 i 156 § 1 k.p.a. (por. uchwała składu 5 sędziów NSA z 19 maja 2003 r., OPK 31/2002).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego nie budzi także wątpliwości, że ostateczna decyzja administracyjna jest wiążąca dla sądu w postępowaniu cywilnym. Dotyczy to także decyzji zapadłej na podstawie art. 34 ust. 2 p.g.k.

Sąd na etapie wstępnego badania sprawy o rozgraniczenie nieruchomości, rozważając dopuszczalność drogi sądowej nie dokonuje merytorycznej kontroli decyzji administracyjnej otwierającej drogę sądową (por. uz. postanowienia SN z 4 sierpnia 1999 r., II CKN 548/98).

Przyjmuje się trafnie, że sąd jest związany przekazaniem (por. postanowienie SN z 21 grudnia 1965 r., III CR 314/65). Nie ocenia on, ani nie weryfikuje w jakiejkolwiek formie decyzji administracyjnej. Na etapie badania dopuszczalności drogi sądowej sprawdza jedynie, czy decyzja została wydana przez organ do tego uprawniony i czy jest ona ostateczna w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego.

W doktrynie podnosi się, że wydanie decyzji o umorzeniu postępowania i przekazaniu z urzędu sprawy sądowi kończy administracyjną fazę tego postępowania, ale nie kończy go definitywnie. Z chwilą przypisania tej decyzji cechy ostateczności zostaje jedynie wyeliminowana kompetencja organu administracji publicznej do prowadzenia postępowania rozgraniczeniowego, a tym samym prawo do rozstrzygnięcia sprawy przepisy przyznają sądowi powszechnemu. Stąd w aktualnym stanie prawnym o braku drogi sądowej można by mówić w razie przekazania sprawy do sądu bez uprzedniego formalnego zakończenia postępowania w formie decyzji administracyjnej. W takim przypadku sąd powinien wniosek o rozgraniczenie odrzucić jako niedopuszczalny.

Postanowienie SN z dnia 19 października 2016 r., V CSK 34/16

Standard: 19600 (pełna treść orzeczenia)

Ze względu na przedmiot postępowania w sprawach o rozgraniczenie oraz charakter stosunków prawnych stanowiących postawę określenia przebiegu granic nieruchomości, sprawy o rozgraniczenie należą do spraw z zakresu prawa cywilnego. Zgodnie z art. 2 § 1 k.p.c., do rozpoznawania tych spraw powołane są co do zasady sądy powszechne, jednak rozpoznawanie spraw o rozgraniczenie zostało uregulowane w sposób szczególny, przez przyjęcie konstrukcji wyłączającej czasowo dopuszczalność drogi sądowej.

Możliwość rozpoznania sprawy o rozgraniczenie przez sąd powszechny została uzależniona od przeprowadzenia wcześniej obligatoryjnego postępowania administracyjnego w tym zakresie (art. 30 Pr.g.k.), nie zmienia to jednak charakteru spraw o rozgraniczenie, które pozostają sprawami cywilnymi.

Obowiązek przeprowadzenia postępowania o rozgraniczenie w trybie administracyjnym nie może zatem stanowić czynnika ograniczającego prawo do sądu w sprawach o rozgraniczenie, w tych przypadkach, w których nie dojdzie do rozgraniczenia nieruchomości w ramach postępowania administracyjnego. To stwierdzenie w sposób zasadniczy rzutuje na ocenę czynności prowadzących do wszczęcia postępowania o rozgraniczenie przed sądem powszechnym.

Uchwała SN (7) z dnia 30 października 2014 r., III CZP 48/14

Standard: 19598 (pełna treść orzeczenia)