Obligacyjny charakter roszczenia o zwrot nakładów

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 marca 1997 r. II CKN 57/96 opowiedział się za stanowiskiem, iż wierzytelność z tytułu nakładów ma charakter obligacyjny. Oznacza, że obowiązek ich zwrotu obciąża osobę, która była właścicielem rzeczy w dacie poczynienia nakładów, a nie każdoczesnego jej właściciela. Trzeba jednak podkreślić, iż pogląd ten sformułował Sąd Najwyższy w sprawie, w której nakładów na nieruchomość dokonała osoba trzecia, a zatem rozliczenie z nich mogło następować na podstawie art. 224 i nast. KC. Tymczasem w sprawie niniejszej chodzi o nakłady poczynione na rzecz wspólną przez jednego z jej współwłaścicieli. Podstawą prawną rozliczenia z nich jest więc art. 207 k.c. Z faktu użycia w tym przepisie określenia "współwłaściciele" wynika, że chodzi o każdoczesnego współwłaściciela, bez żadnych ograniczeń podmiotowych. Oznacza to, że nakłady dokonane przez jednego ze współwłaścicieli mają charakter rzeczowy w tym sensie, że pozostali współwłaściciele obowiązani są rozliczyć się z nim proporcjonalnie do wielkości swoich udziałów w rzeczy wspólnej, przy czym w razie zbycia udziału, obowiązek ten przechodzi na nabywcę. Za takim rozumieniem prawnej istoty nakładów, o których mowa w art. 207 KC opowiedział się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 6 stycznia 1980 r. III CZP 80/79.

Postanowienie SN z dnia 18 marca 1999 r., I CKN 928/97

Standard: 71180 (pełna treść orzeczenia)

Roszczenie o zwrot nakładów jest roszczeniem o charakterze obligacyjnym.

Wymaga rozważenia charakter prawnego roszczenia posiadacza o zwrot nakładów, a mianowicie, czy jest to roszczenie o charakterze obligacyjnym, czy też o charakterze realnym. W pierwszym przypadku oznaczałoby to obowiązek zaspokojenia wierzyciela (posiadacza samoistnego) z tytułu poczynionych nakładów przez właściciela (dłużnika), który rzecz z nakładami odebrał, w drugim natomiast wartość nakładów zmuszony byłby zwrócić każdoczesny właściciel rzeczy.

W literaturze panuje dwoistość zapatrywań w tej materii (S. Rudnicki: Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Wydawnictwo Prawnicze 1996, s. 273). Judykatura zdaje się skłaniać w kierunku traktowania roszczenia o zwrot nakładów jako mającego charakter obligacyjny. Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela to stanowisko.

Z samej istoty tzw. roszczeń wyrównawczych (art. 224-231 k.c.) da się wyprowadzić wniosek, że dotyczą one bezpośredniego stosunku między właścicielem windykującym rzecz a posiadaczem. Wyraziście wynika to z uregulowania zawartego w art. 227 k.c., w myśl którego samoistny posiadacz może - przywracając stan poprzedni - zabrać przedmioty, które połączył z rzeczą, choćby stały się jej częściami składowymi. Taką ewentualność trudno byłoby usprawiedliwić w odniesieniu do nabywcy rzeczy obciążonej nakładami, który działał w zaufaniu do zbywcy.

Nie bez znaczenia jest tu uregulowanie zawarte w art. 169 § 1 k.c. W przypadku mianowicie zbycia rzeczy ruchomej przez właściciela nabywcy pozostającemu w dobrej wierze, ten mógłby skutecznie podnieść zarzut, że nabył rzecz bez obciążeń.

Dokonujący nakładów koniecznych na rzecz, w określonych sytuacjach, może żądać od właściciela ich wydania, zanim jeszcze rzecz zostanie właścicielowi zwrócona. Z kolei właściciel rzeczy ze swoim roszczeniem może wystąpić tylko przeciwko posiadaczowi (art. 225 k.c.). Wyodrębnienie pewnych roszczeń samoistnego posiadacza jako możliwych do dochodzenia także wobec nabywców rzeczy obciążonych nakładami naruszałoby wzajemną relację między właścicielem a posiadaczem i godziłoby w bezpieczeństwo obrotu. Stąd też dla omawianych roszczeń ustawodawca ustanowił krótki - roczny termin przedawnienia, wprowadzając konieczność rychłego rozliczenia, między innymi nakładów, między posiadaczem i właścicielem (art. 229 § 1 k.c.).

Reasumując, należy przyjąć, że roszczenie o zwrot nakładów jest roszczeniem o charakterze obligacyjnym. Jako roszczenie obligacyjne może ono być kierowane tylko przeciwko właścicielowi, który odebrał rzecz z nakładami. W razie natomiast jej zbycia, nabywcy nie łączy z byłym posiadaczem żaden stosunek zobowiązaniowy, chyba że co innego wynika z umowy między zbywcą i nabywcą.

Pewne odrębności mogą wynikać z uregulowań szczególnych, np. na tle uwłaszczeń, czego wyrazem jest między innymi orzeczenie SN z dnia 22 listopada 1976 r. III CZP 53/76).

Wyrok SN z dnia 7 marca 1997 r., II CKN 57/96

Standard: 18709 (pełna treść orzeczenia)