Postanowienie z dnia 1999-03-18 sygn. I CKN 928/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 928/97

Postanowienie

z dnia 18 marca 1999 r.

Po kolejnym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy w Sopocie postanowieniem z dnia 16 października 1995 r. zniósł współwłasność nieruchomości położonej w S. przy ul. [...], dla której prowadzona jest Księga wieczysta KW nr [...], składającej się z prawa wieczystego użytkowania dla działki o pow. 808 m² i odrębnej od niej współwłasności budynku mieszkalnego o powierzchni 392,14 m², do których prawo po 1/2 części przysługuje wnioskodawczyni B. K. oraz małżonkom M. i M. B. Sposobem zniesienia współwłasności było ustanowienie odrębnej własności lokali: nr […] położonego na parterze - który został przydzielony uczestnikom i nr [...]1 położonego na piętrze -przyznanego wnioskodawczyni - oznaczonych tak na planszy stanowiącej załącznik do opinii biegłego inż. A. B. z dn. 30.04.1984. Jednocześnie z prawem do tak wyodrębnionych lokali przyznane zostało prawo do wieczystego użytkowania działki uczestnikom w 0,509 części i wnioskodawczyni w 0,491 części działki. Działkę tę podzielono przy tym do korzystania według projektu inż. S. O. z dnia 13.03.1990 r. Tytułem wyrównania udziałów Sąd zasądził od uczestników na rzecz wnioskodawczyni 9.122 zł dopłaty, ustalił że wartość nakładów poczynionych przez uczestników na dzieloną nieruchomość wynosi 16.258,82 zł i zasądził od wnioskodawczyni na ich rzecz z tego tytułu zwrot 8.142,35 zł. Ponadto Sąd częściowo umorzył postępowanie w sprawie i orzekł o kosztach postępowania.

Rewizja uczestników postępowania od tego orzeczenia, w której kwestionowali oni sposób podziału, i pominięcie części ich nakładów na rozbudowę domu oraz w całości poniesione wydatki na remonty bieżące i opłaty za wieczyste użytkowanie została oddalona postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z 22.04.1997 r., jako niezasadna. Od tego postanowienia wnieśli kasację uczestnicy postępowania, powołując w niej obie podstawy z art. 393¹ KPC. Naruszenie prawa materialnego polega ich zdaniem na błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu art. 210, 211 i 212 KC przez nierozliczenie całości nakładów, które oni poczynili na nieruchomości oraz częściowo błędny podział nieruchomości przez niewłaściwy rozdział piwnic.

Naruszenie art. 618 KPC sprowadza się do nierozliczenia nakładów i wydatków poczynionych przez uczestników na sporną nieruchomość.

Z tych przyczyn uczestnicy wnoszą o uchylenie orzeczeń Sądów obu instancji i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Sopocie do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

1.Skarżący nie kwestionuje samej zasady zniesienia współwłasności budynku przez wyodrębnienie w nim własności dwóch lokali, podtrzymują natomiast w kasacji pretensje o dokonanie niesłusznego ich zdaniem rozdziału piwnic. Chodzi o piwnice oznaczone numerami […], które przypadły wnioskodawczyni, zamiast im. W ocenie Sądu Najwyższego te ich zastrzeżenia są niezasadne. Sąd Wojewódzki, w ślad za sądem rejonowym, umotywował przyjęty podział piwnic względami praktycznymi. Podkreślił bowiem, że przyznanie wnioskodawczyni całego szeregu piwnic od numeru piątego do dziesiątego pozwoli na to, że będzie mogła ona wyłącznie korzystać z całego ciągu komunikacyjnego w tej części budynku, a nawet zamurować wejście od piwnic przydzielonych uczestnikom postępowania. Takie rozdzielenie dotychczasowych współwłaścicieli zmniejsza możliwość występowania nieporozumień pomiędzy nimi. Jest to argumentacja przekonująca, której skarżący nie zdołali podważyć tłumaczeniem, że są do tych piwnic przywiązani, a poza tym piwnicę numer 8 uczestnik wykorzystywał na pracownię fotograficzną. Ten ostatni argument jest zresztą o tyle nieaktualny, że uczestnik nie zajmuje się już wywoływaniem filmów.

Dlatego też zarzuty kasacji o naruszenie treści art. 210 i 211 KC są bezpodstawne. W uzasadnieniu kasacji skarżący podnoszą też pewne zastrzeżenia co do sposobu dokonanego podziału do korzystania z działki, na której stoi dom. Ponieważ jednak nie wskazują jednocześnie jaki przepis prawa materialnego miał by przez to zostać naruszony - Sąd Najwyższy nie uznał tych pretensji za formalnie zgłoszony zarzut kasacyjny. Gdyby jednak nawet autor kasacji sformułował ją w tym zakresie poprawnie, to i tak w tej części nie mogła by być ona merytorycznie rozpoznana, jako że dotyczyła by kwestii zarządu związanego ze współwłasnością i współużytkowaniem wieczystym, a w tej kategorii spraw kasacja nie przysługuje (art. 519¹ § 2 pkt 1 KPC). Ostatecznie zatem Sąd Najwyższy uznaje za zbędne ustosunkowywanie się do tak sformułowanych w uzasadnieniu kasacji zastrzeżeń co do podziału działki qoad usum.

Z tych przyczyn kasacja w części, w której kwestionowała sposób zniesienia współwłasności i przydzielenie uprawnionym konkretnych pomieszczeń podlegała oddaleniu na mocy art. 393¹² KPC, jako niezasadna.

2. Natomiast zasługują na uwzględnienie zarzuty kasacji wobec orzeczenia Sądu o nakładach na przedmiot współwłasności i co do braku rozstrzygnięcia o wydatkach poczynionych przez uczestników na bieżące remonty budynku i z tytułu opłat za wieczyste użytkowanie gruntu.

W sprawie jest rzeczą bezsporną, że uczestnicy B. ponieśli nakłady na dom, rozbudowując go na potrzeby dwóch rodzin jeszcze w czasie, kiedy drugą jego współwłaścicielką była Stefania J., która sprzedała swój udział dopiero w dniu 15 lutego 1983 r. Bezspornym też jest, że ani ona ani, żaden z późniejszych nabywców tego udziału w nieruchomości budynkowej (obecnie kolejnymi współwłaścicielami jej są małżonkowie W. i M. K.) nie zwrócili B. żadnych kwot z tytułu tych nakładów. Skoro nie jest kwestionowany sam fakt ich poczynienia przez skarżących, należy rozstrzygnąć prawną ich istotę i charakter. W doktrynie istnieje spór co do tego czy nakład ma charakter rzeczowy, czy obligacyjny.

Ostatnio Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 marca 1997 r. II CKN 57/96, OSNC 1997, z.6-7, poz. 93 opowiedział się w tej kwestii za stanowiskiem, iż wierzytelność z tytułu nakładów ma charakter obligacyjny. Oznacza, że obowiązek ich zwrotu obciąża osobę, która była właścicielem rzeczy w dacie poczynienia nakładów, a nie każdoczesnego jej właściciela. Trzeba jednak podkreślić, iż pogląd ten sformułował Sąd Najwyższy w sprawie, w której nakładów na nieruchomość dokonała osoba trzecia, a zatem rozliczenie z nich mogło następować na podstawie art. 224 i nast. KC. Tymczasem w sprawie niniejszej chodzi o nakłady poczynione na rzecz wspólną przez jednego z jej współwłaścicieli. Podstawą prawną rozliczenia z nich jest więc art. 207 KC, stanowiący zasadę ponoszenia przez współwłaścicieli w stosunku do wielkości ich udziałów "wydatków i ciężarów związanych z rzeczą wspólną".

Z faktu użycia w tym przepisie określenia "współwłaściciele" wynika, że chodzi o każdoczesnego współwłaściciela, bez żadnych ograniczeń podmiotowych. Oznacza to, że nakłady dokonane przez jednego ze współwłaścicieli mają charakter rzeczowy w tym sensie, że pozostali współwłaściciele obowiązani są rozliczyć się z nim proporcjonalnie do wielkości swoich udziałów w rzeczy wspólnej, przy czym w razie zbycia udziału, obowiązek ten przechodzi na nabywcę. Za takim rozumieniem prawnej istoty nakładów, o których mowa w art. 207 KC opowiedział się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dn. 6.01.1980 r. III_CZP_80/79 (OSNCP 1980, poz. 157). W orzeczeniu tym akcentując przytoczoną wyżej zasadę, jedynie tytułem wyjątku od niej uznano, że w sytuacji istnienia podziału do korzystania z rzeczy, współwłaściciel, który dokonał nakładów na część rzeczy wydzielonej do jego wyłącznego korzystania, nie może żądać zwrotu wartości tych nakładów od pozostałych współwłaścicieli. Z istoty podziału qoad usum wynika bowiem, że każdy ze współwłaścicieli korzysta wyłączni z wydzielonej mu części rzeczy, oddzielnie czerpie z niej pożytki, a więc i sam powinien ponosić koszty poczynionych na nią tylko do swojego użytku nakładów. Innym spotykanym w praktyce wyjątkiem od zasady rozliczenia nakładów w stosunku do wielkości udziałów w przedmiocie współwłasności jest możliwość odmiennego uregulowania tej kwestii w drodze porozumienia pomiędzy współwłaścicielami. Zawarcie takiego porozumienia jest dopuszczalne z uwagi na to, że postanowienia z art. 207 KC mają charakter iuris dispocivi. W sprawie niniejszej żaden z tych wyjątków nie zachodzi. Zatem żądanie uczestników, aby drugi ze współwłaścicieli zwrócił im połowę poczynionych przez nich nakładów jest co do zasady usprawiedliwione. Przesądzenie słuszności ich żądania z tego tytułu jest konieczne z uwagi na to, że stanowisko prawne w tej kwestii sądów obu instancji nie jest do końca jasne. Ze znajdującego się na k. 1125 opinii biegłego inż. W. G. szacunku tych nakładów wynika, że mają one wartość 55.625 zł. W tej sytuacji skarżący trafnie podważają rozstrzygnięcie Sądu odwoławczego, który oddalił ich rewizję od postanowienia sądu rejonowego zasądzającego na ich rzecz, tytułem zwrotu wartości nakładów tylko kwotę 16.258,82 zł.

Powoływanie się przy tym przez ten Sąd na domniemane zrzeczenie się przez uczestników z dochodzenia części tych nakładów jest co najmniej wątpliwe zarówno ze względu na treść wyjaśnień w tym względzie uczestników postępowania przesłuchiwanych w charakterze stron, jak i na fakt, że problem zwrotu nakładów przez cały czas trwania tego bardzo długotrwałego postępowania sądowego należał do jego zagadnienia centralnego. Ewentualna zatem rezygnacja z żądania zwrotu wartości części tych nakładów wymagała dla swojej skuteczności procesowej sformułowania jej w sposób precyzyjny i jednoznaczny, czemu treść przesłuchania uczestnika w charakterze strony nie czyni zadość. Dlatego też zarzut kasacyjny o naruszeniu przez Sąd drugiej instancji art. 618 KPC przez zaakceptowani takiego rozstrzygnięcia o tych nakładach jest uzasadniony. To samo należy powiedzieć o zupełnym pominięciu w rozliczeniach pomiędzy współwłaścicielami sformułowanego na k. 867 przez uczestnika roszczenia o zwrot wydatków na bieżące remonty i uiszczoną przez nich opłatę za wieczyste użytkowanie gruntów. Pominięcie tego roszczenia jest zupełnie niezrozumiałe, zwłaszcza w sytuacji, kiedy stosownie do treści art. 618 § 3 KPC uczestnicy nie mogli by jego dochodzić w innym postępowaniu.

Z tych przyczyn zaskarżone orzeczenie nie mogło się ostać w zakresie, w którym dotyczyło oddalenia rewizji co do rozliczenia współwłaścicieli z tytułu poczynionych przez uczestników wydatków i nakładów na przedmiot współwłasności (pkt VII, VIII i IX postanowienie Sądu Rejonowego).

Uchylenie w tym zakresie zaskarżonego orzeczenia na mocy art. 393¹³ KPC uzasadniało takie uchylenie w tej części postanowienia Sądu rejonowego, gdyż sprawa była rozpoznawana jeszcze w systemie rewizyjnym, w którym Sąd odwoławczy miał ograniczone możliwości uzupełnienia materiału dowodowego i wydawania orzeczeń zmieniających. Dlatego też w tym zakresie przekazano sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji. Częściowe uchylenie skarżonego orzeczenia pociągało za sobą konieczność uchylenia także zawartych w nim rozstrzygnięć o kosztach postępowania (art. 108 § 2 KPC w zw. z art. 393¹⁹ KPC). Pozwoli to Sądowi I-ej instancji na ponowne rozważenie, które z przewidzianych w art. 520 KPC zasad prawnych powinno wchodzić w grę przy całościowym ich rozliczeniu.