Podstawy odmowy stwierdzenia wykonalności orzeczenia dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej (art. 23 rozp.)

Zgodnie z art. 23 lit. a w związku z art. 31 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r., dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.Urz.UE z dnia 23 grudnia 2003 r., L 338/1), sąd może odmówić stwierdzenia wykonalności orzeczenie tylko w razie oczywistego naruszenia dobra dziecka.

Wypadek pilny, o którym stanowi art. 23 lit. b w związku z art. 31 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r., dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz. Urz.UE z dnia 23 grudnia 2003 r., L 338/1), uzasadniający zaniechanie wysłuchania dziecka, zachodzi wtedy, gdy opóźnienie w wydaniu orzeczenia byłoby szczególnie niekorzystne dla stosunków między dzieckiem a rodzicem, z którym nie mieszka, i gdy pogorszenie tych stosunków może być nieodwracalne.

Interes dziecka w rozumieniu rozporządzenia nr 2201/2003, który należy identyfikować także z naczelną zasadą polskiego prawa rodzinnego, jaką jest zasada dobra dziecka, obejmuje całą sferę najważniejszych spraw dziecka zarówno o charakterze niematerialnym, tj. rozwój fizyczny i duchowy, odpowiednie kształcenie i wychowanie oraz przygotowanie do dorosłego życia, jak i majątkowym, który wyraża się w konieczności zapewnienia dziecku środków do życia i realizacji celów o charakterze osobistym, a gdy ma ono swój majątek, również na dbałości o jego interes majątkowy. Rodzice swoje oczekiwania i uprawnienia wynikające z realizacji władzy rodzicielskiej mogą uwzględniać jedynie w taki sposób i w takim zakresie, który nie prowadzi do kolizji z dobrem dziecka (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1997 r., II CKN 90/96, nie publ., z dnia 1 grudnia 2000 r., V CKN 1747/00, "Prokuratura i Prawo" wkładka 2000, nr 5, poz. 34, i z dnia 12 grudnia 2000 r., V CKN 1751/00, nie publ.).

W ramach badania sprzeczności wykonania orzeczenia sądu państwa członkowskiego z dobrem dziecka nie może dojść do podważenia merytorycznej prawidłowości tego orzeczenia. W postępowaniu o stwierdzenie wykonalności orzeczenia zagranicznego sąd ocenia jedynie potencjalny wpływ wykonania orzeczenia na dobro dziecka (zob. postanowienie SN dnia 22 stycznia 2015 r., III CSK 154/14). Ocena ta ze względu na zakres kognicji sądu w tego rodzaju postępowaniu jest ograniczona w tym sensie, że w świetle art. 23 lit. a w związku z art. 31 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003 odmowa stwierdzenia wykonalności wchodzi w rachubę jedynie w przypadku oczywistego naruszenia dobra dziecka (zob. wyrok TSUE  z dnia 19 listopada 2015 r., C-455/15).

Nie można więc nie zauważyć, że badanie dobra dziecka w sprawie dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej w rozumieniu rozporządzenia nr 2201/2003 jest bardziej szczegółowe aniżeli w sprawie o stwierdzenie wykonalności orzeczenia w przedmiocie odpowiedzialności rodzicielskiej wydanego w innym państwie członkowskim. Ocena interesu dziecka w postępowaniu klauzulowym nie może więc zastępować takiej oceny w ramach właściwego postępowania przed właściwym jurysdykcyjnie sądem w ewentualnej sprawie o zmianę orzeczenia w przedmiocie odpowiedzialności rodzicielskiej na skutek zmiany okoliczności, które to postępowanie może zainicjować zainteresowany rodzic. Z tego względu okoliczność, że dziecko w zmienionej sytuacji woli przebywać nie z tym z rodziców, któremu została przyznana władza rodzicielska orzeczeniem objętym wnioskiem o stwierdzenie wykonalności, sama w sobie nie stanowi wystarczającej podstawy do przyjęcia, iż zachodzi przesłanka określona w art. 23 lit. a w związku z art. 31 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003.

Rozstanie rodziców jest sprzeczne z dobrem dziecka, zwłaszcza gdy dziecko wykształciło właściwe więzy rodzinne z ich obojgiem. Na etapie postępowania klauzulowego dobro dziecka, które ma stanowić przeszkodę w uwzględnieniu wniosku o stwierdzenie wykonalności, nie może być identyfikowane wyłącznie z tym, że w zmienionej sytuacji rodzicielskiej wywołanej rozstaniem rodziców dziecko wolałoby przebywać z rodzicem, który w sposób bezprawny zmienił mu dotychczasowe środowisko i miejsce pobytu. Doprowadzenie do takiego stanu stawiałoby w lepszej sytuacji tego rodzica, który dopuścił się bezprawia i który wykorzystuje fakt, że na skutek długotrwałej rozłąki z drugim rodzicem dziecko przystosowało się już do zmienionej mu sytuacji rodzicielskiej i nastąpiło w ten sposób rozluźnienie więzi dziecka z drugim rodzicem. Ponadto upływ czasu w powiązaniu z zachowaniem rodzica, który utrudnia drugiemu rodzicowi kontakty z dzieckiem, pogłębia zakłócenie prawidłowych więzi rodzicielskich.

Nie można aprobować sytuacji, w której długotrwałość postępowań

- rozpoznawczego w jednym państwie i klauzulowego w drugim - wynikająca z tak ukształtowanych regulacji prawnych, sprzyjać będzie utrwalaniu stanu faktycznego preferującego pozycję tego rodzica, który dopuścił się bezprawia. Taka interpretacja byłaby sprzeczna z funkcją

- i celem powołanego rozporządzenia. Ma to istotne znaczenie w niniejszej sprawie, gdyż zarówno w postępowaniu rozpoznawczym prowadzonym przez sądy francuskie, jak i klauzulowym prowadzonym w Polsce, w związku z aktywnością procesową uczestniczki w obu państwach sprawy były rozpoznawana przez sądy obu instancji oraz sądy kasacyjne, czyli musiało się wypowiedzieć aż sześć sądów.

W sprawozdaniu Komisji Europejskiej dla Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno - Społecznego w sprawie stosowania rozporządzenia nr 2201/2003 zasygnalizowano konieczność wprowadzenia zmian, a w szczególności zniesienia wymogu exequatur, gdyż dodatkowa procedura stwierdzenia wykonalności orzeczenia wydanego w innym państwie stanowi realną przeszkodę dla swobodnego przepływu orzeczeń i w istocie doprowadza do opóźnień w prowadzeniu postępowań o charakterze transgranicznym. Postulat ten uwzględnia powołane rozporządzenie nr 2019/1111 z dnia 25 czerwca 2019 r.

Pojęcie wypadku pilnego nie zostało zdefiniowane w rozporządzeniu, więc jego interpretacja jest dokonywana w okolicznościach faktycznych konkretnej sprawy. W wyroku z dnia 11 lipca 2008 r., C-195/08, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyjaśnił, że tryb pilny jest wynikiem potrzeby pilnego działania, gdy wszelkie opóźnienie byłoby bardzo niekorzystne dla stosunków między dzieckiem a tym rodzicem, z którym nie mieszka, i gdy pogorszenie tych stosunków może być nieodwracalne. Potrzeba ta wynika z motywu 17 rozporządzenia nr 2201/2003 oraz z art. 11 ust. 3 tego rozporządzenia. Wprawdzie Trybunał Sprawiedliwości taką wykładnię zaprezentował w odniesieniu do przypadku pilności rozpoznania pytania prawnego w trybie prejudycjalnym w sprawie dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby odnieść ją pomocniczo do wykładni tego pojęcia na gruncie art. 23 lit.b.

Postanowienie SN z dnia 13 listopada 2019 r., V CSK 389/19

Standard: 44960 (pełna treść orzeczenia)