Postanowienie z dnia 2000-12-01 sygn. V CKN 1747/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CKN 1747/00

Postanowienie Sądu Najwyższego

z dnia 1 grudnia 2000 r.

Przewodniczący: SSN Tadeusz Żyznowski.

Sędziowie SN: Krzysztof Kołakowski, Iwona Koper (spr.).

Protokolant: Izabella Janke.

Uzasadnienie

Ministerstwo Sprawiedliwości działając jako organ centralny w rozumieniu art. 6 Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę sporządzonej dnia 25 października 1980 r. w Hadze (Dz. U. z 1995 r. Nr 108, poz. 528 i 529), określanej dalej jako Konwencja, skierowało w dniu 11 maja 1999 r. do sądu wniosek zamieszkałego we Francji Erica A. o wydanie małoletniej córki Sandry A. uprowadzonej z Francji przez matkę Barbarę A.

Postanowieniem z dnia 23 września 1999 r. Sąd Rejonowy w B. uwzględnił wniosek. Na skutek apelacji uczestniczki Sąd Okręgowy w Katowicach uchylił wymienione postanowienie i sprawę przekazał sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Po ponownym jej rozpoznaniu Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 10 marca 2000 r. oddalił wniosek. W dokonanych ustaleniach przyjął, co następuje:

Rodzice małoletniej Sandry A. urodzonej 26 kwietnia 1996 r. we Francji zawarli tamże związek małżeński. W lutym 1998 r. uczestniczka wystąpiła we Francji o orzeczenie rozwodu małżeństwa. Jako przyczynę rozkładu pożycia wskazała naganne zachowanie męża względem córki, noszące - w ocenie uczestniczki - cechy seksualnego molestowania dziecka i izolowanie go od matki. Związane z tym postępowanie karne w stosunku do wnioskodawcy zostało umorzone, wobec braku dowodów. Wydanym w sprawie rozwodowej postanowieniem tymczasowym z 25 marca 1998 r. sąd powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnią Sandrą obojgu rodzicom ustalając miejsce jej pobytu u matki.

Na początku lipca 1998 r. uczestniczka wyjechała wraz z córką za zgodą wnioskodawcy na urlop do Polski, który miał trwać do 31 lipca 1998 r. W czasie pobytu w Polsce podjęła decyzją o pozostaniu tutaj z dzieckiem.

Wyrokiem z dnia 4 czerwca 1999 r. sąd we Francji orzekł rozwód małżeństwa małżonków A. z winy uczestniczki, powierzył sprawowanie władzy rodzicielskiej nad ich małoletnią córką obojgu rodzicom i ustalił miejsce stałego zamieszkania dziecka u ojca.

Uczestniczka przebywa nadal wraz z dzieckiem w Polsce. Małoletnia rozwija się prawidłowo, ma dobre warunki bytowe. Matka, która jest dla niej osobą ważną, znaczącą, zaspokaja we właściwy sposób większość jej potrzeb psychicznych. Ojca zna, lecz traktuje go jak obcego człowieka, z rezerwą i dystansem. Oddzielenie małoletniej od obecnego środowiska postawi ją w niekorzystnej sytuacji, poprzez narażenie na znaczne koszty psychologiczne. Nagła zmiana warunków życia dziecka znacznie zdestabilizuje jego sytuację wychowawczą, spowoduje narażenie na utratę poczucia bezpieczeństwa, a przede wszystkim pozbawi obecności matki. Uczestniczka nie ma bowiem środków ani możliwości, by wyjechać z córką do Francji. Ich rozdzielenie narazi dziecko na silne traumatyczne przeżycie, zbyt mocno obciążające psychikę małoletniej w obecnej chwili i rzutować będzie negatywnie na jej dalszy rozwój emocjonalny. Niezależnie od tego zawarte w sprawie informacje o osobie wnioskodawcy uzasadniają realne obawy, co do prawidłowości wykonywania przez niego władzy rodzicielskiej i w związku z tym powrót córki do ojca rodzi ryzyko narażenia jej na szkodę psychiczną.

W przedstawionym stanie rzeczy uzasadniona jest zdaniem Sądu Rejonowego ocena, że:

- uczestniczka dokonała bezprawnego uprowadzenia małoletniej córki (art. 3 Konwencji);

- w sprawie zachodzą przesłanki zastosowania art. 13b Konwencji wyłączające wydania dziecka.

Zaskarżonym obecnie postanowieniem Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił apelację wnioskodawcy opartą na zarzutach naruszenia przez sąd pierwszej instancji art. 13 pkt b Konwencji oraz art. 9 Konwencji o prawach dziecka z 20 listopada 1989 r. (Dz. U. Nr 120, poz. 526 ze zm.). Podzielając ustalenia faktyczne przyjęte za podstawę postanowienia Sądu Rejonowego i nie dopatrując się błędów wykładni w zarzucanym zakresie, podtrzymał jego stanowisko, co do istnienia przesłanek z art. 13b Konwencji nakazujących odstąpienie od wydania małoletniej, albowiem konieczność rozstania się przez nią z matką - osobą dla niej szczególnie bliską - spowodowałaby u dziecka znaczną szkodę psychiczną i postawiłoby je w sytuacji nie do zniesienia.

Oparta na obu ustawowych podstawach kasacja wnioskodawcy ponawia odnoszące się do prawa materialnego zarzuty naruszenia przepisów art. 9 Konwencji o prawach dziecka na skutek błędnej wykładni zawartego w nim pojęcia interesu dziecka i - także przez błędną wykładnię - art. 13 Konwencji, a nadto wytyka Sądowi Okręgowemu, mające wpływ na wynik sprawy, uchybienie przepisom postępowania w postaci art. 11 Konwencji z powodu przewlekłości postępowania oraz art. 233 kpc na skutek sprzeczności dokonanych ustaleń, na których oparte jest zaskarżone postanowienie, z zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Wskazując na powyższe wnosi skarżący o zmianę postanowienia Sądu Okręgowego i wydanie orzeczenia nakazującego wydanie małoletniej wnioskodawcy, względnie jego uchylenie i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Art. 13 lit. b Konwencji uchyla obowiązek zarządzenia wydania bezprawnie uprowadzonego dziecka, jeżeli istnieje poważne ryzyko, że powrót dziecka naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną albo w jakikolwiek inny sposób postawiłby je w sytuacji nie do zniesienia. Przytoczony przepis odnosi się do sytuacji, gdy poważne ryzyko wystąpienia wymienionych w nim konsekwencji wiąże się z możliwością nadużyć lub zaniedbań w stosunku do dziecka ze strony wnioskodawcy ubiegającego się o wydanie dziecka, w szczególności, jeżeli istnieje z jego strony zagrożenie używania wobec dziecka przemocy fizycznej, psychicznej, jego seksualnego wykorzystywania lub gdy zagrożenie to wynika z patologicznych zachowań na tle alkoholizmu, narkomanii czy chorób psychicznych. Może on znaleźć zastosowanie także w przypadku, gdy powrót dziecka wiązałby się z poważnym ryzykiem szkody psychicznej tak znacznej, że stawiałoby je to w sytuacji nie do zniesienia, na skutek oddzielenia go od rodzica - uczestnika postępowania, który dokonał jego uprowadzenia, lecz jedynie wówczas, jeżeli zachodzą obiektywne przeszkody uniemożliwiające jego powrót wraz z dzieckiem do państwa, z którego zostało ono zabrane (vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1999 r., I CKN 992/99, OSNC 2000, nr 6, poz. 111).

Stanowisko zaskarżonego postanowienia przesądzającego o istnieniu przesłanek z art. 13 lit. b Konwencji odpowiada drugiej z wymienionych wyżej sytuacji. Oparte zostało na niekwestionowanych w kasacji ustaleniach, w których przyjęto, że istnieje ryzyko poważnych negatywnych skutków dla psychiki i prawidłowego rozwoju małoletniej Sandry w następstwie oddzielenia od matki, a nadto, że powrót uczestniczki wraz z nią do Francji napotyka na obiektywne uniemożliwiające go przeszkody. Bez wpływu na wynik sprawy w świetle motywów rozstrzygnięcia pozostaje natomiast ustalenie odnośnie nagannego zachowaniu wnioskodawcy w stosunku do córki mającego "co najmniej cechy niepokojącej swobody w sprawach seksu", którego krytykę podejmuje skarżący w oparciu o zarzut naruszenia przepisu art. 233 kpc, co zarzut ten pozbawia znaczenia prawnego.

Art. 11 Konwencji zawierający dyrektywę niezwłocznego podjęcia przez władze sądowe lub administracyjne każdego z umawiających się państw działań w celu powrotu uprowadzonego dziecka, zastrzega dla wnioskodawcy lub organu centralnego państwa wezwanego prawo żądania od władzy sądowniczej lub administracyjnej przedstawienia powodów zwłoki w przypadku niepodjęcia decyzji w ciągu 6 tygodni od daty wpłynięcia wniosku. Unormowanie to o charakterze dyscyplinującym nie może być odczytywane jako limitujące dopuszczalny czas postępowania sądowego. Przekroczenie owego postulowanego terminu dla jego zakończenia może stanowić przedmiot zarzutu kasacji opartego na podstawie naruszenia przepisów postępowania, o ile mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Kwestię tę jednak autor kasacji w zupełności pomija poprzestając na przytoczeniu w jej petitum treści art. 393¹ pkt 2 kpc bez wskazania jednak, w czym upatruje wpływu zarzucanego uchybienia na treść zaskarżonego orzeczenia. Z tej przyczyny omawiany zarzut pozostając poza rozważaniami Sądu Najwyższego nie może odnieść skutku.

Preambuła Konwencji nadaje pojęciu "interesu dziecka", odpowiadającemu funkcjonującemu w krajowym porządku prawnym pojęciu "dobra dziecka", podstawowe znaczenie we wszystkich sprawach dotyczących opieki nad nim. Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526) której postanowienia powinny być uwzględniane przy wykładaniu i stosowaniu Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę (vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 1998 r., II CKN 855/97, OSNC 1998, nr 9, poz. 142) - uznając za sprawę nadrzędną we wszystkich działaniach dotyczących dzieci, podejmowanych przez publiczne lub prywatne instytucje opieki społecznej, sądy, władze administracyjne lub ciała ustawodawcze, najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka (art. 3 ust. 1), przyznaje mu rangę dyrektywy generalnej.

Niezdefiniowane ustawowo, pojęcie to w nauce prawa rodzinnego rozumiane jest jako postulowana w świetle powszechnie akceptowanej doktryny moralnej i bliżej określona w przepisach prawnych (w tym stanowiącej część krajowego porządku prawnego Konwencji o prawach dziecka) i judykaturze sądowej modelowa sytuacja dziecka. Ten idealizacyjny model zakłada, że dziecko wychowuje się w rodzinie - najlepiej naturalnej - w każdym razie w ustalonej sytuacji prawnorodzinnej, w atmosferze miłości, w warunkach pozwalających zaspokoić rozsądnie pojmowane jego potrzeby i najpełniej rozwijać jego talenty i zdolność samodzielnego, twórczego działania oraz kształtować charakter w duchu określonych ideałów. Istotne jest przy tym jego ukierunkowanie nie tylko na aktualną sytuację dziecka, lecz także na jego przyszłość i tej dalszej perspektywie ideału dojrzałego człowieka powinno być przyznane pierwszeństwo w kolizji z wartościami rozpatrywanymi jedynie z punktu widzenia aktualnych potrzeb dziecka.

Realizacja zasad wynikających z przytoczonej wykładni wymaga dokonania w konkretnych okolicznościach danej sprawy oceny dziecka, uwzględniającej takie elementy jak: jego wiek, płeć, stan zdrowia, cechy charakteru, wrażliwość psychiczna oraz więzi uczuciowe łączące go z otoczeniem. Dopiero na podstawie informacji dotyczących indywidualnych cech dziecka i jego sytuacji faktycznej możliwe będzie podjęcie optymalnej z punktu widzenia jego interesu decyzji poprzez zastosowanie właściwego przepisu prawa.

W płaszczyźnie wykładni pojęcie "interesu dziecka" nie funkcjonuje jako rozumiane dwojako w szerokim lub wąskim zakresie, jak przedstawia to kasacja, nie może więc być mowy o błędzie wykładni polegającym na dokonaniu przez sąd niewłaściwego między nimi wyboru. Zasadnicze znaczenie dla oceny prawidłowości wykładni ma tu natomiast jej zgodność z przytoczonymi uprzednio zasadami. Respektując je w pełni Sąd Okręgowy nie mógł z wytkniętych mu w kasacji przyczyn uchybić przepisowi art. 9 Konwencji o prawach dziecka.

Oczywiście nieuzasadniony, w świetle przytoczonych na wstępie motywów zaskarżonego postanowienia, jest wywiedziony z tej samej podstawy zarzut błędnej wykładni art. 13 lit. b, mający się przejawiać, w mylnym przyjęciu przez Sąd Okręgowy treści tej normy prawnej w brzmieniu sprzed zmiany dokonanej obwieszczeniem Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 12 października 1999 r. o sprostowaniu błędu (Dz. U. z 1999 r. Nr 93, poz. 1085).

Z powyższych względów uzasadnione było uznanie, że kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw, a w konsekwencji jej oddalenie stosownie do art. 393¹² w zw. z art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego... (Dz. U. Nr 48, poz. 554).