Szybkości (pilność) postępowania o wydanie dziecka a dobro dziecka w sprawie (art. 2 i 11 k.has)
Cywilne aspekty uprowadzenia dziecka za granicę w trybie Konwencji haskiej (art.. 598[2] § 1 k.p.c.) Wstrzymanie wykonania orzeczenia wydanego w trybie konwencji haskiej o uprowadzeniu dziecka (art. 388[1] - [3] k.p.c.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Z wykładni językowej, systemowej i celowościowej art. 11 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 wynika zatem, że z jednej strony przepis ten nakłada na sąd państwa członkowskiego, do którego wpłynął pozew lub wniosek o powrót dziecka bezprawnie uprowadzonego z miejsca jego zwykłego pobytu, obowiązek wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie tego pozwu lub wniosku zasadniczo najpóźniej w terminie sześciu tygodni od ich wniesienia, przy zastosowaniu najszybszych procedur przewidzianych w prawie krajowym, a z drugiej strony zarządzenia powrotu dziecka bezprawnie uprowadzonego można odmówić jedynie w konkretnych i wyjątkowych, należycie uzasadnionych wypadkach.
Wymóg skuteczności i szybkości, który obowiązuje przy wydawaniu orzeczenia zarządzającego powrót, wiąże organy krajowe również w ramach wykonywania takiego orzeczenia. Wspomniany art. 11 ust. 3 zostałby pozbawiony skuteczności (effet utile), gdyby prawo krajowe pozwalało na wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia zarządzającego powrót dziecka.
Z brzmienia art. 11 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003, a w szczególności z użycia terminów „szybko” i „najszybsze” wynika, że w przypadku gdy dziecko zostało bezprawnie uprowadzone lub zatrzymane w państwie członkowskim innym niż to, w którym dziecko bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało zwykły pobyt, właściwe sądy państw członkowskich są zobowiązane do wydania orzeczenia zarządzającego powrót danego dziecka w szczególnie krótkim i ścisłym terminie. Orzeczenie takie powinno co do zasady zapaść najpóźniej w terminie sześciu tygodni od wniesienia sprawy do tych sądów, z zastosowaniem najszybszych procedur przewidzianych w prawie krajowym. Odstępstwo od tej zasady jest możliwe jedynie w „wyjątkowych okolicznościach”.
Rozporządzenie nr 2201/2003 uzupełnia bowiem i uściśla, w szczególności w art. 11, postanowienia konwencji haskiej z 1980 r. regulujące procedurę powrotu dzieci bezprawnie uprowadzonych. Artykuły 8–11 tej konwencji i art. 11 tego rozporządzenia stanowią zatem niepodzielną całość normatywną, która ma zastosowanie do procedur powrotu dzieci bezprawnie uprowadzonych w obrębie Unii.
Z całości przepisów konwencji haskiej z 1980 r. wynika, że gdy dziecko zostało bezprawnie uprowadzone z miejsca stałego pobytu, powrót tego dziecka powinien nastąpić niezwłocznie zgodnie z przewidzianymi w prawie krajowym procedurami stosowanymi w nagłych wypadkach. Z drugiej strony powrót dziecka może nie zostać zarządzony jedynie w wyjątkowych okolicznościach, w szczególności w przypadku poważnego zagrożenia dla tego dziecka.
Rozporządzenie nr 2201/2003 to wywodzi się z koncepcji, zgodnie z którą pierwszeństwo powinno mieć dobro dziecka. Rzeczone rozporządzenie ma na celu w szczególności zniechęcanie do uprowadzania dzieci z jednego państwa członkowskiego do drugiego, a w przypadku gdy do takiego uprowadzenia dojdzie – spowodowanie, by powrót dziecka nastąpił niezwłocznie (zob. podobnie wyrok z dnia 11 lipca 2008 r., Rinau, C‑195/08).
Jak przewiduje motyw 17 rozporządzenia nr 2201/2003, w przypadku bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka powinno się niezwłocznie zarządzić jego powrót. Sądy państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone lub w którym zostało bezprawnie zatrzymane, powinny mieć możliwość sprzeciwienia się jego powrotowi jedynie w szczególnych, należycie uzasadnionych przypadkach.
Jednym z celów art. 11 tego rozporządzenia jest przywrócenie status quo ante, to znaczy sytuacji, która istniała przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem dziecka (zob. podobnie wyrok z dnia 8 czerwca 2017 r., OL, C‑111/17).
Procedura dotycząca powrotu jest ze swej natury procedurą przyspieszoną, ponieważ ma ona zapewnić szybki powrót dziecka, jak wynika to z preambuły konwencji haskiej z 1980 r. i z motywu 17 rozporządzenia nr 2201/2003 (zob. podobnie wyrok z dnia 8 czerwca 2017 r., OL, C‑111/17).
W odniesieniu do art. 8 EKPC, który odpowiada art. 7 karty praw podstawowych (zob. podobnie wyrok z dnia 8 grudnia 2022 r., Orde van Vlaamse Balies i in., C‑694/20, EU:C:2022:963, pkt 25), Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że w sprawach dotyczących orzeczeń wydanych na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. odpowiedni charakter środka należy oceniać w szczególności przez pryzmat szybkości jego wykonania. Tego rodzaju sprawy wymagają pilnego rozpoznania, ponieważ upływ czasu może mieć nieodwracalne konsekwencje dla relacji pomiędzy dziećmi a rodzicem, który z nimi nie mieszka. Opóźnienia w postępowaniu mogą same w sobie pozwolić na stwierdzenie, że władze nie zastosowały się do pozytywnych zobowiązań ciążących na nich na mocy EKPC (zob. podobnie wyrok ETPC z dnia 28 kwietnia 2015 r. w sprawie Ferrari przeciwko Rumunii).
Wyrok TSUE z dnia 16 lutego 2023 r., C-638/22
Nota redakcyjna
Rozporządzenie Rady (WE) 20201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.U. 2003, L 338), zostało z dniem 1 sierpnia 2022 r. zastąpione rozporządzeniem Rady (UE) 2019/1111 z dnia 25 czerwca 2019 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę (Dz.U. 2019, L 178, s. 1). Legislacyjna zmiana nie wpływa na aktualnośc orzeczenia
Standard: 72907 (pełna treść orzeczenia)
Zasady szybkości (pilności) postępowania o wydanie dziecka oraz dobra dziecka pozostają ze sobą w związku, który można ująć w wyjściowym założeniu, że nakaz możliwie szybkiego (niezwłocznego) wydania dziecka bezprawnie uprowadzonego służy jego dobru. Z tego względu silny nacisk na szybkość postępowania kładą zarówno Konwencja haska (preambuła, art. 2, 11 zdanie pierwsze i art. 12 zdanie pierwsze), jak i rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 (art. 11 ust. 3), wymaga tego także Konwencja o prawach dziecka (art. 11).
Znajduje to zrozumienie i odzwierciedlenie również w judykaturze Sądu Najwyższego (por. np. postanowienie z dnia 1 grudnia 1999 r., I CKN 992/99) i w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który w wyrokach w sprawach polskich z dnia 8 kwietnia 2008 r., 8677/03 i z dnia 2 listopada 2010 r., 31515, akcentował, że odpowiedniość zastosowanych środków jest oceniana przez pryzmat szybkości ich wdrożenia, gdyż upływ czasu może spowodować nieodwracalne skutki w relacjach dziecka z rodzicem.
Praktyka dowodzi, że nie zawsze jest możliwe harmonijne połączenie zasady szybkości postępowania z zasadą dobra dziecka i są sytuacje, w których trzeba przyznać pierwszeństwo jednej z nich. Nie jest nieuprawnione założenie, że w każdym wypadku pierwszorzędne znaczenie ma szybkie wydanie dziecka, utożsamiane z jego dobrem bez względu na okoliczności sprawy i ewentualne zmiany w położeniu dziecka.
Zasada ochrony dobra dziecka, przyjęta w Konwencji o prawach dziecka, Konwencji haskiej i innych aktach normatywnych krajowego porządku prawnego, w szczególności w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, nakazuje przyjąć, że dobro dziecka jest w każdym postępowaniu dotyczącym dziecka wartością pierwotną i nadrzędną, mającą podstawowe znaczenie we wszystkich sprawach dotyczących opieki nad nim.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że kierowanie się tą zasadą stanowi bezwzględny obowiązek prawny, odnoszący się do każdej indywidualnej decyzji stosowania i wykładni prawa (por. np. uzasadnienia uchwał składu siedmiu sędziów z dnia 12 czerwca 1992 r., III CZP 48/92 i z dnia 8 marca 2006 r., III CZP 98/05, wyrok z dnia 8 czerwca 2000 r., V CKN 1237 oraz postanowienia z dnia 31 marca 1999 r., I CKN 23/99, z dnia 7 lipca 2000 r., III CKN 796/00 i z dnia 12 grudnia 2000 r., V CKN 1805/00).
Szybkość postępowania, która jest pożądana i w założeniu ma służyć dobru dziecka rozumianemu jako ochrona przed szkodliwymi skutkami bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania, nie powinna być automatycznie utożsamiana z dobrem dziecka. Nie można a priori wykluczyć, że postulat szybkości postępowania będzie musiał ustąpić przed dobrem dziecka, ocenionym przy uwzględnieniu zmiany okoliczności, w świetle których wykonanie orzeczenia (powrót dziecka) narażałoby je na poważne ryzyko szkody fizycznej lub psychicznej.
Uchwała SN z dnia 22 listopada 2017 r., III CZP 78/17
Standard: 13016 (pełna treść orzeczenia)