Odmowa ze względu na ryzyko szkody fizycznej lub psychicznej dziecka

Odmowę nakazania powrotu dziecka uzasadnia więc tylko taka szkoda fizyczna lub psychiczna, która stawia dziecko w sytuacji nie do zniesienia, przy czym ryzyko takiej szkody, podobnie jak ryzyko powstania innej sytuacji, która byłaby dla dziecka nie do zniesienia, musi być realne i poważne. Niewystarczające są natomiast wszelkie inne uciążliwości i niedogodności związane z nieuniknioną niepewnością i lękiem, które następują po niechcianym powrocie na obszar jurysdykcji sądu stałego miejsca pobytu dziecka. 

Ryzyko opisane w art. 13 zd. pierwsze lit. b Konwencji haskiej nie może więc uzasadniać odmowy wydania orzeczenia nakazującego powrót dziecka, jeżeli szkoda, o której mowa w tym przepisie, powstała wyłącznie z powodu rozłąki (rozdzielenia) ‎z rodzicem, który był odpowiedzialny na bezprawne uprowadzenie lub zatrzymanie. W takim bowiem wypadku rodzic winny uprowadzenia nie może wywodzić ze skutków tego uprowadzenia korzystnych dla siebie konsekwencji (zob. wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 1 marca 2016 r., skarga nr 30813/14, K.J. przeciwko Polsce oraz z 26 listopada 2013 r., nr skargi 27853/09, X przeciwko Łotwie).

Za zastosowaniem wyjątku przewidzianego w art. 13 zd. pierwsze lit. b Konwencji haskiej nie może przemawiać także okoliczność słabego przygotowania wnioskodawcy do samodzielnej opieki nad małoletnią córką. Rozluźnienie kontaktów, w tym emocjonalnych pomiędzy córką i wnioskodawcą i jego małe doświadczenie w opiece nad dzieckiem zostały spowodowane jego długą rozłąką ‎z dzieckiem w następstwie decyzji podjętej przez uczestniczkę o pozostaniu razem z córką w Polsce. Mimo rozłąki, jak wynika z powołanych przez Sąd drugiej instancji opinii OZSS, istnieje dobra relacja emocjonalna pomiędzy wnioskodawcą ‎i jego córką. W razie powrotu dziecka do Norwegii razem z uczestniczką postanowienie zaskarżone skargą kasacyjną nie naruszy istoty prawa do opieki (art. 19 Konwencji). Nie rozstrzyga ono w związku z tym o sprawowaniu opieki nad dzieckiem w przyszłości, o miejscu przyszłego pobytu dziecka oraz kontaktach rodziców z dzieckiem. Służy ono wyłącznie przywróceniu stanu poprzedniego, ‎a rozstrzygnięcie w przedmiocie pieczy winno nastąpić w państwie stałego pobytu dziecka, po jego powrocie do tego państwa. Okoliczności te, w tym czy wnioskodawca będzie ‎w stanie zapewnić małoletniej córce bezpieczeństwo emocjonalne oraz odpowiednie warunki pozwalające na prawidłowy rozwój dziecka mogą natomiast mieć znaczenie dla ewentualnego przyszłego rozstrzygnięcia o opiece nad dzieckiem.

Ryzyko, o którym mowa w art. 13, może zachodzić wtedy, gdy powrót dziecka razem ‎z rodzicem do kraju poprzedniego miejsca pobytu może narazić nie tylko same dziecko, ale także jego rodzica na znęcanie się fizyczne bądź psychiczne ze strony drugiego z rodziców. Taka sytuacja może więc sama w sobie narażać dziecko na poważne ryzyko narażenia go na szkodę fizyczną lub psychiczną albo pozostawienia go w sytuacji nie do zniesienia. Także jednak i w tym przypadku takie ryzyko musi być realne i poważne. 

Postanowienie SN z dnia 12 kwietnia 2024 r., II CSKP 859/23

Standard: 88486 (pełna treść orzeczenia)

Wypełnia kryteria określone w art. 13 zd. pierwsze lit. b Konwencji haskiej poważne ryzyko przemocy fizycznej i psychicznej względem dziecka, a wyjątkowo również względem rodzica, który dopuścił się bezprawnego zatrzymania lub uprowadzenia dziecka, ryzyko seksualnego wykorzystania lub zagrożenia takimi zachowaniami na tle alkoholizmu, narkomanii czy chorób psychicznych, ryzyka związane ze zdrowiem dziecka ‎z uwagi na niemożność odbycia podróży, niedostępnością w państwie stałego pobytu wymaganej terapii medycznej lub powrotu do regionu konfliktu zbrojnego bądź regionu opanowanego przez głód.

Nie uzasadniają natomiast odmowy nakazania powrotu dziecka co do zasady takie okoliczności, jak integracja dziecka w nowym środowisku, pod warunkiem, że wniosek został złożony przed upływem rocznego terminu (art. 12 ust. 1 i 2 Konwencji haskiej), skromniejsze warunki bytowe dziecka, niższy standard opieki zdrowotnej lub niedostateczne kompetencje wychowawcze ze strony rodzica ubiegającego się o powrót dziecka. ‎Te okoliczności powinny być bowiem oceniane w postępowaniu dotyczącym opieki nad dzieckiem (zob. m.in. postanowienia SN z 17 grudnia 2020 r., ‎I CSK 183/20, z 28 kwietnia 2021 r., I CSKP 109/21, z 21 stycznia 2022 r., II CSKP 1190/22, z 28 czerwca 2023 r., II CSKP 47/23).

Artykuł 13 Konwencji haskiej jest jednym z kliku przepisów tej umowy międzynarodowej przewidujących wyjątki od zasady nakazującej wydanie orzeczenia przewidzianego w art. 12 tej Konwencji. Z tej przyczyny wykładnia tego przepisu przy uwzględnieniu art. 8 EKPC powinna mieć charakter ścisły (zob. wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 1 marca 2016 r., skarga nr 30813/14, K.J. przeciwko Polsce, ‎w którym uznano, że wyjątek, o którym mowa w art. 13 ust. 1 lit. b Konwencji haskiej dotyczy wyłącznie sytuacji wykraczającej poza to, czego można by racjonalnie oczekiwać, że dziecko zniesie).

Postanowienie SN z dnia 19 października 2023 r., II CSKP 457/23

Standard: 88483 (pełna treść orzeczenia)