Postanowienie z dnia 2019-11-13 sygn. V CSK 389/19

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CSK 389/19

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2019 r.

Zgodnie z art. 23 lit. a w związku z art. 31 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r., dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.Urz.UE z dnia 23 grudnia 2003 r., L 338/1), sąd może odmówić stwierdzenia wykonalności orzeczenie tylko w razie oczywistego naruszenia dobra dziecka.

Wypadek pilny, o którym stanowi art. 23 lit. b w związku z art. 31 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r., dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz. Urz.UE z dnia 23 grudnia 2003 r., L 338/1), uzasadniający zaniechanie wysłuchania dziecka, zachodzi wtedy, gdy opóźnienie w wydaniu orzeczenia byłoby szczególnie niekorzystne dla stosunków między dzieckiem a rodzicem, z którym nie mieszka, i gdy pogorszenie tych stosunków może być nieodwracalne.

Przewodniczący: Sędzia SN Władysław Pawlak (spr.).

Sędziowie SN: Marian Kocon, Anna Owczarek.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Pierre-Vincenta C. przy uczestnictwie Aleksandry C. z udziałem Prokuratora Generalnego i Rzecznika Praw Dziecka o nadanie klauzuli wykonalności orzeczeniu sądu zagranicznego, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 13 listopada 2019 r. skargi kasacyjnej uczestniczki od postanowienia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 23 stycznia 2019 r. oddalił skargę kasacyjną i zasądził od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwotę 360 zł tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił zażalenie uczestniczki Aleksandry C. na postanowienie Sądu Okręgowego w Opolu z dnia 16 lutego 2018 r., stwierdzające wykonalność na terenie Rzeczypospolitej Polskiej orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Poitiers z dnia 23 listopada 2016 r. Wyjaśnił, że w dniu 8 lutego 2016 r., Sąd Wielkiej Instancji w La Roche sur Yun (Republika Francuska) wydał orzeczenie w trybie przyśpieszonym, którym orzekł, że władza rodzicielska nad małoletnią córką stron Amelie C. będzie sprawowana wyłącznie przez ojca, ustanowił miejsce zamieszkania dziecka w miejscu zamieszkania ojca, zarządził powrót dziecka do ojca najpóźniej do dnia 20 lutego 2016 r. oraz określił zakres osobistych kontaktów matki z dzieckiem.

Na skutek apelacji uczestniczki Sąd Apelacyjny w Poitiers wyrokiem z dnia 23 listopada 2016 r. podtrzymał zaskarżone rozstrzygnięcie w za-kresie odpowiedzialności rodzicielskiej w stosunku do małoletniej córki stron, stwierdzając, że władza rodzicielska przysługiwać będzie wyłącznie ojcu, ustalił rezydencję dziecka w miejscu zamieszkania ojca oraz zmodyfikował rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji odnośnie do kontaktów matki z dzieckiem, a także zakazał wyjazdu dziecka z Francji bez zgody obojga rodziców. Kasacja uczestniczki od tego orzeczenia została odrzucona postanowieniem francuskiego Sądu Kasacyjnego z dnia 12 października 2017 r.

Sąd Okręgowy wskazał, że w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności orzeczenia na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r., dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.Urz.UE z dnia 23 grudnia 2003 r., L 338/1 - dalej: "rozporządzenie nr 2201/2003"), badaniem objęte są wymogi formalne, nie zaś całokształt przesłanek postępowania egzekucyjnego. W ocenie Sądu pierwszej instancji, dołączone do wniosku dokumenty spełniają wymagania formalne określone w rozporządzeniu nr 2201/2003 oraz nie zachodzi żadna z okoliczności wskazanych w art. 23 rozporządzenia, uzasadniających odmowę stwierdzenia wykonalności, tym bardziej że wniosek Pierre'a-Vincenta C. o wydanie dziecka rozpoznawany w innej sprawie, na podstawie przepisów Konwencji z dnia 25 października 1980 r. dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę (Dz.U. z 1995 r. Nr 108, poz. 528 - dalej: "Konwencja haska"), został uwzględniony przez Sąd Rejonowy w Brzegu, a Sąd Okręgowy w Opolu apelację uczestniczki oddalił.

W zażaleniu uczestniczka zarzuciła naruszenie art. 37 ust. 2 pkt a rozporządzenia nr 2201/2003 przez uznanie, że wniosek wszczynający postępowanie został jej prawidłowo doręczony, pomimo iż analiza akt sprawy prowadzi do wniosku, że uczestniczce nie doręczono wniosku inicjującego postępowanie, a tym samym uniemożliwiono jej podjęcie obrony, naruszenie art. 23 w związku z art. 31 ust. 2 rozporządzenia przez ich niezastosowanie oraz błędne uznanie, że nie zachodzi żadna ze wskazanych w art. 23 przesłanek, podczas gdy analiza akt sprawy pro-wadzi do wniosku, że jest ono rażąco sprzeczne z polskim porządkiem publicznym, zważywszy dobro dziecka oraz to, że nie zostało ono wysłuchanie, a ponadto uczestniczce nie doręczono prawidłowo pisma wszczynającego postępowanie, a także nie przesłuchano jej w zakresie naruszenia przysługującej jej odpowiedzialności rodzicielskiej (...). Uczestniczka zarzuciła także naruszenie art. 1146 pkt 3, 4, 7 i art. 1147 § 2 k.p.c. oraz wnioskowała przeprowadzenie dowodów z akt wszystkich postępowań dotyczących pobytu małoletniej Amelie C. w Polsce i jej wydania do Francji (...) na okoliczność sytuacji małoletniej córki stron oraz jej woli co do tego, gdzie chce mieszkać.

Sąd drugiej instancji uznał, że pismo wszczynające postępowanie przed sądem francuskim zostało uczestniczce doręczone prawidłowo oraz że nie pozbawiono jej możliwości obrony praw. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poitiers zapadł po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 26 października 2016 r., na której występowała wraz ze swoim pełnomocnikiem. Poza tym, za pośrednictwem swego pełnomocnika, wywiodła kasację od tego wyroku i brała udział w rozprawie przed francuskim Sądem Kasacyjnym.

Według Sądu drugiej instancji, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poitiers zapadł na skutek apelacji uczestniczki, zatem umożliwiono jej zgłoszenie zarzutów, które następnie były przedmiotem rozpoznania. Wyrok ten, wbrew stanowisku uczestniczki, nie narusza obowiązującego w Polsce porządku publicznego w postaci zasady ochrony dobra dziecka. Uczestniczka dokonała arbitralnej wykładni pojęcia dobra dziecka, sprowadzającej się niejednokrotnie do interesu jej, a nie dziecka. Za sprzeczne z dobrem dziecka uznał natomiast eliminowanie wnioskodawcy z życia dziecka, przejawiające się w utrudnianiu mu przez uczestniczkę realizowania kontaktów oraz lekceważenie prawomocnych rozstrzygnięć sądów. (...)

W ocenie Sądu drugiej instancji nie mogło dojść do naruszenia art. 1146 pkt 3, 4 i 7 oraz art. 1147 § 2 k.p.c., gdyż w sprawie miały zastosowanie przepisy szczególne zawarte w rozporządzeniu nr 2201/2003.

W skardze kasacyjnej uczestniczka wniosła o uchylenie postanowienia Sądu drugiej instancji i zmianę postanowienia Sądu pierwszej in-stancji przez oddalenie wniosku, ewentualnie o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Zarzuciła naruszenie art. 23 lit. a w związku z art. 32 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003 w związku z art. 12 ust. 1 Konwencji z dnia 20 listopada 1989 r. o prawach dziecka (Dz.U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 - dalej: "Konwencja o prawach dziecka") oraz art. 8 konwencji z dnia 4 listopada 1950 r. o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 - dalej: "Europejska konwencja o ochronie praw człowieka") przez ich niezastosowanie, a w konsekwencji dokonanie rażąco niezgodnej z prawem wykładni pojęcia sprzeczności orzeczenia z porządkiem publicznym państwa członkowskiego, a także wykładni pojęcia interesu dziecka, naruszenie art. 23 lit. b w związku z art. 31 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003 przez niewłaściwe zastosowanie i nieuwzględnienie, że procedura przed sądami państwa pochodzenia dziecka w żadnym razie nie spełniała przesłanki "pilności" w rozumieniu tego rozporządzenia, a upływ czasu od wydania postanowienia objętego wnioskiem o stwierdzenie wykonalności doprowadził do sytuacji, w której wykonanie w Polsce miałoby zostać prowizoryczne i już nieaktualne (...), naruszenie art. 23 lit. a i d w związku z art. 31 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003 przez pominięcie braku rzeczywistego wysłuchania przez Sądy francuskie uczestniczki postępowania jako osoby powołującej się na swoją odpowiedzialność rodzicielską wobec dziecka, co również naruszyło porządek publiczny ze względu na niezachowanie podstawowych standardów rzetelnego procesu sądowego w państwie wydania orzeczenia objętego wnioskiem; naruszenie prawa procesowego, tj. art. 12 w związku z art. 8 rozporządzenia przez dopuszczenie do wykonania orzeczenia dotyczącego kwestii wpadkowej, związanej z zapewnieniem niezakłóconego przebiegu postępowania głównego, jakim jest postępowanie o rozwód, co do którego Sąd Okręgowy w Opolu uznał się właściwym, a sąd francuski niewłaściwym, naruszenie art. 19 ust. 2 i 3 w związku z art. 23 lit. a rozporządzenia nr 2201/2003 przez pominięcie istotnych wad orzeczenia zagranicznego, które polegały na wydaniu go w warunkach braku prawomocnego, w chwili orzekania, rozstrzygnięcia w przedmiocie jurysdykcji sądów polskich, przez co sąd francuski nie miał kompetencji do wydania orzeczenia, a uczestniczka, która te okoliczności próbowała przedstawić temu sądowi, nie została wysłuchana, naruszenie art. 33 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 w związku z art. 148 § 1, art. 216 i 217 k.p.c. przez zaniechanie przeprowadzenia kontradyktoryjnego postępowania i wydanie zaskarżonego postanowienia na posiedzeniu niejawnym, choć zawiłość sprawy i wnioski dowodowe przedstawione przez pełnomocnika uczestniczki uzasadniały wyznaczenie rozprawy i zarządzenie osobistego jej stawiennictwa w celu wysłuchania oraz rozpatrzenie we właściwym trybie tychże wniosków dowodowych, naruszenie art. 33 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 w związku z motywem 19 i 33 preambuły tego rozporządzenia, a także art. 12 ust. 3 Konwencji o prawach dziecka, art. 24 ust. 1 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i art. 216¹ § 1 i 2 k.p.c., które polegało na zaniechaniu wysłuchania małoletniej, wskutek czego przy ocenie merytorycznej wniosku nie uwzględniono dobra (interesu) dziecka rozumianego w świetle jego zdania i rozsądnych życzeń, a także naruszenie art. 38 ust. 1 w związku z art. 37 ust. 1 lit. b rozporządzenia nr 2201/2003, przez nieuwzględnienie istotnych braków dołączonego do wniosku świadectwa, określonego w art. 39 tego rozporządzenia, i niezbadanie, czy uczestniczka jako pozwana w postępowaniu przed sądem francuskim rzeczywiście otrzymała doręczone we właściwy sposób orzeczenie w jej sprawie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Artykuł 24 w związku z art. 31 rozporządzenia nr 2201/2003 zakazuje jakiegokolwiek badania jurysdykcji sądu państwa członkowskiego pochodzenia, czyli jurysdykcji - jak stanowi art. 2 pkt 5 - państwa członkowskiego, w którym wydano orzeczenie, które ma zostać wykonane, gdyż do reguł dotyczących właściwości określonych w art. 3-14 tego rozporządzenia nie stosuje się kryterium porządku publicznego przewidzianego w art. 23 lit. a (zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 19 listopada 2015 r., C-455/15, P. przeciwko Q.). W rozpoznawanej sprawie, w związku z tym, że uczestniczka zabrała córkę stron bez zgody i wiedzy wnioskodawcy, jurysdykcja sądu francuskiego została ustalona zgodnie z art. 8 tego rozporządzenia. Bez-prawne zabranie dziecka przez uczestniczkę z terytorium Francji nastąpiło w dniu 6 września 2015 r., natomiast wszczęcie postępowania w przedmiocie władzy rodzicielskiej przez Sąd Wielkiej Instancji w La Roche sur Yun po niespełna dwóch miesiącach. Jak stanowi art. 10 rozporządzenia, w przypadku bezprawnego zabrania lub zatrzymania dziecka, sądy państwa członkowskiego, w którym dziecko zwykle zamieszkiwało bezpośrednio przed bezprawnym zabraniem lub zatrzymaniem, utrzymują swoją właściwość do chwili, w której dane państwo nie stanie się miejscem stałego pobytu dziecka. W świetle szczególnych przesłanek wskazanych w art. 10 lit. a i b rozporządzenia, w kontekście daty wniesienia przez wnioskodawcę sprawy do sądu francuskiego w przedmiocie rozstrzygnięcia o odpowiedzialności rodzicielskiej oraz daty wystąpienia przez niego z wnioskiem o wydanie dziecka na podstawie przepisów Konwencji haskiej, nie mogło być mowy o zmianie miejsca zwykłego zamieszkania dziecka w rozumieniu powołanych przepisów rozporządzenia.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poitiers jest orzeczeniem dotyczącym odpowiedzialności rodzicielskiej w rozumieniu art. 2 pkt 4 rozporządzenia nr 2201/2003, co do istoty sprawy, nie może być zatem kwalifikowany jako środek tymczasowy i środek zabezpieczający, o którym stanowi art. 20 rozporządzenia.

W odniesieniu do odpowiedzialności rodzicielskiej w stosunku do małoletniej Amelie C., sąd polski, wbrew zarzutom kasacyjnym, nie wydał orzeczenia pozostającego w sprzeczności z orzeczeniem, którego dotyczy wniosek o stwierdzenie wykonalności. Według rozporządzenia nr 2201/2003, odpowiedzialność rodzicielska oznacza wszystkie prawa i obowiązki odnoszące się do osoby i majątku dziecka przysługujące osobie fizycznej lub prawnej na mocy orzeczenia sądowego, z mocy prawa lub umowy mającej skutek prawny. Obejmuje także prawo do opieki i prawo do kontaktów z dzieckiem (art. 2 pkt 7).

W postanowieniu z dnia 24 sierpnia 2011 r., IV CSK 566/11 (nie publ.) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że art. 23 rozporządzenia nr 2201/2003 należy postrzegać jako przepis prawa materialnego, a wykonawczy cel Konwencji haskiej i sposób jej realizacji powodują, iż wydane na pod-stawie jej przepisów orzeczenie o powrocie dziecka nie jest orzeczeniem dotyczącym odpowiedzialności rodzicielskiej w rozumieniu art. 23 lit.e. Prawa tego dotyczyć nie mogą i nie dotyczą orzeczenia odmawiające powrotu dziecka wydane na podstawie art. 12, 13 i 20 Konwencji haskiej. Odmowa powrotu dziecka nie uchyla bezprawności, a uprowadzenie lub zatrzymanie pozostaje bezprawne, gdyż doszło do naruszenia prawa do opieki przyznanej i wykonywanej na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce pobytu bezpośrednio przez uprowadzeniem lub zatrzymaniem.

Przeszkody do stwierdzenia wykonalności orzeczenia sądu francuskiego nie stanowiła okoliczność, że wcześniej złożony przez wnioskodawcę wniosek o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu zagranicznego został cofnięty, a postępowanie umorzono postanowieniem Sądu Okręgowego w Opolu. Wniosek ten dotyczył orzeczenia sądu francuskiego pierwszej instancji i został wniesiony w czasie biegu terminu do jego zaskarżenia. Po podniesieniu przez uczestniczkę zarzutu, że postępowanie przed sądem francuskim drugiej instancji jest w toku, Sąd Okręgowy w Opolu zawiesił postępowanie. Z kolei nowy wniosek o stwierdzenie wykonalności, który zainicjował niniejsze postępowanie, dotyczył orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Poitiers, który częściowo podtrzymał, a częściowo zmienił orzeczenie Sądu Wielkiej Izby w La Roche sur Yon. Nie można więc mówić o tożsamości przedmiotowej w obu sprawach, co mogłoby mieć znaczenie dla oceny przeszkody postępowania w postaci bezwzględnej przesłanki procesowej, tj. sprawy w toku (art. 199 § 1 pkt 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.), skoro pierwszy z tych wniosków dotyczył orzeczenia nieprawomocnego, a drugi orzeczenia prawomocnego i na dodatek zmieniającego częściowo orzeczenie Sądu pierwszej instancji. Wnioskodawca mógł kontynuować postępowanie w przedmiocie stwierdzenia wykonalności bez konieczności wszczynania nowego postępowania (art. 35 rozporządzenia nr 2201/2003), ale pierwotny wniosek o stwierdzenie wykonalności, ze względu na reformatoryjne orzeczenie sądu francuskiego drugiej instancji musiałby ulec stosownej modyfikacji, zatem i tak nastąpiła zmiana okoliczności istotna dla przedmiotu postępowania o stwierdzenie wyko-nalności orzeczenia sądu zagranicznego, która wyłącza zasadność zarzutu sprawy w toku.

Jak wynika z motywu 5 preambuły rozporządzenia nr 2201/2003, ma ono zastosowanie do wszystkich orzeczeń w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej, wraz ze środkami ochrony dziecka, niezależnie od istnienia związku z postępowaniem w sprawach małżeńskich. Przysługiwanie sądowi państwa członkowskiego jurysdykcji w sprawie o rozwód nie przesądza jej istnienia w odniesieniu do sprawy w przedmiocie odpowiedzialności rodzicielskiej, chyba że zostaną spełnione przesłanki przewidziane art. 12 ust. 1 rozporządzenia, które jednak w tej sprawie nie zachodzą.

Sąd drugiej instancji, po wniesieniu przez uczestniczkę środka odwoławczego, nie miał obowiązku wyznaczenia rozprawy. Wprawdzie rozporządzenie nr 2201/2003 także w zakresie obejmującym przepisy procesowe ma pierwszeństwo przed przepisami kodeksu postępowania cywilnego regulującymi postępowanie w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności orzeczeniu sądu zagranicznego, to w kwestiach nieuregulowanych w tym rozporządzeniu mają zastosowanie przepisy kodeksu postępowania cywilnego (por. art. 30 ust. 1 rozporządzenia).

Jak wynika z art. 31 rozporządzenia nr 2201/2003, w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji osoba, przeciwko której wykonuje się orzeczenie, ani dziecko nie mają możliwości złożenia jakiegokolwiek oświadczenia (zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 11 lipca 2008 r., C-195/08, I. Rinau). Jest to odmienna konstrukcja aniżeli przewidziana w kodeksie postępowania cywilnego, który w art. 1151¹ § 2 k.p.c. wymaga doręczenia dłużnikowi odpisu wniosku i wyznaczenia mu terminu dwóch tygodni na zajęcie stanowiska, jeszcze przed wydaniem rozstrzygnięcia przez sąd pierwszej instancji. Na gruncie przepisów rozporządzenia sytuacja ulega zmianie w postępowaniu wywołanym wniesieniem przez którąkolwiek ze stron odwołania, przy czym jeśli środek ten został złożony przez osobę, która wnioskowała o nadanie klauzuli wykonalności, sąd rozpoznający środek zaskarżenia ma obowiązek wysłuchania osoby, przeciwko której wniesiony został wniosek o wykonanie (art. 33 ust. 4).

Zważywszy na treść rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego w Opolu oraz okoliczność, że wyłącznie uczestniczka, przeciwko której został wniesiony wniosek o wykonanie orzeczenia, wniosła odwołanie od niekorzystnego dla niej orzeczenia sądu pierwszej instancji, nie zachodziła już podstawa do jej wysłuchania, a tym samym wyznaczenia posiedzenia jawnego. W takim przypadku rozporządzenie nr 2201/2003 nie wymaga dodatkowego wysłuchania skarżącego, ponieważ wniesienie odwołania w ramach instancji sądowej należy traktować jako uprawnienie do wypowiedzenia się dłużnika w przedmiocie podstaw wniosku o stwierdzenia wykonalności orzeczenia.

W postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym we Wrocławiu uczestniczka miała zapewnione nieskrępowane prawo do obrony swych praw, gdyż niezależnie od wniesienia zażalenia wielokrotnie składała pisma procesowe, zarówno przed, jak i po upływie terminu do zaskarżenia postanowienia Sądu pierwszej instancji. Rozporządzenie nie precyzuje, w jaki sposób ma nastąpić wysłuchanie, co oznacza, ze może dojść do tego również przez złożenie stosownych oświadczeń na piśmie, podobnie, jak to ma miejsce np. w art. 760 § 2 k.p.c.

Przepisy rozporządzenia nr 2201/2003 nie przewidują obowiązku rozpoznania odwołania na posiedzeniu jawnym, a zawarte w art. 33 ust. 3 wskazanie, że postępowanie ze środkiem odwoławczym odbywa się zgodnie z przepisami właściwymi dla postępowania procesowego należy interpretować w ten sposób, iż chodzi o zapewnienie kontradyktoryjności postępowania odwoławczego w przeciwieństwie do postępowania pierwszoinstancyjnego, które ma charakter wykonawczy i jednostronny. Wymaganie kontradyktoryjności w postępowaniu klauzulowym oznacza konieczność zagwarantowania obu stronom prawa do obrony, zatem sąd drugiej instancji jest obowiązany odnieść się do stanowisk obu stron. Z tego względu, co do zasady, rozpoznanie wniosku o stwierdzenie wykonalności orzeczenia w obu instancjach następuje według zasad określonych w kodeksie postępowania cywilnego, które przewidują rozpoznanie tego rodzaju spraw na posiedzeniu niejawnym (art. 1151¹ § 2 in fine w związku z art. 397 § 1 k.p.c. oraz art. 30 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003). Oczywiście nie można wykluczyć, że w konkretnych okolicznościach może być celowe wyznaczenie posiedzenia jawnego, jednak wtedy rozpoznanie sprawy przez sąd drugiej instancji na posiedzeniu niejawnym może być traktowane co najwyżej jako uchybienie procesowe powodujące uchylenie orzeczenie, jeżeli zostanie wykazane, iż uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Ze względu na zakres kognicji sądu w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu państwa członkowskiego, a także strukturę procesową tego postępowania, które przybiera sporny charakter dopiero na etapie drugoinstancyjnym, oraz niedopuszczalność merytorycznej kontroli orzeczenia podlegającego wykonaniu, postępowanie dowodowe sądu odwoławczego ogranicza się do tych zagadnień prawnych, które są istotne do rozpoznania wniosku o stwierdzenie wykonalności, w kontekście wymagań stawianych przez przepisy rozporządzenia nr 2201/2003. Inaczej rzecz ujmując, zakres przeprowadzonych przez sąd odwoławczy dowodów jest determinowany rzeczywistą potrzebą zbadania spornych zagadnień mających istotne znaczenie ze względu na wymagania tego rozporządzenia.

Nie mogły być więc uwzględnione przez Sąd drugiej instancji wnioski dowodowe o przeprowadzenie dowodów z zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa przez sędziów Sądu Okręgowego w Opolu orzekających w sprawie apelacji od postanowienia Sądu Rejonowego w Brzegu, czy z akt sprawy Sądu Rejonowego w Będzinie o pozbawienie wnioskodawcy władzy rodzicielskiej, względnie akt sprawy o zadośćuczynienie wytoczonej przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu, który brał udział w podejmowaniu czynności dotyczących małoletniej córki stron.

Należy podkreślić, że procedura określona w art. 18 rozporządzenia nie miała w tej sprawie zastosowania, gdyż pismo wszczynające postępowanie przed sądem francuskim zostało uczestniczce, jako pozwanej, prawidłowo doręczone, a jego treść, co potwierdza dołączona przez nią do skargi kasacyjnej kopia, w sposób dostateczny konkretyzowała okoliczności związane z wszczęciem sprawy w przedmiocie władzy rodzicielskiej i umożliwiała jej, ze względu na datę doręczenia (12 listopada 2015 r.), podjęcie realnej obrony swoich praw na rozprawie wyznaczonej na dzień 22 stycznia 2016 r., z czego nie skorzystała z przyczyn wyłącznie od niej zależnych.

Wyrok, którego dotyczy wniosek o stwierdzenie wykonalności, nie miał charakteru zaocznego i dlatego wnioskodawca nie był obowiązany do przedłożenia oryginału lub uwierzytelnionego odpisu dokumentu stwierdzającego, że pismo wszczynające postępowanie lub dokument równorzędny został doręczony uczestniczce (art. 37 ust. 2 rozporządzenia).

Zarzut uczestniczki, że Sąd drugiej instancji nie zbadał, czy dołączone do wniosku o stwierdzenie wykonalności Sądu francuskiego świadectwo w zakresie potwierdzenia, iż otrzymała orzeczenie, którego dotyczy wniosek, nie mógł doprowadzić do uwzględnienia zażalenia. Świadectwo to jest dokumentem urzędowym ze skutkami określonymi w art. 244 k.p.c. i rozkładem ciężaru dowodu wskazanym w art. 252 k.p.c. Kwestia ta jest zagadnieniem z zakresu prawa procesowego, co oznacza, że uczestniczka reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika powinna ten zarzut podnieść w zażaleniu, tym bardziej że Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu wyraźnie wskazał, iż orzeczenie to zostało uczestniczce doręczone.

Zgodnie z art. 378 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., sąd drugiej instancji jest związany zarzutami naruszenia prawa procesowego (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r. - zasady prawnej - III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55). Uczestniczka dopiero w piśmie z dnia 25 kwietnia 2018 r., stanowiącym uzupełnienie zażalenie, wniosła o dołączenie do sprawy wszystkich dokumentów związanych z obrotem zagranicznym wytworzonych przez sądy francuskie obu instancji, znajdujących się w aktach spraw prowadzonych przez Sąd Rejonowy w Brzegu na okoliczność, że odmawiała odebrania tych dokumentów ze względu na brak tłumaczenia, w tym brak tłumaczenia wyroku Sądu Apelacyjnego w Poitiers. Wnioski w tym zakresie ponawiała w kolejnym pismach procesowych, m.in. z lipca 2018 r., zostały one jednak złożone po upływie miesięcznego terminu przewidzianego w art. 33 ust. 5 zdanie pierwsze rozporządzenia nr 2201/2003.

Uczestniczka odebrała postanowienie Sądu Okręgowego w dniu 20 marca 2018 r. Mając na względzie wymagania formalne zażalenia przewidziane w art. 394 § 3 in fine k.p.c. w związku z art. 30 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003, wnioski dowodowe powinny być zgłoszone w zażaleniu. Uczestniczka wnioskowała w zażaleniu o przeprowadzenie dowodów z akt spraw sądowych dotyczących małoletniej córki stron, ale nie na okoliczności związane z prawidłowością zaświadczenia, o którym stanowi art. 39 rozporządzenia. Oczywiście, uczestniczka mogła po upływie terminu do wniesienia zażalenia zgłosić stosowne wnioski dowodowe, powinna jednak wykazać, że potrzeba ich powołania wynikła później (art. 397 § 2 w związku z art. 381 i 13 § 2 k.p.c.). Reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika wymagań tych nie dopełniła.

Z tej przyczyny oparcie w skardze kasacyjnej jednego z zarzutów na art. 217 k.p.c. nie mogło odnieść zamierzonych skutków, niezależnie od braków konstrukcyjno-formalnych, gdyż w zarzucie przepis ten należało połączyć z art. 382 k.p.c., względnie z art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 oraz art. 397 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c.

Poza tym należy mieć na względzie, że skarżący podnosząc w postępowaniu kasacyjnym zarzut naruszenia prawa procesowego obowiązany jest - zgodnie z art. 398³ § 1 pkt 2 k.p.c. - wykazać że uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Tego wpływu uczestniczka także nie wykazała. W art. 37 rozporządzenia nr 2201/2003, wśród koniecznych do stwierdzenia wykonalności dokumentów, nie wymieniono wprost dokumentu potwierdzającego doręczenie orzeczenia podlegającego wykonaniu, ale takie wymaganie wynika pośrednio z art. 37 ust. 1 lit. b w związku z art. 39 i 28 ust. 1, przy czym art. 38 ust. 1 przewiduje możliwość zwolnienia z obowiązku przedstawienia dokumentów wymienionych w art. 37, jeżeli dalsze wyjaśnienia okażą się wystarczające. W stanie faktycznym sprawy, pomimo to że nie można ustalić, czy zaświadczenie potwierdza fakt doręczenia orzeczenia, to jednak nie ulega wątpliwości, iż uczestniczka zna treść tego wyroku, skoro został przez nią, za pośrednictwem pełnomocnika, zaskarżony do francuskiego Sądu Kasacyjnego. Ponadto o treści tego wyroku uczestniczka wiedziała jesz-cze przed wydaniem postanowienia przez Sąd pierwszej instancji, jak bowiem wynika z uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego w Opolu z dnia 29 maja 2017 r., wyrok ten znajdował się w aktach sprawy i stanowił przedmiot ustaleń faktycznych. Aktywność procesowa uczestniczki w innych sprawach prowadzonych przed sądami polskimi w kwestiach dotyczących władzy rodzicielskiej nad małoletnią Amelie C. potwierdza, że jeszcze przed wydaniem postanowienia przez Sąd pierwszej instancji była w posiadaniu orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Poitiers.

Uczestniczka zna bardzo dobrze język francuski, czego dowodem jest przedstawiona przez nią szczegółowa analiza specjalistycznych terminów ustawodawstwa francuskiego. To oznacza, że w świetle art. 8 rozporządzenia nr 1393/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. dotyczącego doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1348/2000, nie mogła skutecznie odmówić przyjęcia tego dokumentu ze względu na brak jego tłumaczenia. W tych okolicznościach, niezależnie od wskazanych wadliwości postawy procesowej w postępowaniu odwoławczym w zakresie terminowości inicjatywy dowodowej, uczestniczka nie może wywodzić pozytywnych dla siebie skutków prawnych z nieodebrania orzeczenia, którego dotyczy wniosek o stwierdzenie wykonalności.

Zaniechanie przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wysłuchania małoletniej nie stanowiło zarzucanych w skardze naruszeń prawa procesowego, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Jak wspomniano, kognicja sądu w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu państwa członkowskiego jest ograniczona do kwestii wynikających z konkretnych przepisów rozporządzenia nr 2201/2003, nie jest to bowiem postępowanie rozpoznawcze w przedmiocie odpowiedzialności rodzicielskiej w rozumieniu tego rozporządzenia albo w przedmiocie kontroli merytorycznej orzeczenia podlegającego wykonaniu w innym państwie. Należy podkreślić, że zarówno przepisy rozporządzenia nr 2201/2003, regulujące postępowanie o stwierdzenie wykonalności, jak i przepisy polskiego kodeksu cywilnego dotyczące postępowania o nadanie klauzuli wykonalności orzeczeniu sądu zagranicznego, które stosuje się w zakresie nieruegulowanym tym rozporządzeniem, nie przewidują wprost obowiązku wysłuchania dziecka. Zgodnie z motywem 19 preambuły rozporządzenia nr 2201/2003, wysłuchanie dziecka odgrywa ważną rolę w jego stosowaniu (zob. też motyw 33), ale instrument ten nie modyfikuje procedur krajowych. W konsekwencji, obowiązku wysłuchania dziecka, jako zasady w postępowaniu klauzulowym, nie można wyprowadzić także a contrario z art. 31 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003. W nowym rozporządzeniu Rady (UE) 2019/1111 z dnia 25 czerwca 2019 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę (Dz.Urz. UE L 2019, 178.1), które będzie stosowane od dnia 1 sierpnia 2022 r. (art. 105), kwestia wysłuchania dziecka została potraktowana jako uprawnienie dziecka, które nie może być uznane za bezwzględny obowiązek.

Mając na względzie charakter i istotę postępowania klauzulowego dotyczącego orzeczenia o odpowiedzialności rodzicielskiej w rozumieniu rozporządzenia nr 2201/2003 trzeba stwierdzić, że zaniechanie wysłuchania dziecka stanowi uchybienie procesowe w tych wszystkich wypadkach, w których pozyskanie od dziecka informacji jest potrzebne do oceny jego dobra, z tym że nie chodzi o ocenę dobra dziecka z punktu widzenia prawidłowości orzeczenia podlegającego wykonaniu, lecz ocenę tego dobra z perspektywy skutków orzeczenia podlegającego wykonaniu. Bez znaczenia zatem jest sama wola dziecka pozostania przy rodzicu, który bezprawnie zmienił mu sytuację rodzicielską, chyba że wola ta jest uzasadniona ze względu na zagrożenia dla dziecka, jakie stanowi osoba rodzica uprawnionego z orzeczenia podlegającego wykonaniu. Okoliczności związane z takim zagrożeniem muszą zostać przynajmniej uprawdopodobnione, czego uczestniczka nie uczyniła, chociaż takie dowody zapewne udałoby się zgromadzić i przedstawić.

Przystępując do badania zarzutów skargi kasacyjnej zmierzających do zakwestionowania prawidłowości zaskarżonego postanowienia w kontekście normatywnych przesłanek uzasadniających odmowę stwierdzenia wykonalności wyroku Sądu Apelacyjnego w Poitiers, należy mieć na względzie art. 31 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003, który zakazuje kontroli merytorycznej orzeczenia, którego dotyczy wniosek o stwierdzenie wykonalności.

Artykuł 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności nie mógł zostać naruszony, gdyż w przypadkach przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie, dopuszcza ingerencję władzy publicznej w życie rodzinne. Zgodnie z art. 23 lit. a w związku z art. 31 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003, wniosek o stwierdzenie wykonalności orzeczenia odnoszącego się do władzy rodzicielskiej podlega oddaleniu, jeżeli jego wykonanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym państwa członkowskiego, w którym wystąpiono o stwierdzenie wykonalności, uwzględniając interes dziecka. O konieczności uwzględniania interesu dziecka, który jest nadrzędny, stanowią także inne akty prawa międzynarodowego (np. art. 3 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka, czy preambuła Konwencji haskiej), niemniej jednak, co istotne, w sprawie o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu państwa członkowskiego w przedmiocie odpowiedzialności rodzicielskiej wola dziecka i przystosowanie się do nowego środowiska nie mogą mieć przesądzającego znaczenia, jak bowiem wynika z art. 12 w związku z art. 19 Konwencji haskiej, orzeczenie dotyczące zwrotu dziecka, wydane zgodnie z przepisami tej Konwencji, nie narusza istoty prawa do opieki, a zatem nie modyfikuje orzeczenia dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej w rozumieniu art. 2 pkt 4 i 7 rozporządzenia nr 2201/2003. Wola dziecka i przystosowanie się do nowego środowiska może mieć znaczenie w postępowaniu klauzulowym w kontekście jego dobra w znaczeniu, o którym stanowi art. 23 lit. a w związku z art. 31 ust. 2 rozporządzenia.

Klauzula porządku publicznego, jak każda klauzula generalna, jest niedookreślona, co pozostawia sądowi orzekającemu w konkretnej sprawie szeroki zakres dyskrecjonalności. Przy jej stosowaniu nie chodzi o to, by orzeczenie zagraniczne podlegające wykonaniu było zgodne ze wszystkimi wchodzącymi w grę bezwzględnie obowiązującymi przepisami, lecz o to, czy wywołało skutek sprzeczny z podstawowymi zasadami krajowego porządku prawnego. Przez podstawowe zasady porządku prawnego stanowiące podstawę oceny wyroku sądu zagranicznego należy rozumieć nie tylko normy konstytucyjne, ale także naczelne zasady w poszczególnych dziedzinach prawa.

Interes dziecka w rozumieniu rozporządzenia nr 2201/2003, który należy identyfikować także z naczelną zasadą polskiego prawa rodzinnego, jaką jest zasada dobra dziecka, obejmuje całą sferę najważniejszych spraw dziecka zarówno o charakterze niematerialnym, tj. rozwój fizyczny i duchowy, odpowiednie kształcenie i wychowanie oraz przygotowanie do dorosłego życia, jak i majątkowym, który wyraża się w konieczności zapewnienia dziecku środków do życia i realizacji celów o charakterze osobistym, a gdy ma ono swój majątek, również na dbałości o jego interes majątkowy. Rodzice swoje oczekiwania i uprawnienia wynikające z realizacji władzy rodzicielskiej mogą uwzględniać jedynie w taki sposób i w takim zakresie, który nie prowadzi do kolizji z dobrem dziecka (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1997 r., II CKN 90/96, nie publ., z dnia 1 grudnia 2000 r., V CKN 1747/00, "Prokuratura i Prawo" wkładka 2000, nr 5, poz. 34, i z dnia 12 grudnia 2000 r., V CKN 1751/00, nie publ.).

W ramach badania sprzeczności wykonania orzeczenia sądu państwa członkowskiego z dobrem dziecka nie może dojść do podważenia merytorycznej prawidłowości tego orzeczenia. W postępowaniu o stwierdzenie wykonalności orzeczenia zagranicznego sąd ocenia jedynie potencjalny wpływ wykonania orzeczenia na dobro dziecka (zob. postanowienie Sądu Najwyższego dnia 22 stycznia 2015 r., III CSK 154/14, OSNC-ZD 2016, nr B, poz. 29). Ocena ta ze względu na zakres kognicji sądu w tego rodzaju postępowaniu jest ograniczona w tym sensie, że w świetle art. 23 lit. a w związku z art. 31 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003 odmowa stwierdzenia wykonalności wchodzi w rachubę jedynie w przypadku oczywistego naruszenia dobra dziecka (zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 19 listopada 2015 r., C-455/15).

Nie można więc nie zauważyć, że badanie dobra dziecka w sprawie dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej w rozumieniu rozporządzenia nr 2201/2003 jest bardziej szczegółowe aniżeli w sprawie o stwierdzenie wykonalności orzeczenia w przedmiocie odpowiedzialności rodzicielskiej wydanego w innym państwie członkowskim. Ocena interesu dziecka w postępowaniu klauzulowym nie może więc zastępować takiej oceny w ramach właściwego postępowania przed właściwym jurysdykcyjnie sądem w ewentualnej sprawie o zmianę orzeczenia w przedmiocie odpowiedzialności rodzicielskiej na skutek zmiany okoliczności, które to postępowanie może zainicjować zainteresowany rodzic. Z tego względu okoliczność, że dziecko w zmienionej sytuacji woli przebywać nie z tym z rodziców, któremu została przyznana władza rodzicielska orzeczeniem objętym wnioskiem o stwierdzenie wykonalności, sama w sobie nie stanowi wystarczającej podstawy do przyjęcia, iż zachodzi przesłanka określona w art. 23 lit. a w związku z art. 31 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003.

Rozstanie rodziców jest sprzeczne z dobrem dziecka, zwłaszcza gdy dziecko wykształciło właściwe więzy rodzinne z ich obojgiem. Na etapie postępowania klauzulowego dobro dziecka, które ma stanowić przeszkodę w uwzględnieniu wniosku o stwierdzenie wykonalności, nie może być identyfikowane wyłącznie z tym, że w zmienionej sytuacji rodzicielskiej wywołanej rozstaniem rodziców dziecko wolałoby przebywać z rodzicem, który w sposób bezprawny zmienił mu dotychczasowe środowisko i miejsce pobytu. Doprowadzenie do takiego stanu stawiałoby w lepszej sytuacji tego rodzica, który dopuścił się bezprawia i który wykorzystuje fakt, że na skutek długotrwałej rozłąki z drugim rodzicem dziecko przystosowało się już do zmienionej mu sytuacji rodzicielskiej i nastąpiło w ten sposób rozluźnienie więzi dziecka z drugim rodzicem. Ponadto upływ czasu w powiązaniu z zachowaniem rodzica, który utrudnia drugiemu rodzicowi kontakty z dzieckiem, pogłębia zakłócenie prawidłowych więzi rodzicielskich.

Nie można aprobować sytuacji, w której długotrwałość postępowań

- rozpoznawczego w jednym państwie i klauzulowego w drugim - wynikająca z tak ukształtowanych regulacji prawnych, sprzyjać będzie utrwalaniu stanu faktycznego preferującego pozycję tego rodzica, który dopuścił się bezprawia. Taka interpretacja byłaby sprzeczna z funkcją

- i celem powołanego rozporządzenia. Ma to istotne znaczenie w niniejszej sprawie, gdyż zarówno w postępowaniu rozpoznawczym prowadzonym przez sądy francuskie, jak i klauzulowym prowadzonym w Polsce, w związku z aktywnością procesową uczestniczki w obu państwach sprawy były rozpoznawana przez sądy obu instancji oraz sądy kasacyjne, czyli musiało się wypowiedzieć aż sześć sądów.

W sprawozdaniu Komisji Europejskiej dla Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno - Społecznego w sprawie stosowania rozporządzenia nr 2201/2003 zasygnalizowano konieczność wprowadzenia zmian, a w szczególności zniesienia wymogu exequatur, gdyż dodatkowa procedura stwierdzenia wykonalności orzeczenia wydanego w innym państwie stanowi realną przeszkodę dla swobodnego przepływu orzeczeń i w istocie doprowadza do opóźnień w prowadzeniu postępowań o charakterze transgranicznym. Postulat ten uwzględnia powołane rozporządzenie nr 2019/1111 z dnia 25 czerwca 2019 r.

Stan faktyczny niniejszej sprawy, wbrew stanowisku uczestniczki, nie jest podobny do sprawy zakończonej postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2018 r., IV CSK 442/17 (nie publ.), w której dziecko w chwili pozbawienia go kontaktu z drugim rodzicem miało trzy lata i po czterech latach od tego zdarzenia nie pamiętało już drugiego rodzica. W niniejszej sprawie małoletnia w chwili bezprawnego zabrania jej przez uczestniczkę z dotychczasowego miejsca pobytu miała prawie sześć lat, zatem pamięta wnioskodawcę jako ojca. Przed tym zdarzeniem aktywnie uczestniczył on w jej rozwoju, wychowywaniu i utrzymaniu. Z twierdzeń uczestniczki nie wynika, by dziecko w czasie wspólnego zamieszkiwania z obojgiem rodziców we Francji, a wcześniej w Polsce było krzywdzone przez wnioskodawcę, względnie by stanowił on jakiekolwiek zagrożenie, a w szczególności, aby powrót do Francji miał być dla dziecka wydarzeniem traumatycznym, tym bardziej że ze względu na liczbę spraw sądowych dotyczących władzy rodzicielskiej małoletnia jest świadoma istnienia silnego konfliktu pomiędzy rodzicami. Brak również podstaw do przyjęcia, że pomiędzy dzieckiem a ojcem nie ma więzi, która powstała w czasie wspólnego zamieszkiwania. Nie zostało również wykazane, że uczestniczka była zmuszona obiektywnymi okolicznościami do nagłego zerwania wspólnego pożycia z wnioskodawcą i zabrania dziecka, bez wcześniejszego uregulowania na drodze prawnej odpowiedzialności rodzicielskiej małoletniej.

W pojęciu porządku publicznego mieści się też pojęcie tzw. niesprawiedliwości proceduralnej obejmujące m.in. naruszenie kontradyktoryjności i prawa do obrony (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2007 r., II CSK 533/06, nie publ.). Uczestniczka zarzucała pozbawienie jej prawa do obrony przed sądem francuskim wskutek zaniechania jej wysłuchania, co miałoby w jej ocenie wyczerpywać negatywną przesłankę przewidzianą w art. 23 lit. d w związku z art. 31 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003, skutkującą odmową stwierdzenia wykonalności. Ponadto wskazywała na przeszkodę uzasadniającą oddalenie wniosku o stwierdzenie wykonalności w postaci braku prawidłowego doręczenia pisma wszczynającego postępowanie przed sądem francuskim (art. 23 lit. c w związku z art. 31 ust. 2 rozporządzenia).

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu miał podstawy do przyjęcia, że pismo wszczynające postępowanie zostało uczestniczce prawidłowo doręczone oraz w czasie umożliwiającym jej podjęcie realnej obrony swoich praw. Jak wspomniano, treść załączonego do skargi kasacyjnej pisma potwierdza, że należycie określało ono przedmiot postępowania oraz zawierało stosowne pouczenia oraz treść żądań wnioskodawcy. Nie zostało również naruszone prawo uczestniczki do obrony swoich praw i sprawiedliwego procesu przed sądem francuskim pierwszej instancji, uczestniczka bowiem skorzystała z uprawnienia do wniesienia środków odwoławczych.

Odnosząc się do przesłanki przewidzianej art. 23 lit. d w związku z art. 31 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003, należy wskazać, że uczestniczka nie została wprawdzie wysłuchana w postępowaniu przed sądem francuskim pierwszej instancji, jednak było to wynikiem nieskorzystania przez nią z tego uprawnienia. Pomimo wezwania na wyznaczone posiedzenie w celu jej wysłuchania nie stawiła się, a jedynie poinformowała o wytoczeniu sprawy przed sądem polskim w przedmiocie rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej. Miała więc zapewnioną możliwość podjęcia obrony swych praw i zgłoszenia wniosków dowodowych.

Niesporne jest, że przed sądem francuskim dziecko nie zostało wysłuchane, jednak ta okoliczność także nie uzasadnia odmowy stwierdzenia wykonalności orzeczenia sądu państwa członkowskiego, gdyż jak wynika z art. 23 lit. b w związku z art. 31 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003, w wypadkach pilnych wydanie orzeczenia podlegającego wykonaniu w innym państwie, bez wysłuchania dziecka, nie uzasadnia odmowy stwierdzenia wykonalności.

Pojęcie wypadku pilnego nie zostało zdefiniowane w rozporządzeniu, więc jego interpretacja jest dokonywana w okolicznościach faktycznych konkretnej sprawy. W wyroku z dnia 11 lipca 2008 r., C-195/08, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyjaśnił, że tryb pilny jest wynikiem potrzeby pilnego działania, gdy wszelkie opóźnienie byłoby bardzo niekorzystne dla stosunków między dzieckiem a tym rodzicem, z którym nie mieszka, i gdy pogorszenie tych stosunków może być nieodwracalne. Potrzeba ta wynika z motywu 17 rozporządzenia nr 2201/2003 oraz z art. 11 ust. 3 tego rozporządzenia. Wprawdzie Trybunał Sprawiedliwości taką wykładnię zaprezentował w odniesieniu do przypadku pilności rozpoznania pytania prawnego w trybie prejudycjalnym w sprawie dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby odnieść ją pomocniczo do wykładni tego pojęcia na gruncie art. 23 lit.b.

Sąd Wielkiej Instancji w La Roche sur Yon rozpoznał sprawę w trybie pilnym, co zaznaczył w pisemnych motywach, wskazując na podstawy faktyczne i prawne. Rzecz jasna, tego rodzaju decyzja procesowa jest przejawem dyskrecjonalnej władzy sędziowskiej, dlatego jej kontrola w postępowaniu klauzulowym jest ograniczona w tym sensie, że odmowa uwzględnienia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności może mieć miejsce wtedy, gdy zarządzenie rozpoznania sprawy w takim trybie, pociągającym za sobą zaniechanie wysłuchania dziecka, było wynikiem oczywistej dowolności sądu, niepopartej stanem faktycznym. W rozpoznawanej sprawie okoliczności związane z bezprawną zmianą przez uczestniczkę miejsca dotychczasowego stałego pobytu dziecka, jego dziecka oraz brak obiektywnych przyczyn nagłego zerwania bezpośrednich więzów małoletniej z ojcem nie pozwalają, również w kontekśście motywów podanych przez Sąd Wielkiej Instancji w La Roche sur Yon, na stwierdzenie, że stanowisko w kwestii rozpoznania sprawy w trybie przyśpieszonym było dowolne.

Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na podstawie art. 398¹⁴ k.p.c.

OSNC 2020 r., Nr 7-8, poz. 66