Posiadanie jako składnik mienia; majątkowe skutki posiadania

Posiadanie jest stanem faktycznym, a nie prawem podmiotowym. W ramach systemu prawa cywilnego nie jest ono jednak wolne od cech instytucjonalnych wskazujących na związki ze sferą praw podmiotowych (zob. wyrok SN z dnia 9 marca 2004 r., I CK 425/03).

Posiadanie ma wartość majątkową z uwagi na powiązanie z nim szeregu istotnych z punktu widzenia majątkowych interesów posiadacza skutków.

- Z posiadaniem związana jest możliwość nabycia własności (art. 169, art. 172, a także art. 231 § 1 k.c.) i korzystania z rzeczy w sposób odpowiadający uprawnieniom właścicielskim (art. 224 § 1 k.c.), posiadaczowi przysługuje roszczenie o zwrot poczynionych nakładów (art. 226 § 1 k.c.).

- Posiadane rzeczy mogą stanowić przedmiot stosunków obligacyjnych (np. najmu czy dzierżawy).

- Z posiadania płynie domniemanie własności (art. 341 k.c.).

- Z posiadaniem związana jest odpowiedzialność odszkodowawcza (art. 431, art. 435, art. 436 k.c.).

- Dopuszcza się dziedziczność posiadania.

- Posiadanie na podstawie art. 342 k.c. pozostaje pod ochroną prawa (zob. uchwały SN: z dnia 26 stycznia 1968 r., III CZP 100/67, z dnia 15 listopada 1968 r., III CZP 101/68, uz. uchwała SN (7) z dnia 31 marca 1993 r., III CZP 1/93

Postanowienie SN z dnia 16 września 2015 r., III CSK 435/14

Standard: 65450 (pełna treść orzeczenia)

Z definicji zawartej w art. 44 KC wypływa wniosek, że przedmiotem innych praw majątkowych - w odróżnieniu od własności - mogą być zarówno rzeczy, jak i przedmioty nie będące rzeczami. Prawa stanowiące mienie muszą mieć jednak charakter majątkowy, który z kolei zależy od tego, czy prawo ma wartość majątkową w obrocie.

Na tle tej definicji kontrowersje wywołuje kwestia, czy do kategorii innych praw majątkowych można zaliczyć również posiadanie, które w ramach systemu prawa cywilnego nie jest wolne od cech instytucjonalnych, wskazujących na związki ze sferą praw podmiotowych.

Według poglądu wyrażanego w orzecznictwie, posiadanie jest zasadniczo stanem faktycznym, ma jednak wartość majątkową, ponieważ powiązane są z nim skutki prawne o charakterze majątkowym (zob. uchwałę SN z dnia 26 stycznia 1968 r., III CZP 100/67, uchwałę SN z dnia 15 listopada 1968 r., III CZP 101/68, uz. uchwały SN (7) z dnia 31 marca 1993 r., III CZP 1/93).

Jak wskazał na to Sąd Najwyższy w uz. uchwały (7) z dnia 31 marca 1993 r., III CZP 1/93, z posiadaniem związana jest możliwość nabycia własności (art. 169, art. 172, a także art. 231 § 1 KC) i korzystania z rzeczy w sposób odpowiadający uprawnieniom właścicielskim (art. 224 § 1 KC), posiadaczowi przysługuje roszczenie o zwrot poczynionych nakładów (art. 226 § 1 KC), posiadane rzeczy mogą stanowić przedmiot stosunków obligacyjnych (np. najmu czy dzierżawy), z posiadania płynie domniemanie własności (art. 341 KC), z posiadaniem związana jest odpowiedzialność odszkodowawcza (art. 431, art. 435, art. 436 KC), dopuszcza się dziedziczność posiadania, a samo posiadanie pozostaje pod ochroną prawa (art. 342 KC).

Z wskazanych przykładów wynika w sposób nie budzący wątpliwości, że z posiadaniem łączy się szereg skutków, które są istotne z punktu widzenia majątkowych interesów posiadacza.

Nie ulega wątpliwości, że posiadanie gospodarstwa rolnego, które Dominik i Leokadia S. uzyskali w ramach akcji osiedleńczej na obszarze Ziem Odzyskanych, a utracili wskutek orzeczonego wobec Dominika S., wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego z dnia 24 września 1948 r., przepadku mienia, miało dla nich wartość majątkową. Świadczą o tym także regulacje zawarte zarówno w dekrecie z dnia 6 września 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i b. Wolnego Miasta Gdańska (Dz.U. Nr 49, poz. 279 ze zm.), jak i w późniejszym dekrecie z dnia 6 września 1951 r. o ochronie i uregulowaniu własności osadniczych gospodarstw chłopskich na obszarze Ziem Odzyskanych (Dz.U. Nr 46, poz. 340 ze zm.), bowiem wynikała z nich możliwość uzyskania prawa własności posiadanego gospodarstwa.

Wyrok SN z dnia 9 marca 2004 r., I CK 425/03

Standard: 17453 (pełna treść orzeczenia)