Wyrok z dnia 1998-11-16 sygn. I CKN 885/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 885/97

Wyrok z dnia 16 listopada 1998 r.,

Po wygaśnięciu wierzytelności zabezpieczonej hipoteką i odmowie dokonania przez wierzyciela czynności umożliwiającej wykreślenie hipoteki, dłużnik może domagać się wykreślenia wpisu w drodze powództwa (art. 10 w zw. z art. 100 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.).

Przewodniczący: sędzia SN G. Filcek.

Sędziowie SN: K. Kołakowski, T. Żyznowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 16 listopada 1998 r. na rozprawie sprawy z powództwa Sławomira i Ewy małżonków W. przeciwko W. (...) Bankowi Kredytowemu SA w P. - Oddział w L. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, na skutek kasacji powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 19 marca 1997 r. sygn. akt (...)

oddalił kasację.

Uzasadnienie:

Powodowie Sławomir i Ewa małż. W. - po sprecyzowaniu pozwu - wnosili o ustalenie, że hipoteka w wysokości 120 000 zł, wpisana w dziale czwartym księgi wieczystej Kw nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w L., dla nieruchomości położonej przy ul. Kwiatowej nr 6, wygasła na skutek spłacenia w całości kredytu wraz z odsetkami przez powoda Sławomira W. Sąd Wojewódzki w Poznaniu - Ośrodek Zamiejscowy w Lesznie wyrokiem z dnia 28 lutego 1996 r. sygn. akt (...) oddalił powództwo po ustaleniu, że kredytobiorca Sławomir W. nie spłacił kredytu i należnych odsetek, zaś powódka Ewa W. umową sprzedaży sporządzoną w formie aktu notarialnego dnia 16 marca 1994 r. udział wynoszący 1/2 część w prawie użytkowania wieczystego zabudowanego gruntu objętego przytoczoną księgą wieczystą oraz budynku stanowiącego odrębną nieruchomość sprzedała Władysławowi B. Rewizję powodów (opartą na podstawach przewidzianych w art. 368 pkt 1 i 5 k.p.c. - w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 lipca 1996 r.), zarzucającą naruszenie art. 65 ust. 1, art. 94 i 100 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.) oraz art. 328 § 2 k.p.c. - Sąd Apelacyjny zaskarżonym wyrokiem oddalił.

Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia, że powód nie spłacił odsetek od kredytu zaciągniętego na podstawie umowy z dnia 20 września 1990 r. Powódka Ewa W. nie wykazała interesu prawnego w wytoczeniu tego powództwa opartego - pomimo błędnie powoływanych przepisów - na podstawie z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Kasację złożyli powodowie. Powołując się na obie podstawy przewidziane w art. 393/1/ k.p.c. zarzucili naruszenie art. 94 ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz art. 189 k.p.c. w odniesieniu do powódki Ewy W., a także naruszenie art. 227, 228, 229 i 230 k.p.c. Wskazując na powyższe, wnosili o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego jej rozpoznania.

Pozwany W. (...) Bank Kredytowy SA - Oddział w L. w złożonej odpowiedzi na kasację wnosił o jej oddalenie z zasądzeniem kosztów postępowania za instancję kasacyjną.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzut naruszenia powołanych w kasacji przepisów postępowania został - w uzasadnieniu kasacji - skonkretyzowany w ten sposób, że skarżący zarzucił pominięcie - mimo stosownych wniosków dowodowych, zgłaszanych w obu instancjach - dowodu z opinii biegłych z dziedziny bankowości czy księgowości. Skarżący kwestionuje zatem - co potwierdzają dalsze wywody zawarte w kasacji - ustalenia faktyczne przytoczone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Zważywszy, że dla oceny przez Sąd Najwyższy, jako instancję kasacyjną, trafności zarzutu naruszenia prawa materialnego miarodajny jest stan faktyczny sprawy, będący podstawą wydania zaskarżonego orzeczenia, w pierwszej kolejności wymagają rozważenia zarzuty skarżącego godzące w dokonane ustalenia oraz jego wywody (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 1997 r. II CKN 18/92 - OSNC 1997, z. 8, poz. 112). Myli się skarżący formułując przytoczony zarzut, co jednoznacznie potwierdzają dane zawarte w aktach sprawy. Mianowicie, protokół rozprawy poprzedzającej wydanie wyroku przez sąd pierwszej instancji zawiera adnotację stwierdzającą, że strony nie zgłaszają wniosków dowodowych. Także w sporządzonej rewizji od wyroku sądu pierwszej instancji - opartej na przytoczonych powyżej podstawach rewizyjnych przewidzianych w art. 368 pkt 1 i 5 k.p.c. (w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 lipca 1996 r.) skarżący nie powoływał się na formułowane w kasacji uchybienie. W piśmie z dnia 10 marca 1997 r., złożonym osobiście przez powodów do Sądu Apelacyjnego, wnosili oni o powołanie biegłego sądowego z dziedziny bankowości na okoliczność potwierdzenia ich wywodów. Protokół rozprawy przed sądem drugiej instancji i twierdzenia stron przed tym sądem wykluczają - wbrew odmiennym twierdzeniom skarżącego - aby wniosek ten wraz z argumentacją o ewentualnym spełnieniu wymagań - w świetle obowiązujących w tej instancji przepisów kodeksu postępowania cywilnego - co do jego zgłoszenia dopiero w instancji rewizyjnej został przedłożony Sądowi Apelacyjnemu. Nie był on w ogóle przedmiotem rozważania tego sądu. Skarżący, który kwestionuje orzeczenie sądu drugiej instancji, nie zarzucał naruszenia art. 381 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia llipca 1996 r. Ponadto zważywszy, że skoro powodowie w toku całego postępowania są profesjonalnie reprezentowani, to zarówno pierwsze kryterium oceny w postaci potrzeby powołania biegłego, jak i zasadnicze założenia postępowania dowodowego i szczególny charakter dowodu z opinii biegłego (art. 278 k.p.c.) były im znane.

Nie zostały one w ogóle w toku długotrwałego postępowania wskazane, podobnie jak zakres wnioskowanych zadań dla biegłego, z przytoczeniem danych i elementów wymagających wiadomości specjalnych, niezbędnych do rozstrzygnięcia sprawy. Z powyższych przyczyn zarzuty zgłaszane w instancji kasacyjnej - w stosunku do sądu drugiej instancji - nie zasługują na uwzględnienie. Strona powodowa w toku postępowania powoływała szereg przepisów normujących instytucję hipoteki i jej wygaśnięcie. W kasacji - jak to powyżej przytoczono - skarżący ograniczył się do zarzutu naruszenia art. 94 ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz art. 189 k.p.c.

Artykuł 94 ustawy (będący powtórzeniem art. 221 Prawa rzeczowego z 1946 r.) stanowi, że wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Zdarzeniem, które w obrocie najczęściej pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki (i na które powołują się powodowie) jest zapłata, czyli właściciel (użytkownik wieczysty), będący zarazem dłużnikiem osobistym, zaspokaja wierzyciela hipotecznego. Z chwilą wygaśnięcia wierzytelności wygasa - jak stanowi art. 94 - hipoteka, a treść księgi wieczystej, w której taka hipoteka formalnie nadal figuruje, jest - od chwili wygaśnięcia wierzytelności - niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym. W tej sytuacji właściciel może żądać od wierzyciela usunięcia tej niezgodności (art. 100 i 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Jeżeli wierzyciel hipoteczny nie wyrazi zgody na wykreślenie hipoteki, dłużnik może wytoczyć powództwo na podstawie art. 10 tej ustawy. Powództwo z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, mające na celu usunięcie rozbieżności w tym przepisie wskazanej, nie jest ograniczone tylko do wypadku, gdy wpis był od początku nieprawdziwy, lecz ma zastosowanie także wówczas, gdy w następstwie zaspokojenia wierzytelności wygasła hipoteka, a wierzyciel nie dokonał czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej (art. 100 ustawy). W piśmiennictwie i orzecznictwie dominujący jest pogląd, że powództwo z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece jest szczególną postacią powództwa ustalającego (art. 189 k.p.c. - por. w szczególności orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 10 października 1985 r. II CR 281/85 - OSNCP 1986, z. 7-8, poz. 125 oraz orzeczenie z dnia 23 grudnia 1988 r. III CRN 434/88 - OSNCP 1991, z. 1, poz. 12, a także uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 1994r. III CZP 54/94 - OSNCP 1994, z. 11, poz. 215).

Ustawa o księgach wieczystych i hipotece nie rozstrzyga wprost, kto może domagać się wykreślenia prawa rzeczowego (hipoteki). Wykreślenie hipotekijest wpisem. Artykuł 38 ustawy w sposób ogólny określa osoby uprawnione do złożenia wniosku o wpis do księgi wieczystej, a art. 10 ust. 1 wskazuje osobę, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie, albo jest dotknięte wpisem nie istniejącego obciążenia lub ograniczenia. Powodowie jeszcze przed wniesieniem pozwu w rozpoznawanej sprawie wyłączyli obowiązującą ich wspólność ustawową, a powódka Ewa W. sprzedała swój udział w prawie wieczystego użytkowania zabudowanego gruntu [objętego księgą wieczystą Kw nr (...) Sądu Rejonowego w Lesznie]. Nie przysługuje jej własność lub inne prawo rzeczowe do tej nieruchomości. Trafnie zatem sąd wskazał na brak interesu prawnego powódki (por. także uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 1997 r. I CKN 88/96 - OSNC 1997, z. 12, poz. 198). W kasacji skarżący powołuje się także na informacje (lub wręcz zapewnienia) udzielone powódce (i jej kontrahentom) przez notariusza co do wygaśnięcia wierzytelności.

Wzgląd na osobę autora kasacji skłania do pozostawienia tego wątku kasacji na uboczu i bez komentarza w rozważaniach o merytorycznej zasadności tego środka odwoławczego. Zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego okazał się - w odniesieniu do obojga powodów - chybiony. W stosunku do powoda sądy niższych instancji ustaliły, że wierzytelność nie wygasła, bo powód nie zaspokoił w pełni wierzyciela hipotecznego. Ustaleń tych nie podważył skarżący, są one zatem wiążące i wyłącznie miarodajne dla instancji kasacyjnej przy ocenie trafności zarzutu naruszenia prawa materialnego (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 1997 r. II CKN 18/92 - OSNC 1997, z. 8, poz. 112). Stwierdzenie braku usprawiedliwionych podstaw kasacji skutkuje jej oddalenie (art. 393/12/ k.p.c.).

OSNC 1999 r., Nr 4, poz. 84