Wygaśnięcie hipoteki w zw. z wygaśnięciem wierzytelności zabezpieczonej hipoteką (art. 94 u.k.w.h.)

Art. 65 ust. 1, 94 ust. 1, art. 31 ust. 1 i 2, art. 10 KWU oraz przepisy o postępowaniu, zwłaszcza art. 626[2] § 3 i 5, art. 626[8] § 1 i 2 KPC tworzą konstrukcję prawną nadającą rzeczywistą wartość zabezpieczeniu hipotecznemu wierzytelności. Ograniczona kognicja sądu wieczystoksięgowego pozwala uniknąć uwikłania wysoce sformalizowanego postępowania o wpis (wykreślenie) hipoteki w rozstrzyganie sporów o istnienie prawa wpisanego lub prawa podlegającego wpisowi (por. postanowienie SN z dnia 8 marca 2007 r., III CSK 347/06).

Ciężar dowodu, że zabezpieczona wierzytelność wygasła, a w rezultacie zabezpieczająca ją hipoteka przestała istnieć, spoczywa na właścicielu nieruchomości (art. 6 KC w zw. z art. 3 ust. 1 KWU) zobowiązanym do przedstawienia sądowi wieczystoksięgowemu wykazującego tę okoliczność odpowiedniego dokumentu (art. 31 KWU).

Jeżeli właściciel nieruchomości nie dysponuje takim dokumentem, a wierzyciel odmawia współpracy (por. art. 100 KWU) lub zaprzecza wygaśnięciu hipoteki, dłużnikowi istotnie przysługuje powództwo z art. 10 ust. 1 KWU o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, tj. o ustalenie, że hipoteka wpisana w księdze wieczystej nie istnieje (por. wyrok SN z dnia 16 listopada 1998 r., I CKN 885/97, postanowienia SN: z dnia 5 listopada 1998 r., I CKN 354/98, z dnia 8 marca 2007 r., III CSK 347/06, z dnia 22 lutego 2008 r., V CSK 400/07, oraz z dnia 22 stycznia 2010 r., V CSK 190/09).

Postanowienie SN z dnia 30 czerwca 2016 r., I CSK 435/15

Standard: 16693 (pełna treść orzeczenia)

Artykuł 94 u.k.w.h. wyraża zasadę akcesoryjności hipoteki w stosunku do wierzytelności, którą zabezpiecza, w takim zakresie, w jakim hipoteka jest uzależniona od zabezpieczonej wierzytelności. To oznacza, że wygaśnięcie hipoteki na podstawie tego przepisu dotyczy wszystkich przypadków wygaśnięcia wierzytelności, niezależnie od przyczyny, czy to na skutek zaspokojenia interesu wierzyciela, czy wygaśnięcia mimo niezaspokojenia.

Do wygaśnięcia hipoteki nie jest potrzebny wpis jej wykreślenia w księdze wieczystej, nie ma on bowiem, w przeciwieństwie do ustanowienia hipoteki, charakteru konstytutywnego. W interesie właściciela nieruchomości obciążonej leży jednak to, aby wyłączyć działanie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.

Do czasu wykreślenia działa zgodnie z art. 3 ust. 1 u.k.w.h. domniemanie prawne istnienia hipoteki (por. wyrok SN z dnia 10 lutego 2012 r., II CSK 325/11).

Niemożność powstania kolejnych wierzytelności z danego stosunku prawnego może wynikać z treści aktu ustanawiającego hipotekę, który stwierdza, że zabezpieczeniem objęte jest tylko jedno lub oznaczone roszczenia. W takim wypadku przesłanka niemożności powstania kolejnej wierzytelności jest spełniona już w chwili ustanowienia hipoteki. 

Postanowienie SN z dnia 4 lipca 2014 r., II CSK 574/13

Standard: 45367 (pełna treść orzeczenia)