Wyrok z dnia 1998-01-09 sygn. III CKN 302/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CKN 302/97

Wyrok z dnia 9 stycznia 1998 r.

W świetle treści art. 235 k.h. wspólnik nie jest wyłączony od głosowania w przedmiocie podjęcia uchwały co do umorzenia udziałów. Wytoczenie powództwa o unieważnienie uchwały przez wspólnika nie dopuszczonego do głosowania na skutek wadliwej wykładni art. 235 k.h. nie jest uzależnione od zgłoszenia żądania zaprotokołowania sprzeciwu (art. 240 § 3 pkt 3 k.h.).

Przewodniczący: sędzia SN C. Żuławska.

Sędziowie SN: F. Barczewska (sprawozdawca), K. Kołakowski.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 9 stycznia 1998 r. na rozprawie sprawy z powództwa Tadeusza K. przeciwko Zakładowi Techniki Biurowej "B.(...)-S.(...)" - Spółka z o.o. w S. W. o unieważnienie uchwały, na skutek kasacji pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 17 kwietnia 1997 r. sygn. akt (...)

oddalił kasację.

Z uzasadnienia:

Powód wnosił o unieważnienie uchwały Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników pozwanej spółki, podjętej w dniu 18 listopada 1995 r., w przedmiocie umorzenia z zysku jego udziałów. Na uzasadnienie żądania podniósł, że należał do założycieli pozwanej spółki i był wspólnikiem posiadającym najwięcej udziałów. Powołana uchwała jest dla niego krzywdząca, została podjęta z naruszeniem prawa, powinna więc zostać unieważniona, zgodnie z treścią art. 240 k.h. Pozwana Spółka wniosła o oddalenie powództwa. Sąd Wojewódzki w Rzeszowie wyrokiem z dnia 19 grudnia 1996 r. oddalił powództwo i orzekł o kosztach procesu. W uzasadnieniu orzeczenia sąd podkreślił, że powód nie spełnił przesłanki formalnej w postaci zgłoszenia sprzeciwu co do uchwały umarzającej jego udziały. Ponadto stwierdził, że podjęta uchwała miała na celu ochronę interesów spółki, gdyż powód prowadził działalność konkurencyjną.

Na skutek apelacji powoda Sąd Apelacyjny w Rzeszowie wyrokiem z dnia 17 kwietnia 1997 r. zmienił zaskarżone orzeczenie i unieważnił uchwałę Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników Zakładu Techniki Biurowej "B.(...)-S.(...)" - Spółka z o.o. z dnia 18 listopada 1995 r. w sprawie umorzenia z zysku udziałowego wspólnika Tadeusza K., rozstrzygnął też o kosztach procesu. Sąd ten ustalił, że na Nadzwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników pozwanej Spółki w dniu 19 października 1994 r. dokonano zmiany umowy spółki przez dodanie § 22 dopuszczającego umorzenie udziałów. W postanowieniu tym, oprócz unormowania elementów fiskalnych, wprowadzono także przesłanki umorzenia, z powodu których może nastąpić wyłączenie wspólnika ze spółki w trybie art. 280 k.h. Przy głosowaniu w sprawie umorzenia z zysku udziałów powoda w dniu 18 listopada 1995 r., z naruszeniem art. 235 k.h., pozbawiono go prawa głosowania w tym przedmiocie. Powód na tym zgromadzeniu reprezentował 7 udziałów, co dawało mu zgodnie z § 21 umowy spółki 7 głosów. Uwzględniając, że uchwała zapadła 15 głosami "za" przy 11 głosach przeciwnych i 3 wstrzymujących się, to przy przyjęciu, że powód głosowałby przeciw, uchwała ta nie mogłaby być podjęta. Warunkiem zaskarżenia uchwały przez powoda nie było zgłoszenie żądania zaprotokołowania sprzeciwu, gdyż uprawnienie do wytoczenia powództwa dla wspólnika bezzasadnie nie dopuszczanego do uczestnictwa w zgromadzeniu przewiduje art. 240 § 3 pkt 3 k.h. Mając na uwadze, że zaskarżona uchwała została podjęta z naruszeniem przepisów o zasadach głosowania, sąd uznał, że żądanie jej unieważnienia w świetle treści art. 240 § 1 k.h. jest uzasadnione.

Pełnomocnik pozwanej wniósł kasację od powyższego wyroku, zarzucając naruszenie prawa materialnego przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a w szczególności art. 235 k.h., art. 240 § 1 i 3 pkt 2 i 3 k.h. oraz art. 280 k.h., a także naruszenie przepisów postępowania mających wpływ na wynik sprawy, przez nierozważenie całości materiału dowodowego zebranego w sprawie. Powołując się na powyższe skarżący wnosił o uchylenie wyroku sądu drugiej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wobec powołania się w kasacji na obie podstawy przewidziane w art. 393¹ k.p.c. w pierwszej kolejności rozważenia wymaga druga podstawa kasacyjna, przewidziana w pkt 2 tego przepisu. Sąd Najwyższy wielokrotnie już wyjaśniał, że powołanie się w kasacji na podstawę przewidzianą w art. 393¹ pkt 2 k.p.c. wymaga wskazania konkretnych przepisów prawa procesowego, które - zdaniem skarżącego - zostały naruszone przez sąd drugiej instancji, na czym to naruszenie polegało oraz wykazania, że powołane uchybienie mogło mieć wpływ na wynik sprawy (por. np. postanowienie z dnia 2 kwietnia 1997 r. II CKN 98/96, OSNC 1997, z. 10. poz. 144 i orzeczenia powołane w uzasadnieniu tego postanowienia).

Kasacja, jeżeli chodzi o powołanie się na drugą podstawę, nie odpowiada tym wymaganiom, ponieważ w ogóle nie wymienia przepisów postępowania które, zdaniem autora kasacji, naruszył sąd drugiej instancji. Powołanie się więc na podstawę z art. 393¹ pkt 2 k.p.c. nie może odnieść skutku. Przy braku zasadnych zarzutów naruszenia przepisów postępowania dla rozpoznania zarzutu naruszenia prawa materialnego (art. 393¹ pkt 1 k.p.c.) miarodajny jest stan faktyczny sprawy ustalony w dotychczasowym postępowaniu i stanowiący podstawę wydania zaskarżonego orzeczenia (art. 393¹¹ k.p.c.). Zarzut naruszenia art. 280 k.h. przez jego niewłaściwe zastosowanie w sprawie nie jest uzasadniony.

W celu pozbycia się wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, z którym nie układa się współpraca, w kodeksie handlowym przewidziano instytucję wyłączenia wspólnika (art. 280-282 k.h.). Artykuł 280 § 1 k.h. stanowi, że z ważnych przyczyn dotyczących poszczególnych wspólników, sąd może orzec ich wyłączenie na żądanie wszystkich pozostałych wspólników, rozporządzających więcej niż połową kapitału zakładowego. Ocena ważności przyczyn wyłączenia należy do sądu, dlatego też, jak dość zgodnie przyjmuje się w literaturze prawniczej, przyczyny wyłączenia nie mogą być z góry ustalone w umowie spółki. Sąd Apelacyjny rozstrzygając spór w niniejszej sprawie nie czynił tego na podstawie art. 280 § 1 k.h., lecz jedynie stwierdził w uzasadnieniu, że przy zmianie umowy spółki, dokonanej uchwałą z dnia 19 października 1994 r., i dopuszczeniu instytucji umorzenia udziałów wskazano takie przyczyny umorzenia, które mogłyby być brane pod uwagę jako przesłanki wyłączenia wspólnika.

To stwierdzenie, jako nie stanowiące podstawy rozstrzygnięcia, w żadnym razie nie uzasadniało zarzutu naruszenia art. 280 k.h. przez jego niewłaściwe zastosowanie. Sąd drugiej instancji nie dokonywał oceny i w ogóle nie wypowiadał się w przedmiocie, czy wprowadzenie takich postanowień co do przesłanek umorzenia umowy spółki nie stanowi obejścia przepisów kodeksu handlowego dotyczących wyłączenia wspólnika oraz ograniczenia możliwości kontroli sądowej. Nie dotyczą też tej problematyki zarzuty kasacyjne, a zatem, uwzględniając granice rozpoznania sprawy przez Sąd Najwyższy, określone w art. 393¹¹ k.p.c., problematyka ta nie może też być przedmiotem rozważania w postępowaniu kasacyjnym.

Wyłączenie wspólnika ze spółki jest tylko jednym ze sposobów ustania członkostwa w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, członkostwo to gaśnie bowiem również w wyniku umorzenia wszystkich udziałów wspólnika, jak i w wyniku śmierci wspólnika. Możliwość umorzenia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością przewiduje art. 193 k.h. Sformułowanie tego przepisu jest niezwykle ogólnikowe. Stanowi on tylko, że umorzenie udziałów jest dopuszczalne, gdy przewiduje to umowa spółki oraz że umorzenie bez zachowania przepisów o obniżeniu kapitału zakładowego może być dokonane jedynie z czystego zysku. Umorzenie udziału prowadzi do jego likwidacji, a więc do unicestwienia praw i obowiązków z niego wynikających. Jeżeli umorzeniu podlegają wszystkie udziały przysługujące danemu wspólnikowi, prowadzi to do utraty statusu wspólnika.

Sąd drugiej instancji uwzględniając okoliczności, że przy podejmowaniu uchwały o umorzeniu udziałów powoda, wbrew treści art. 235 k.h., nie dopuszczono powoda do głosowania, uznał, iż dawało mu to podstawę do zaskarżenia uchwały na podstawie art. 240 § 3 pkt 3 k.h., mimo braku zgłoszenia sprzeciwu do protokołu. Stanowisko to wbrew zarzutom kasacji jest uzasadnione. W świetle treści art. 240 § 3 pkt 2 k.h. zgłoszenie sprzeciwu do protokołu jest warunkiem koniecznym do zaskarżenia uchwały tylko przez wspólnika, który głosował przeciw uchwale. Warunek taki nie jest przewidziany w art. 240 § 3 pkt 3 k.h. normującym legitymację do wytoczenia powództwa przez wspólnika bezzasadnie nie dopuszczonego do udziału w zgromadzeniu, a więc np. niedopuszczonego niezasadnie do głosowania na skutek wadliwej interpretacji art. 235 k.h.

Przepis ten wprowadza zakaz głosowania wspólnika tylko w wymienionych taksatywnie wypadkach, a mianowicie przy podejmowaniu uchwał:

a) dotyczących jego odpowiedzialności wobec spółki,

b) przyznania mu wynagrodzenia,

c) w przedmiocie zawarcia przez tego wspólnika umowy ze spółką i d) jeżeli chodzi o spory między nim a spółką.

W tym ostatnim przypadku, jak podkreśla się w piśmiennictwie prawniczym, chodzi o takie uchwały, które mogą dotyczyć wytoczenia powództwa przeciwko wspólnikowi, lub obrony w procesie przeciwko spółce, wytoczonym przez wspólnika, dalej - ugodę, jaką ma się z nim zawrzeć oraz innych aktów prawnych, jakie w procesie mają być dokonane, jak uznanie, zrzeczenie się roszczenia, itp. Artykuł 235 k.h., jako przewidujący wyjątek od zasady, że każdemu wspólnikowi przysługuje prawo do uczestniczenia w zgromadzeniu wspólników, jak i prawo głosu, nie może być wykładany rozszerzająco.

W innych sprawach, poza taksatywnie wymienionymi w art. 235 k.h., wspólnicy mają prawo głosować. Problem, czy wspólnik może głosować przy podejmowaniu uchwały w sprawie umorzenia jego udziałów czy też jest wyłączony z mocy art. 235 k.h., nie znalazł wprost odbicia w piśmiennictwie prawniczym okresu powojennego, instytucja bowiem umorzenia udziałów w praktyce gospodarczej była rzadko stosowana. Niemniej jednak w wypowiedziach z ostatniego okresu podkreśla się, że jako zasadę wynikającą z całokształtu regulacji kodeksu handlowego należy przyjąć, iż przymusowe umorzenie udziałów, a tym samym pozbycie się wspólnika ze spółki, może nastąpić tylko wówczas, gdy wspólnik wyraził na to zgodę przy zawieraniu umowy spółki albo też głosował "za" przy podejmowaniu uchwały o zmianie umowy spółki, przez wprowadzenie instytucji umorzenia.

Podkreśla się, że możliwość ochrony praw wspólnika daje w tym wypadku art. 240 k.h., a w szczególności §2 tego artykułu umożliwiający zaskarżenie uchwały wspólników, która ma na celu jego pokrzywdzenie, gdy głosował przeciwko niej i zażądał zaprotokołowania sprzeciwu. Z powyższych wypowiedzi należy wnosić, że ich autorzy zakładali, iż wspólnik nie jest wyłączony od głosowania przy podejmowaniu uchwały o umorzeniu udziałów. W piśmiennictwie okresu przedwojennego było wyrażane dość jednoznaczne stanowisko, iż wspólnik nie jest wyłączony od głosowania w przedmiocie umorzenia jego udziałów (...). Uwzględniając powyższe rozważania należy uznać, że prawidłowe jest stanowisko sądu drugiej instancji, że w świetle treści art. 235 k.h. powód nie był wyłączony od głosowania nad uchwałą o umorzeniu jego udziałów.

Odmowa dopuszczenia powoda jako wspólnika do głosowania z naruszeniem art. 235 k.h. uzasadnia w pełni stanowisko Sądu Apelacyjnego, że zaskarżona uchwała została podjęta z naruszeniem przepisów prawa, a zatem, że w świetle treści art. 240 § 1 k.h. zachodziła uzasadniona podstawa do uwzględnienia powództwa. W tym stanie kasacja, jako nie zawierająca uzasadnionych podstaw, podlegała oddaleniu na mocy art. 393¹² k.p.c.

OSNC 1998 r., Nr 7-8, poz. 124