Uchwała z dnia 1997-09-11 sygn. III CZP 39/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 39/97

Uchwała z dnia 11 września 1997 r.

Przewodniczący: sędzia SN G. Filcek.

Sędziowie SN: G. Bieniek, K. Zawada (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej I. Kaszczyszyn, w sprawie z powództwa Lucyny S. przeciwko Zdzisławowi K. o opróżnienie lokalu mieszkalnego, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 11 września 1997 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd W ojewódzki w Krakowie, postanowieniem z dnia 7 maja 1997 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 k.p.c.:

"Czy wniesienie pozwu o opróżnienie lokalu mieszkalnego powołujące się na przesłankę z art. 32 ust. 1 pkt 2 ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych z dnia 2 lipca 1994 r. (Dz. U. Nr 105, poz. 509 ze zm.) może w świetle art. 91 k.p.c. zostać potraktowane jako materialnoprawne oświadczenie woli wynajmującego o wypowiedzeniu stosunku najmu w sytuacji, gdy pozew został wniesiony przez adwokata działającego na podstawie pełnomocnictwa procesowego?"

podjął następującą uchwałę:

Wypowiedzenie najmu lokalu mieszkalnego może nastąpić również przez doręczenie najemcy wniesionego przez pełnomocnika procesowego pozwu o opróżnienie tego lokalu, powołującego się na okoliczności wymienione w art. 32 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. Nr 105, poz. 509 ze zm.).

Uzasadnienie:

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego:

Pozwany Zdzisław K. dnia 6 stycznia 1980 r. wstąpił z mocy art. 691 k.c. w stosunek najmu lokalu mieszkalnego nr 6 przy ul. Estery 16 w K., podlegający od dnia 12 listopada 1994 r. ustawie z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. Nr 105, poz. 509 ze zm.). W dniu 15 grudnia 1994 r. powódka - współwłaścicielka i zarazem administratorka nieruchomości przy ul. Estery 16, skierowała do Zdzisława K. pismo, w którym powołując się na jego zwłokę w zapłacie czynszu, obejmującą trzy pełne okresy płatności (październik, listopad, grudzień 1994 r.), wyznaczyła mu dodatkowy miesięczny termin do uregulowania należności, zaznaczając, że w razie bezskutecznego upływu tego terminu wystąpi na drogę sądową. Zaś w dniu 28 listopada 1995 r. udzieliła adwokatowi pełnomocnictwa do zastępstwa w sprawie o eksmisję. Dzień później adwokat wniósł przeciwko Zdzisławowi K. do Sądu Rejonowego w Krakowie pozew o eksmisję, między innymi na tej podstawie, że pozwany od października 1994 r., mimo skierowanego do niego pisemnego upomnienia, nie płaci czynszu.

Przy rozpoznawaniu sprawy, na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Rejonowego w Krakowie, który oddalił powództwo, uznając, że powódka nie wypowiedziała najmu w sposób odpowiadający wymaganiom art. 31 ust. 2 ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych, Sąd W ojewódzki w Krakowie powziął wątpliwość wyrażoną w przytoczonym pytaniu. Sąd ten z jednej strony skłonny jest dostrzegać w pozwie skierowanym przeciwko Zdzisławowi K. także wypowiedzenie najmu dokonane z przyczyn i na zasadach przewidzianych w art. 32 ust. 1 pkt 2 oraz w art. 31 ust. 2 ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych. Zachowana jest tu bowiem wymagana pod rygorem nieważności przez art. 31 ust. 2 powołanej ustawy forma pisemna, jak też są podane wymienione w art. 32 ust. 1 pkt 2 tej ustawy przyczyny wypowiedzenia. Z drugiej jednak strony Sąd W ojewódzki w Krakowie wyraził zastrzeżenia co do skuteczności tego wypowiedzenia. Pozew został bowiem wniesiony przez pełnomocnika procesowego powódki.

Jest zaś wysoce wątpliwe, czy w świetle art. 91 k.p.c. pełnomocnictwo procesowe obejmuje umocowanie do dokonywania także czynności materialnoprawnych, innych niż wymieniona w punkcie 4 tego przepisu ugoda.

Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

W przedstawionym zagadnieniu chodzi o problem wykładni oświadczeń woli zawartych w dokumentach. Ogólne dyrektywy wykładni oświadczeń woli formułuje art. 65 k.c. Wychodząc z założenia, że ludzie postępują rozsądnie, nakazuje on przy ustalaniu, czy i jakiej treści oświadczenie woli zostało złożone, uwzględniać, między innymi, cel, do którego zmierza autor interpretowanej wypowiedzi. Stosownie do tej dyrektywy, judykatura i piśmiennictwo przypisują sens określonych oświadczeń woli (lub oświadczeń do nich zbliżonych) pismom procesowym, mimo że takie ich znaczenie nie wynika z reguł językowych, jeżeli da się ono wywieść z ich celu. Jest tak mianowicie wtedy, gdy przesłanką osiągnięcia celu, do którego zmierza pismo, jest złożenie oznaczonego oświadczenia, które dotychczas nie zostało dokonane. Zakładając racjonalne postępowanie autora pisma, przyjmuje się, że w tej sytuacji złożył on także oświadczenie niezbędne do osiągnięcie celu pisma.

Na przykład Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 kwietnia 1967 r. I CR 563/66 (OSN 1967, z. 12, poz. 227) uznał, że doręczenie pozwu o uznanie umowy za nieważną może być potraktowane jako złożenie oświadczenia woli o uchyleniu się od jej skutków z powodu błędu; w uchwale z dnia 22 lutego 1967 r. III CZP 113/66 ("Nowe Prawo" 1968, z. 2, s. 301) - że doręczenie pozwu eksmisyjnego jest jednoznaczne z wymaganym przez art. 687 k.c. uprzedzeniem o wypowiedzeniu najmu; w orzeczeniu z dnia 31 stycznia 1962 r. 3 CR 524/61 - że w wytoczeniu powództwa zawarte jest wezwanie do spełnienia świadczenia objętego pozwem. Wiele podobnych rozstrzygnięć można znaleźć także wśród orzeczeń Głównej Komisji Arbitrażowej. W szczególności w orzeczeniu z dnia 10 listopada 1987 r. DO-8835/87 (OSPiKA 1990, z. 4, poz. 241) przyjęła ona, że kupujący może oświadczyć wolę odstąpienia od umowy sprzedaży także przez wystąpienie przeciw sprzedawcy z wnioskiem o zwrot ceny sprzedanej rzeczy.

Podkreślenia wymaga, że zgodnie ze wspomnianą dyrektywą, przejawu oświadczenia woli można dopatrywać się nie tylko w pozwie, ale także w innych pismach procesowych - również więc w dokumencie pełnomocnictwa procesowego (art. 89 § 1 k.p.c.). W razie więc udzielenia pełnomocnictwa procesowego do wytoczenia powództwa o coś, czego przesłanką jest złożenie oznaczonego oświadczenia woli, w udzieleniu tego pełnomocnictwa może być zawarte także umocowanie do złożenia przez pełnomocnika tego oświadczenia. Artykuł 92 k.p.c., stanowiąc, że zakres, czas trwania i skutki umocowania szerszego niż pełnomocnictwo procesowe ocenia się według treści pełnomocnictwa oraz przepisów prawa cywilnego, odsyła także do art. 65 k.c., czyli w konsekwencji do treści pełnomocnictwa ustalonej zgodnie z zawartymi w tym przepisie wskazówkami. Pogląd o możliwości kwalifikowania pism procesowych jako określonych oświadczeń woli jest powszechnie akceptowany zarówno w orzecznictwie, jak piśmiennictwie, gdy - co jest w pełni zrozumiałe ze względu na treść art. 60 k.c. - oświadczenia te nie wymagają formy szczególnej.

Występuje natomiast kontrowersja co do możliwości kwalifikowania pism procesowych jako oświadczeń wymagających zachowania formy szczególnej. Według jednego stanowiska, jest to niemożliwe, natomiast według innego stanowiska - pisma procesowe mogą być kwalifikowane także jako oświadczenia woli wymagające zachowania formy pisemnej, w tym również zastrzeżonej pod rygorem nieważności. W judykaturze Sądu Najwyższego wyrazem tego ostatniego stanowiska jest w szczególności orzeczenie z dnia 11 września 1958 r. 3 CR 1168/57 (OSN 1960, poz. 40). W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy przyjął, że wniesienie przeciwko przejemcy długu pozwu o zapłatę stanowi dopełnienie formy pisemnej wymaganej pod rygorem nieważności dla zgody wierzyciela na przejęcie długu (por. art. 187 kodeksu zobowiązań, w brzmieniu nadanym mu przez Przepisy ogólne prawa cywilnego z 1950 r. oraz art. 63 Przepisów ogólnych prawa cywilnego). Stanowisko to znalazło także wyraz w najnowszym piśmiennictwie dotyczącym wykładni oświadczeń woli składanych indywidualnym adresatom. Podniesiono w nim w szczególności, że ustawodawca, przewidując formę pisemną, nie krępował stron w kwestii sposobu wysłowienia oświadczenia woli.

W rezultacie określone oświadczenie woli, dla którego zastrzeżono formę pisemną, może być wyrażone w tej formie również za pomocą znaków graficznych nie mających takiego znaczenia w świetle reguł językowych, a jedynie w świetle kontekstu ich użycia. Zwraca się uwagę na zachowanie w tym wypadku wszelkich funkcji formy pisemnej. Także Sąd Najwyższy w obecnym składzie opowiada się za tym stanowiskiem. Z powyższych uwag wynika zatem, że udzielenie adwokatowi pełnomocnictwa procesowego w sprawie o opróżnienie lokalu mieszkalnego przez najemcę, do którego znajdują zastosowanie przepisy ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych, może w danej sytuacji zawierać również umocowanie do wypowiedzenia najmu z przyczyn przewidzianych w art. 32 ust. 1 pkt 2 tej ustawy. Z wniesieniem zaś na podstawie tego pełnomocnictwa powództwa o eksmisję może się łączyć wypowiedzenie najmu z przyczyn przewidzianych we wspomnianym przepisie.

W jednym i drugim przypadku nie stanowi ku temu przeszkody wymóg formy pisemnej pod rygorem nieważności, przewidziany w odniesieniu do wypowiedzenia w art. 31 ust. 2 ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych, a w odniesieniu do pełnomocnictwa do wypowiedzenia najmu - w art. 99 § 1 k.c. w zw. z art. 31 ust. 2 ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych. Z uwagi na uregulowanie zawarte w art. 61 k.c., do złożenia w interesującym nas przypadku wypowiedzenia może dojść dopiero z chwilą doręczenia pozwu najemcy. Przesłanką zaś skuteczności wypowiedzenia, oprócz zaistnienia i podania przyczyn przewidzianych w art. 32 ust. 1 pkt 2 ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych oraz wspomnianego tam uprzedzenia najemcy o zamiarze wypowiedzenia najmu, jest przewidziany w tym przepisie upływ, przypadającego na koniec miesiąca kalendarzowego, miesięcznego terminu wypowiedzenia. Termin ten nie musi być jednak w pozwie określony, gdyż mimo to będzie wynikał z bezwzględnie obowiązującego przepisu ustawy.

Mając to na względzie należało przedstawione zagadnienie rozstrzygnąć jak w sentencji uchwały.

OSNC 1997 r., Nr 12, poz. 191