Uchwała z dnia 1996-05-22 sygn. III CZP 50/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 50/96

Uchwała z dnia 22 maja 1996 r.

Przewodniczący: sędzia SN M. Sychowicz.

Sędziowie SN: H. Ciepła (sprawozdawca), S. Dąbrowski.

Sąd Najwyższy z wniosku Eugeniusza B., z udziałem Jerzego i Ewy małż. D. o dokonanie wpisu w księdze wieczystej, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 22 maja 1996 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Płocku, postanowieniem z dnia 3 kwietnia 1996 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy możliwe jest wpisanie służebności gruntowej w dziale III księgi wieczystej, gdy w dziale II księgi wieczystej jako właściciel nie jest ujawniona osoba, która ustanowiła służebność, a jej następcy prawni?"

podjął następującą uchwałę:

Okoliczność, że w księdze wieczystej ujawnieni są następcy prawni właściciela, który ustanowił służebność gruntową, nie stanowi przeszkody do wpisania tej służebności.

Uzasadnienie:

Właściciel nieruchomości, dla której był prowadzony w Sądzie Powiatowym w Płocku Zbiór dokumentów nr 22646, notarialną umową z dnia 6 stycznia 1976 r, ustanowił na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości uregulowanej w Zbiorze dokumentów nr 839 lit. A służebność gruntową w postaci nieodpłatnego prawa przechodu i przejazdu przez nieruchomość. Umowa ta została złożona do zbioru dokumentów prowadzonego dla nieruchomości obciążonej.

Po śmierci właściciela tej nieruchomości w 1985 r. odziedziczyła ją Genowefa T. i w 1988 r. zbyła Ewie i Jerzemu małżonkom D., oświadczając, że jest wolna od ograniczonych praw rzeczowych. Na podstawie tej umowy nabywcy zostali wpisani jako właściciele do założonej dla tej nieruchomości księgi wieczystej Kw nr 54197, prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Płocku.

Dnia 28 grudnia 1993 r. właściciel nieruchomości objętej Zbiorem dokumentów nr 839 lit. A złożył wniosek o wpis w wymienionej księdze wieczystej służebności gruntowej ustanowionej umową z dnia 6 stycznia 1976 r. i Sąd Rejonowy w Płocku w dniu 13 stycznia dokonał tego wpisu.

Przy rozpoznawaniu rewizji właściciela nieruchomości obciążonej od tego wpisu Sąd Wojewódzki przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia przytoczone na wstępie zagadnienie prawne, jako budzące poważne wątpliwości.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do art. 46 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, który ma w sprawie zastosowanie, gdyż chodzi o wpis do już istniejącej księgi wieczystej, sąd wieczystoksięgowy, rozpoznając wniosek o wpis, bada jedynie treść wniosku i dołączonych doń dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Tak określony zakres kognicji sądu, aczkolwiek w swoisty sposób ograniczony, nie ma charakteru czysto formalnego. Sąd ten bada bowiem nie tylko formę, ale także treść załączonych do wniosku dokumentów. Powinien więc badać stanowiącą podstawę wpisu czynność materialną uzasadniającą powstanie, zmianę lub wygaśnięcie prawa rzeczowego nie tylko pod względem formalnym ale również pod względem skuteczności materialnej, a zatem ważność tej czynności. Dotyczy to dokumentów obejmujących czynności prawne, o których mowa w art. 56 § 1 i nast. k.c., a w szczególności umów w przedmiocie zmiany lub wygaśnięcia prawa rzeczowego. Takiemu stanowisku dał wyraz Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 13 lipca 1984 r. IV CR 343/84 (OSNCP 1985, poz. 92).

W konsekwencji przedstawionego uregulowania, jeżeli przedmiotem wpisu, jak w omawianej sprawie, jest służebność gruntowa, sąd powinien ustalić, czy została ona ważnie ustanowiona. Ważność tę ocenia się według przepisów obowiązujących w dacie dokonywania danej czynności. Skoro służebność gruntowa przechodu i przejazdu, o jaką chodzi w sprawie, została ustanowiona w 1976 r., oceny jej skuteczności materialnej należy dokonać na podstawie art. 245 k.c., według którego do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności (§ 1). Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia (§ 2).

Z odpowiedniego zastosowania przepisów o przeniesieniu własności (art. 155-171 k.c.) wynika, że do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości potrzebna jest umowa między właścicielem i nabywcą. Na podstawie tych przepisów stwierdzić zatem trzeba, że służebność gruntowa w przedmiotowej sprawie spełnia wymagania ustawowe, a tym samym, że została ustanowiona skutecznie.

Okoliczność, że nieruchomość obciążona tą służebnością gruntową zmieniła po jej ustanowieniu właściciela, nie stanowi w świetle art. 46 ust. 1 powołanej ustawy przeszkody do dokonania wpisu tej służebności. Służebność gruntowa jest bowiem obciążeniem rzeczowym nieruchomości służebnej, co oznacza, że ipso iure obciąża ona każdoczesnego właściciela nieruchomości. Rozporządzenia nieruchomością służebną pozostają bez wpływu na istnienie służebności gruntowej, która dzieli los prawny nieruchomości.

Bez znaczenia dla dopuszczalności wpisu omawianej służebności gruntowej pozostaje też powoływanie się przez skarżących na rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych. Niezależnie bowiem od tego, że w dacie nabycia przez nich przedmiotowej nieruchomości, nie miała ona urządzonej księgi wieczystej, lecz zbiór dokumentów, a stosownie do art. 123 ustawy o księgach wieczystych i hipotece zbiory dokumentów korzystają z rękojmi wiary publicznej tylko wyjątkowo, sąd w postępowaniu wieczystoksięgowym nie zajmuje się w ogóle kwestią rękojmi. Dokonując wpisu służebności gruntowej sąd nie bada w ramach kontroli zakreślonej art. 46 ust. 1 powołanej ustawy o księgach kwestii ochrony nabywcy - nieruchomości służebnej - z mocy przepisów o rękojmi.

Jeżeli w wyniku dokonania wpisu takiej służebności stan prawny wynikający z księgi wieczystej będzie niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym, czy to skutkiem ochrony nabywcy z mocy przepisów o rękojmi wiary publicznej ksiąg, czy wygaśnięcia służebności np. wskutek jej niewykonywania (art. 293 § 1 k.c.), osobie, której prawo zostanie tym wpisem dotknięte, przysługiwać będzie roszczenie o uzgodnienie stanu prawnego wynikającego z księgi z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Dopiero w ewentualnym takim procesie sąd może wyjaśniać, czy małżonkowie D. nabyli nieruchomość obciążoną służebnością gruntową, czy wolną od obciążeń. Właśnie w postępowaniu procesowym zostało wydane orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 29 grudnia 1967 r. III CR 59/67 (OSNCP 1968, poz. 128), dotyczące nabycia nieruchomości w stanie wolnym od ograniczonych praw rzeczowych, na które powołują się skarżący.

Wreszcie przeszkody do dokonania wpisu omawianej służebności gruntowej nie stanowi powołany przez Sąd Wojewódzki art. 34 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, uzależniający dopuszczalność wpisu od tego, by osoba, której prawo ma być wpisem dotknięte, była lub została jednocześnie wpisana jako uprawniona. Brzmienie tego przepisu nie pozostawia wątpliwości co do tego, że dotyczy on stanu prawnego wynikającego z księgi wieczystej na dzień dokonywania wpisu. Stwierdzić więc trzeba, że stan faktyczny sprawy wypełnia przytoczony fragment hipotezy przepisu. Małżonkowie D., których prawo własności zostanie wpisem służebności dotknięte, są bowiem wpisani jako właściciele w księdze wieczystej obejmującej przedmiotową nieruchomość.

Przytoczone wywody uzasadniają rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia, jak w sentencji uchwały.

OSNC 1996 r., Nr 11, poz. 141