Wyrok z dnia 2017-02-21 sygn. II SA/Lu 531/16

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Jacek Czaja, Sędziowie Sędzia WSA Marta Laskowska-Pietrzak, Sędzia NSA Grażyna Pawlos-Janusz (sprawozdawca), Protokolant Asystent sędziego Bartłomiej Pastucha, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 21 lutego 2017 r. sprawy ze skargi Z. W. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] z dnia [...] kwietnia 2016 r. nr [...] w przedmiocie usług opiekuńczych I. oddala skargę; II. przyznaje radcy prawnemu J. B. od Skarbu Państwa (Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie) kwotę 295,20 zł (dwieście dziewięćdziesiąt pięć złotych dwadzieścia groszy) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, w tym 55,20 zł (pięćdziesiąt pięć złotych dwadzieścia groszy) należnego podatku od towarów i usług.

Uzasadnienie

Decyzją z dnia [...] stycznia 2016 r., znak: [...], wydaną na podstawie art. 50 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2015 r., poz. 163 ze zm.) z upoważnienia Wójta Gminy [...] przez Kierownika Ośrodka Pomocy Społecznej w [...] odmówiono przyznania Z. W. usług opiekuńczych.

Powyższa decyzja została utrzymana w mocy decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego w L. z dnia [...] kwietnia 2016 r., znak: [...], wydaną po rozpoznaniu odwołania Z. W..

W uzasadnieniach rozstrzygnięć organy obu instancji podniosły, że pismami z dnia [...] stycznia 2016 r. Z. W. i T. W. zostali poinformowani o terminie wizyty pracowników socjalnych w miejscu zamieszkania w dniu [...] stycznia 2016 r. w celu przeprowadzenia aktualizacji wywiadu środowiskowego. W dniu [...] stycznia 2016 r. pracownicy socjalni w asyście funkcjonariuszy Policji przyjechali do miejsca zamieszkania wnioskodawcy w celu przeprowadzenia aktualizacji wywiadu środowiskowego. Z. W. nie zastano w miejscu zamieszkania, natomiast jego żona udzieliła informacji do wywiadu, oświadczając, że w sytuacji męża "nic się nie zmieniło".

Organy ustaliły, że Z. W. samodzielnie prowadzi gospodarstwo domowe, pozostaje w separacji z żoną, jest zdolny do samodzielnej egzystencji: sam się ubiera i samodzielnie wykonuje czynności higieniczne, robi zakupy, jeździ do lekarza, załatwia swoje i żony sprawy urzędowe. Jego środkiem lokomocji jest rower. Źródłem utrzymania Z. W. jest emerytura w wysokości [...] zł brutto ([...] zł netto) miesięcznie. Z uwagi na zajęcia komornicze emerytura jest wypłacana w wysokości [...] zł miesięcznie.

Organy wyjaśniły, że Z. W. orzeczeniem z dnia [...] czerwca 2002 r. zaliczony został do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Z treści orzeczenia wynika, iż wskazana jest częściowa opieka osób drugich w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Z. W. posiłkuje się także zaświadczeniem lekarskim z NZOZ Praktyka Lekarza Rodzinnego "U." w [...] z dnia [...] lutego 2015 r., zgodnie z którym "Pacjent wymaga opieki osób drugich w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych jak: prowadzenie gospodarstwa domowego - przygotowywanie posiłków w tym zakupy, pranie, sprzątanie i czynności gospodarcze w pomieszczeniach zabudowań i na posesji, utrzymywanie higieny osobistej chorego oraz zapewnienie kontaktu z otoczeniem. Okres - na stałe, wymiar 8 godzin na dobę". Na wezwanie organu pierwszej instancji, lekarz, który wystawił to zaświadczenie, wyjaśnił, że zostało ono wystawione na podstawie informacji od pacjenta i posiadanej dokumentacji, jednak decyzję co do wymiaru i rodzaju pomocy pozostawia organowi.

Kolegium nie dało wiary treści tego zaświadczenia. Wskazało, że biorąc pod uwagę sugerowany przez lekarza zakres usług, jakie powinny być przyznane Z. W. i ich wymiar, to kierując się zdrowym rozsądkiem, należy stwierdzić, że dotyczą one osoby w zasadzie leżącej lub mogącej poruszać się w ograniczonym zakresie, która ma tak ograniczone możliwości egzystencji, że sama nie jest zdolna do utrzymania higieny osobistej, nie mówiąc już o sporządzaniu posiłku, czy zakupach. Powyższe, w ocenie organu, dyskwalifikuje to zaświadczenie, ponieważ stan faktyczny przeczy tym ustaleniom lekarskim. Według żony wnioskodawca leczy się na schorzenia kardiologiczne i reumatyczne (z ustaleń Kolegium we wcześniejszych sprawach wynika, że jest to nadciśnienie tętnicze, początek choroby wieńcowej oraz zwyrodnienie stawów). Z obserwacji w środowisku wynika, że na swój wiek jest na tyle sprawny fizycznie, iż jest w stanie wskazane w zaświadczeniu czynności wykonywać samodzielnie. Z. W. nie ma problemów z samodzielnym poruszaniem się, samodzielnie prowadzi gospodarstwo domowe, co stwierdza nawet jego żona, jest widywany przez pracowników socjalnych w środowisku, porusza się samodzielnie po miejscowości [...], jeździ rowerem, utrzymuje kontakty z żoną i innymi osobami, samodzielnie robi zakupy i chodzi do lekarza. Sam załatwia i prowadzi swoje i żony sprawy w OPS w [...], w SKO w L. (z dziennika korespondencji wynika że składa osobiście różnego rodzaju pisma kilka razy miesiącu w sprawach własnych i w sprawach żony) i w WSA w L..

Zdaniem organu, zakres przedmiotowy przyznanych Z. W. decyzją z dnia [...] stycznia 2016 r., znak: [...] usług specjalistycznych dla osób z zaburzeniami psychicznymi w wymiarze 2 dni w tygodniu po 3 godziny dziennie z wyłączeniem sobót, niedziel i dni świątecznych w okresie od [...] lutego 2016 r. do 31 grudnia 2016 r.) świadczonych przez L. Stowarzyszenie Ochrony Zdrowia Psychicznego, obejmujących między innymi pomoc w formie asystowania w codziennych czynnościach życiowych, w szczególności takich, jak samoobsługa, zwłaszcza przy wykonywaniu czynności gospodarczych i porządkowych, nie wskazuje na zasadność udzielania mu dalej idącej pomocy w zakresie usług opiekuńczych. Kolegium stwierdziło, że specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi, które aktualnie są wnioskodawcy przyznane, zaspokajają jego potrzeby.

W złożonej na decyzję Kolegium skardze Z. W. nazwał członków Kolegium "pseudopsychiatrami" i "skompromitowanymi urzędnikami" i w stosunku do Kolegium użył określeń: "rażące naruszanie prawa, pomówienia, znieważanie, agresja, samowola, arogancja, itp. okoliczności". Stwierdził, że Kolegium fałszuje jego stan zdrowia. Wskazał na brak udziału w postępowaniu w pierwszej instancji. Zarzucił, że członkowie Kolegium nie zostali wyłączeni w trybie art. 24 k.p.a., mimo, że były ku temu podstawy.

W odpowiedzi na skargę Kolegium wniosło o jej oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Ponadto, ustosunkowując się do zarzutów skargi, wyjaśniło, że Prezes Samorządowego Kolegium Odwoławczego w L. nie wydał z urzędu postanowienia o wyłączeniu wskazanych w skardze członków Kolegium, ponieważ nie było ku temu podstaw, a Z. W. nie wnioskował o wyłączenie członków Kolegium od udziału w sprawie. We wniosku z dnia [...] grudnia 2015 r. Z. W. zwrócił się o wyłączenie od udziału w sprawie pracowników socjalnych oraz Kierownika OPS w [...] i w odpowiedzi na ten wniosek postanowieniami z dnia [...] stycznia 2016 r. Wójt Gminy [...] odmówił wyłączenia tych osób od udziału w sprawie. W ocenie Kolegium, zarzut braku udziału skarżącego w postępowaniu pierwszej instancji jest niezasadny, ponieważ pismami z dnia [...] stycznia 2016 r. Nr [...] i OPS [...] Z. W. i T. W. zostali poinformowani o terminie wizyty pracowników socjalnych w miejscu zamieszkania w dniu [...] stycznia 2016 r. w celu przeprowadzenia aktualizacji wywiadu środowiskowego. Z. W., dobrowolnie opuszczając miejsce zamieszkania w dniu wywiadu, sam pozbawił się możliwości udziału w jego przeprowadzeniu. W piśmie z dnia [...] stycznia 2016 r. uprzedził on organ, że opuści miejsce zamieszkania, a w wywiadzie weźmie udział jego żona. Kilkakrotnie w trakcie postępowania zwracał się do organu pismami. Został również przez Kolegium powiadomiony o możliwości zapoznania się z aktami sprawy i wniesienia uwag na piśmie, z której to możliwości nie skorzystał. Podniesione w stosunku do Kolegium zarzuty fałszowania stanu zdrowia, rażącego naruszanie prawa, pomówień, znieważanie, agresji, samowoli, arogancji, itp. okoliczności są niekonkretne i niezasadne.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga jest niezasadna. Zaskarżona decyzja oraz utrzymana nią w mocy decyzja organu pierwszej instancji są zgodne z prawem.

Przedmiotem kontroli sądu jest rozstrzygniecie w sprawie usług opiekuńczych, wydane w oparciu o przepisy ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2015 r., poz. 163 ze zm., dalej jako u.p.s.).

W myśl art. 50 ust. 1 u.p.s., pomoc w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych przysługuje osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona. Stosownie natomiast do art. 50 ust. 2 u.p.s., usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być przyznane również osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić. Z kolei art. 50 ust. 3 u.p.s. stanowi, że usługi opiekuńcze obejmują pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz, w miarę możliwości, zapewnienie kontaktów z otoczeniem.

W pierwszej kolejności podnieść należy, że skarżący nie spełnia przesłanek do otrzymania usług opiekuńczych na podstawie art. 50 ust. 1 u.p.s., gdyż nie jest osobą samotną. W myśl bowiem art. 6 pkt 9 u.p.s. osoba samotna to osoba samotnie gospodarująca, niepozostająca w związku małżeńskim i nieposiadająca wstępnych ani zstępnych. Skarżący zaś wprawdzie prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe, jednak pozostaje w związku małżeńskim z T. W.. Orzeczona sądownie separacja, w przeciwieństwie do rozwodu, nie powoduje ustania małżeństwa.

Wobec powyższego, złożony przez skarżącego wniosek o udzielenie pomocy w formie usług opiekuńczych mógł być rozpatrzony jedynie na podstawie art. 50 ust. 2 u.p.s., który oparty jest na konstrukcji uznania administracyjnego. W związku z tym, że decyzja w przedmiocie przyznania tego świadczenia oparta jest na konstrukcji uznania administracyjnego, sądowoadministracyjna kontrola tej decyzji sprowadza się do ustalenia, czy organ nie przekroczył granic uznania. Działanie organu w ramach uznania administracyjnego oznacza bowiem załatwienie sprawy zgodnie ze słusznym interesem strony, o ile nie stoi temu na przeszkodzie interes społeczny. Konstrukcja uznania administracyjnego nie zwalnia organu z zachowania standardów procedury administracyjnej. Przeciwnie, obliguje organ do podjęcia wszelkich kroków zmierzających do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy. Organ działający w ramach uznania administracyjnego jest zatem obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy i na podstawie całokształtu materiału dowodowego ocenić, czy dana okoliczność została udowodniona (art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a.). Obowiązki te ciążą również na organie drugiej instancji, który, stosownie do dyspozycji art. 136 k.p.a., może przeprowadzić uzupełniające postępowanie dowodowe.

W niniejszej sprawie nie sposób zarzucić organom przekroczenia granic uznania administracyjnego, a w konsekwencji - naruszenia prawa. Wydanie decyzji zostało poprzedzone czynnościami wyjaśniającymi zmierzającymi do prawidłowego ustalenia stanu faktycznego, a rozstrzygnięcia zostały należycie uzasadnione. Brak jest bowiem podstaw do przyznania skarżącemu świadczenia w postaci usług opiekuńczych.

Rozstrzygając w przedmiocie świadczeń z pomocy społecznej, organy powinny mieć na względzie podstawowe zasady dotyczące ich przyznawania, wynikające z art. 3 ust. 1 u.p.s., zgodnie z którym pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka oraz z art. 3 ust. 3 u.p.s., który stanowi, że rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy.

Należy podkreślić, że skarżący korzysta z pomocy społecznej w formie specjalistycznych usług opiekuńczych, które, jak słusznie podkreśliły organy, polegają nie tylko na wspieraniu procesu leczenia i rehabilitacji osoby chorej, czy niepełnosprawnej, ale również na asystowaniu w codziennych czynnościach życiowych, w tym wykonywaniu czynności gospodarczych i porządkowych. W takiej sytuacji przyznanie skarżącemu pomocy w formie usług opiekuńczych, polegających na świadczeniu pomocy tego samego rodzaju (z wyłączeniem usług specjalistycznych), naruszałoby wyżej cytowaną zasadę przyznawania świadczeń z pomocy społecznej, wyrażoną w art. 3 ust. 3 u.p.s.

Należy również podkreślić, że Z. W. został zaliczony przez Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności w L. do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności z przyczyną niepełnosprawności P (choroba psychiczna). Z treści orzeczenia wynika, że wskazana jest częściowa opieka osób drugich w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Zatem skarżący nie wymaga całkowitej opieki osób drugich w codziennych czynnościach życiowych, takich jak higiena osobista, przygotowywanie i spożywanie posiłków, czy poruszanie się w domu.

Co więcej, z akt sprawy wynika, że skarżący jest osobą sprawną ruchowo, poruszającą się o własnych siłach nie tylko w obrębie własnej nieruchomości, ale także miejscowości, w której zamieszkuje. Z. W. przychodzi często do siedziby urzędu gminy i ośrodka pomocy społecznej, gdzie załatwia urzędowe sprawy swoje i żony T.. Sąd w pełni podzielił przy tym stanowisko Kolegium co do zaświadczenia lekarskiego z NZOZ Praktyka Lekarza Rodzinnego "U." w [...] z dnia [...] lutego 2015 r., uznając, iż jego treść w sposób niewątpliwy przeczy pozostałym poczynionym w sprawie wiarygodnym i rzetelnym ustaleniom.

Istotne dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy jest również to, że skarżący od lat korzysta z systematycznej pomocy ze strony organu pomocy społecznej w postaci różnego rodzaju zasiłków i świadczeń niepieniężnych. Powinien on wykorzystywać zatem również własne możliwości w celu zaspokojenia potrzeb bytowych, nie zaś oczekiwać, że państwo wyręczy go w zaspokajaniu tych potrzeb. Należy podkreślić, że celem pomocy społecznej jest wspieranie osób i rodzin w przezwyciężaniu trudnej sytuacji życiowej, nie zaś całkowite przeniesienie na państwo ciężaru utrzymania takich osób czy rodzin. Poza tym wsparcie ze strony organu pomocy społecznej ma charakter ograniczony i uzależniony w dużej mierze od jego możliwości finansowych oraz ilości osób i rodzin, które na danym terenie tej pomocy potrzebują.

Zdaniem Sądu, dokonana przez organy obu instancji ocena sytuacji życiowej skarżącego nie nosi cech dowolności oraz nie przekracza granic uznania administracyjnego, przy czym prowadząc postępowanie wyjaśniające organy nie naruszyły zasad wynikających z art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a. Materiał dowodowy został bowiem przez organy zgromadzony, rozpatrzony i oceniony w sposób prawidłowy i wyczerpujący, a poczynione ustalenia faktyczne znajdują w nim uzasadnienie. Podkreślić należy, że pomimo, iż skarżący nie był obecny podczas aktualizacji wywiadu środowiskowego, ustalenie jego sytuacji życiowej, w tym zdrowotnej, było możliwe dzięki informacjom udzielonym przez jego żonę oraz dokumentacji zgromadzonej przez organ w innych sprawach, w których skarżący jest stroną. Ponadto sytuacja skarżącego, jako stałego beneficjenta świadczeń z pomocy społecznej, jest znana organowi pomocy społecznej z urzędu.

W ocenie Sądu, bezzasadny jest podniesiony w skardze zarzut niewyłączenia od orzekania w niniejszej sprawie członków Kolegium, bowiem nie zachodzą w tej sprawie żadne przesłanki wyłączenia wynikające z art. 24 k.p.a. W szczególności przesłanki takiej nie może stanowić fakt, że członkowie SKO w L. orzekali w innych sprawach skarżącego, w których rozstrzygnięcia były dla niego niekorzystne. Skarżący nie składał przy tym w trakcie postępowania wniosku o wyłączenie członków Kolegium. Z kolei w zakresie wniosków o wyłączenie pracowników socjalnych i Kierownika OPS w [...] (złożonych w toku postępowania pierwszoinstancyjnego) stwierdzić należy, że organ pierwszej instancji – przed wydaniem decyzji wydał w tym przedmiocie stosowne postanowienia. Natomiast zarzut dotyczący "zafałszowania" przez organy stanu zdrowia i sytuacji życiowej skarżącego nie został przez niego sprecyzowany.

Ponadto z akt sprawy bezspornie wynika, że w postępowaniu przed organem pierwszej instancji skarżący miał zapewniony czynny udział. Brak udziału w niektórych czynnościach postępowania nastąpił wyłącznie z woli skarżącego (uniemożliwienie przeprowadzenia wywiadu środowiskowego), nie zaś w rezultacie zaniedbań organu.

Z tych wszystkich względów, wobec braku podstaw do uwzględnienia skargi, Sąd na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r.- Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2016 r. poz. 718 ze zm.) orzekł jak w sentencji wyroku.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez pełnomocnika ustanowionego w ramach prawa pomocy orzeczono na podstawie art. 250 powołanej ustawy w związku z § 21 ust. 1 pkt 1 lit. c/ i § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. poz. 1805).