Wyrok z dnia 2006-01-18 sygn. IV KK 378/05

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV KK 378/05

W Y R O K

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 stycznia 2006 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

                    SSN Krzysztof Cesarz (przewodniczący – sprawozd.)

                    SSN Józef Dołhy

                    SSN Lidia Misiurkiewicz

                    Protokolant Wanda Ciszewska

przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Krzysztofa Parchimowicza

w sprawie L. K.

oskarżonego z art. 178a § 2 k.k.

po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie

w dniu 18 stycznia 2006 r.,

kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego

na niekorzyść (PR-(…))

od wyroku Sądu Okręgowego w K.

z dnia 26 kwietnia 2005 r., sygn. akt IX Ka (...)

uchylającego wyrok Sądu Rejonowego w K.

z dnia 17 listopada 2004 r., sygn. akt VIII K (...)

i umarzającego postępowanie karne wobec oskarżonego

- uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

U Z A S A D N I E N I E

W dniu 24 kwietnia 2004 r. uprawniony organ (funkcjonariusz Policji) na podstawie art. 303 k.p.k. i 325e § 1 k.p.k. postanowił wszcząć dochodzenie o przestępstwo określone w art. 178a § 2 k.k. „w sprawie kierowania w stanie nietrzeźwości rowerem w D. przez L. K.”. W tym samym dniu Policjant sporządził protokół przesłuchania podejrzanego L. K., w który wpisał następujące zarzuty:

1. w dniu 16 kwietnia 2004 r. o godz. 15:20 w D. na ul. K. kierował rowerem będąc w stanie nietrzeźwości (I – 0,37 mg/l, II – 0,48 mg/l, III – 0,40 mg/l) tj. o przestępstwo z art. 178a § 2 k.k.,
2. w miejscu i w czasie jak w pkt. I nie stosował się do orzeczonego przez Sąd Rejonowy w K. wyroku z dnia 8 listopada 2000 r. sygn. akt II K (...) zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych – tj. o przestępstwo z art. 244 k.k.,

powiadomił podejrzanego o ich treści i przesłuchał go.

Następnie organ dochodzenia w dniu 24 czerwca 2004 r. opracował akt oskarżenia, zarzucając w nim L. K., że w dniu 16 kwietnia 2004 r. w miejscowości D. nie stosował się do orzeczonego przez Sąd Rejonowy w K. wyroku z dnia 31 października 2000 r. o sygn. II K (...) zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ten sposób, że kierował w ruchu lądowym rowerem będąc w stanie nietrzeźwości tj. I – 0,37 mg/l, II – 0,48 mg/l, III – 0,40 mg/l alkoholu w wydychanym powietrzu, to jest dokonanie przestępstwa określonego w art. 178a § 2 k.k. i 244 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. W dniu 5 listopada 2004 r. Prokurator: odmówiła zatwierdzenia aktu oskarżenia oraz postanowiła uzupełnić dochodzenie i przedłużyć okres jego trwania do 24 lipca 2004 r. W ramach zarządzonego uzupełnienia dochodzenia Prokurator w dniu 16 lipca 2004 r. wydała postanowienie o zmianie postanowienia o przedstawieniu zarzutów wpisanych do protokołu przesłuchania podejrzanego z dnia 24 czerwca 2004 r., i zarzuciła L. K., że w dniu 16 kwietnia 2004 r. w D. znajdując się w stanie nietrzeźwości (0,37 mg/l alkoholu w wydychanym powietrzu) kierował rowerem marki „Wigry 3” na drodze publicznej, to jest przestępstwo z art. 178a § 2 k.k. Natomiast w dniu 20 lipca 2004 r. na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. zapadło postanowienie tej Prokurator o częściowym umorzeniu dochodzenia „w sprawie przeciwko L. K. podejrzanemu o to, że w dniu 16 kwietnia 2004 r. w D. nie dostosował się do orzeczonego przez Sąd Rejonowy w K. w sprawie II K (...) zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych poprzez kierowanie rowerem – tj. o przestępstwo z art. 244 k.k. – wobec stwierdzenia, że podejrzany nie popełnił zarzucanego mu czynu zabronionego” (postanowienie k. 27 – 28). Zostało ono umotywowane tym, że w toku dochodzenia L. K. zarzucono między innymi popełnienie występku z art. 244 k.k., ale nie dopuścił się go, ponieważ w prawomocnym wyroku Sądu Rejonowego w K. z dnia 31 października 2000 r., sygn. akt II K (...), orzeczono środek karny 8 lat zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, a rower nie jest takim pojazdem. Dlatego co do występku określonego w art. 244 k.k. postępowanie należało umorzyć. W konkluzji zadeklarowano, że „odnośnie zaś L. K. podejrzanego o występek z art. 178a § 2 k.k., zostanie podjęta odrębna decyzja”. Postanowienie to uprawomocniło się dnia 2 sierpnia 2004 r.

W dniu jego wydania (20 lipca 2004 r.) Prokurator sporządziła akt oskarżenia zarzucający L. K., że w dniu 16 kwietnia 2004 r. w D. znajdując się w stanie nietrzeźwości (0,37 mg/l alkoholu w wydychanym powietrzu) kierował rowerem marki „Wigry 3” na drodze publicznej, to jest dokonanie przestępstwa z art. 178a § 2 k.k. W akcie oskarżenia został umieszczony wniosek o orzeczenie uzgodnionej z oskarżonym kary i środków karnych (art. 335 § 1 k.p.k.) oraz zawarte stwierdzenie, że „odnośnie zarzutu z art. 244 k.k. w tym zakresie częściowo umorzono dochodzenie prowadzone przeciwko L. K.”.

Wyrokiem z dnia 17 lipca 2004 r. Sąd Rejonowy w K. „uznał oskarżonego za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu stanowiącego przestępstwo z art. 178a § 2 k.k. i na podstawie powołanego przepisu w zw. z art. 33 § 1 k.k.” wymierzył 30 stawek dziennych grzywny po 10 zł za stawkę, na podstawie art. 42 § 2 k.k. i 43 § 1 k.k. orzekł środek karny zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych przez rok, a na podstawie art. 49a § 1 i 2 k.k. – świadczenie pieniężne w kwocie 100 zł na rzecz określonego podmiotu.

Apelację od tego wyroku na niekorzyść oskarżonego złożył prokurator, zarzucając rażącą niewspółmierność (łagodność) wymierzonej kary oraz orzeczonych środków karnych i wnosząc o ich zaostrzenie.

Na rozprawie apelacyjnej prokurator podniósł, że „w niniejszej sprawie zaistniała bezwzględna przesłanka odwoławcza”, to jest, „iż postępowanie co do czynu przypisanego oskarżonemu zostało wcześniej prawomocnie zakończone (postanowienie k. 27 – 28) i z uwagi na powyższe na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.” wniósł o „uchylenie zaskarżonego wyroku i umorzenie postępowania przeciwko oskarżonemu”.

Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2005 r., sygn. akt IX Ka (...), uchylił zaskarżony wyrok i na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. umorzył postępowanie karne wobec oskarżonego. W uzasadnieniu Sąd ten podał, co następuje „ma rację prokurator, gdy twierdzi, iż w niniejszej sprawie zaistniała bezwzględna przesłanka odwoławcza z art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k. Otóż postanowieniem z dnia 20 lipca 2004 r. wydanym w sprawie sygn. akt W 3 Ds. (...) Prokuratura Rejonowa w K. – umorzyła postępowanie przeciwko L. K. o ten sam czyn, który był przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie. Postanowienie to jest prawomocne. Uwzględniając powyższe zaskarżony wyrok należało uchylić i na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. postępowanie umorzyć”.

Kasację od tego wyroku na niekorzyść L. K. wywiódł Prokurator Generalny, zarzucając rażącą i mającą wpływ na treść wyroku obrazę prawa procesowego – art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. i art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k., polegającą na błędnym uznaniu, iż w sprawie zaistniała bezwzględna przyczyna odwoławcza, gdyż postępowanie karne co do tego samego czynu, tego samego oskarżonego L. K. zostało już prawomocnie zakończone postanowieniem Prokuratora Rejonowego w K. z dnia 20 lipca 2004 r. o częściowym umorzeniu dochodzenia, sygn. W 3 Ds. (...).

W konkluzji Autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w K. i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Zarzut kasacji należy uznać za trafny a jej żądanie za uzasadnione, choć argumenty na ich poparcie tylko w niewielkiej części zasługują na podzielenie. Przede wszystkim, nie można zaakceptować poglądu, że „decyzja prokuratora o częściowym umorzeniu dochodzenia dotyczyła co prawda tej samej osoby, ale nie tego samego czynu”. Pogląd ten byłby słuszny, gdyby rzeczywiście przyjąć, iż „oskarżony w ramach jednego historycznego zdarzenia dopuścił się dwóch czynów zabronionych” (motywy kasacji – k. 4). Jeśli nawet kasacja trafnie odtworzyła zapatrywania prawne prokurator prowadzącej postępowanie w niniejszej sprawie, to świadczyłyby one o zastosowaniu tzw. idealnego zbiegu przestępstw („tyle przestępstw ile ocen”), który jednak nie występuje w Kodeksie karnym z 1997 r. Kodeks ten rozwiązuje problem rzeczywistego zbiegu przepisów ustawy do jednego czynu przez tzw. kumulatywny zbieg. Dlatego konstrukcja idealnego zbiegu przestępstw jest bezużyteczna dla obrony uprawnienia oskarżycielki publicznej do kontynuowania postępowania po wydaniu postanowienia z dnia 20 lipca 2004 r. o „częściowym” jego umorzeniu.

Chybione jest również odwoływanie się w tym celu do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 1973 r., V KRN 264/73 (OSNKW 1973, z. 12, poz. 163). Jeżeli prokurator dopatruje się niesłusznie w jednym czynie dwóch odrębnych czynów i umarza postępowanie co do jednego z nich, to – wbrew poglądowi wyrażonemu w tym judykcie i afirmowanemu przez kasację – nie jest to tylko wyraz zmiany stanowiska prokuratora co do określenia czynu zarzucanego i jego kwalifikacji, ale następuje wygaśnięcie prawa do skargi o ten czyn. W sprawie o jeden czyn (tak jak w niniejszej – por. postanowienie SN z dnia 26 sierpnia 2004 r., I KZP 11/04 – OSNKW 2004, z. 7-8, poz. 84) zasada niepodzielności przedmiotu procesu nie pozwala na „kawałkowanie” jednego czynu na kilka czynów i orzekanie o niesamodzielnych fragmentach tego przedmiotu. Dlatego umorzenie postępowania o tak wydzielony czyn wyklucza możliwość kontynuowania postępowania co do drugiego z tych wyodrębnionych zarzutów (zob. M. Cieślak, Polska procedura karna. Podstawowe założenia teoretyczne, Warszawa 1984, s. 305 – 313, tenże w krytycznej glosie do powołanego wyroku – OSPiKA 1974, z. 78, s. 362 – 364, krytyczne uwagi Z. Dody i A. Gaberle, Kontrola odwoławcza w procesie karnym. Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Komentarz, t. II, Warszawa 1997, s. 184 – 185, uchwała z dnia 29 października 2002 r., I KZP 27/02, OSNKW, z. 11 – 12, poz. 96).

W niniejszej sprawie nie doszło jednak do naruszenia zasady niepodzielności przedmiotu procesu przez wydanie postanowienia z dnia 20 lipca 2004 r. o częściowym umorzeniu dochodzenia. Znaczenie tego postanowienia należy odczytywać przy pomocy zasady sformułowanej w art. 118 § 1 k.p.k., która ma zastosowanie także do czynności organów postępowania (zob. wyrok SN z dnia 28 marca 2001 r., V KKN 3/01 – OSNKW 2001, z. 7-8, poz. 63), mając baczenie na kolejność czynności procesowych. Najpierw zapadło postanowienie powodujące zawisłość sprawy o czyn L. K. z art. 178a § 2 k.k. W postanowieniu tym określono nie tylko czyn i jego kwalifikację prawną, ale wskazano również osobę sprawcy. „Zawisłość prawna sporu powstaje już z chwilą wydania postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego” (S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2005, s. 456, analogicznie T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarze Zakamycza, 2005, s. 108). Późniejsze, bezpodstawne wydzielenie z tego czynu (bo zachowania podjętego w wyniku jednego impulsu woli i realizującego jeden zamysł nie da się rozszczepić na dwa czyny w znaczeniu naturalnym) zarzutu z art. 244 k.k. i przedstawienie go w trybie art. 325 g § 2 k.p.k. oznaczało wszczęcie postępowania o czyn, co do którego toczyło się już postępowanie karne. Innymi słowy, mimo nierozstrzygnięcia dotychczasowego sporu, doszło do wszczęcia nowego sporu o to samo. Zaistniała zatem sytuacja procesowa przewidziana w art. 17 § 1 pkt 7 – część druga k.p.k. (lis pendens). Okazała się więc konieczna nie tylko zmiana postanowienia o przedstawieniu zarzutów (w poprzednim pominięto znamiona miejsca czynu – „na drodze publicznej”), ale i nieodzowne postąpienie w myśl art. 17 § 1 k.p.k., określającego, że w zaistniałej sytuacji postępowanie karne później wszczęte umarza się. Tak właśnie należy odczytywać postanowienie z dnia 20 lipca 2004 r. o „częściowym” umorzeniu dochodzenia, stosując dyrektywę interpretacyjną z art. 118 § 1 k.p.k. Dla takiej oceny prawnej w zaistniałej sytuacji nie ma więc znaczenia wskazanie jako podstawy rozstrzygnięcia pkt. 1 § 1 art. 17 k.p.k., przez to, że „podejrzany nie popełnił zarzucanego mu czynu zabronionego”. Nota bene, czyn został popełniony (jazda rowerem w określonym czasie i miejscu), tyle że nie zawierał ustawowych znamion czynu zabronionego z art. 244 k.k.

Podsumowując, Sąd odwoławczy rzeczywiście błędnie uznał, że w sprawie zaistniała bezwzględna przesłanka odwoławcza z art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k. na skutek bezpodstawnego przyjęcia powagi rzeczy osądzonej. Res iudicata uniemożliwia kontynuowanie postępowania wcześniej umorzonego oraz inicjowanie tożsamego pod względem podmiotowo – przedmiotowym z postępowaniem wcześniej umorzonym. Natomiast w niniejszej sprawie umorzone zostało później wszczęte postępowanie o to samo, mimo że wcześniejsze nie zakończyło się. Nie było zatem przeszkody określonej w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. do wydania wyroku przez Sąd I instancji.

Sąd Okręgowy ponownie rozpoznając sprawę w postępowaniu odwoławczym będzie kierował się przedstawionymi wyżej zapatrywaniami prawnymi (art. 442 § 3 k.p.k.).