Wygaśnięcie skargi prokuratora ze względu na zasadę niepodzielności przedmiotu procesu

Po prawomocnym umorzeniu postępowania w fazie in rem akcja publiczna może odżyć w sposób procesowo poprawny i skuteczny jedynie przy zachowaniu warunków i wymagań określonych w art. 327 § 1 k.p.k.

Prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego, także wydane na etapie in rem, rodzi określony stan prawny i stwarza również formalną przeszkodę dla podejmowania dalszych czynności procesowych mieszczących się w ramach umorzonego wcześniej postępowania i jego dalszego prowadzenia. Dopóki zatem funkcjonuje ono w obrocie prawnym nie może być traktowane jako niewiążące i to tylko przez jedną ze stron procesowych, tj. oskarżyciela publicznego.

Skoro ustawodawca przewidział sytuację, w której mogą ujawnić się okoliczności wskazujące na konieczność kontynuowania postępowania umorzonego w sprawie i w art. 327 § 1 k.p.k. określił zasady, na jakich prokurator może odzyskać prawo do skargi, to nie ma dostatecznych argumentów do przyjęcia, że skarga publiczna może odżyć bez zachowania tych reguł, bądź też w jakiś inny, mniej lub bardziej dorozumiany sposób.

W razie zatem, gdy prawomocne umorzenie postępowania przygotowawczego znajdującego się w fazie in rem doprowadziło do wygaśnięcia skargi publicznej, a nie zastosowano instytucji procesowych pozwalających na jej odzyskanie, prokurator nie dysponuje prawem do oskarżania (zob. wyrok SN z dnia 9 października 2008 r., V KK 252/08).

Wyrok SN z dnia 26 sierpnia 2021 r., IV KK 725/19

Standard: 63034 (pełna treść orzeczenia)

Z uwagi na zasadę niepodzielności przedmiotu procesu niedopuszczalne jest kontynuowanie przez prokuratora postępowania i następnie występowanie z oskarżeniem w sprawie czynu, co do którego w pewnym zakresie umorzył on dochodzenie lub śledztwo (zob. np. wyrok SN z dnia 6 listopada 2003 r., II KK 5/03; postanowienie SN z dnia 26 sierpnia 2004 r., I KZP 11/04, wyrok SN z dnia 18 stycznia 2006 r., IV KK 378/05).

W sytuacji gdy prokurator dopatruje się niesłusznie w jednym czynie dwóch odrębnych czynów i umarza postępowanie co do jednego z nich, to nie jest to tylko wyraz zmiany jego stanowiska co do określenia tego czynu i jego kwalifikacji, ale następuje w ten sposób - przez takie umorzenie - wygaśnięcie prawa oskarżyciela do skargi o ów czyn (wyrok SN z dnia 18 stycznia 2006 r. (IV KK 378/05).

W sprawie rozpoznawanej przez Sąd Najwyższy chodziło o sytuację, gdy z postępowania o czyn z art. 178a § 2 k.k. wydzielono sprawę o przestępstwo z art. 244 k.k., umarzając w tym zakresie "częściowo" to "pierwsze" postępowanie i wnosząc oskarżenie o czyn z art. 244 k.k., które następnie umorzono w stadium sądowym, ale z wadliwą podstawą prawną tego umorzenia.

Sąd Najwyższy wskazał, że zawisłość sprawy "następuje już z chwilą wydania postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego", czy ściślej, ponieważ chodzi o określony czyn określonej osoby, wszczęciu tego postępowania in personam, a więc od przedstawienia zarzutów, a w konsekwencji, że późniejsze wydzielenie z zarzuconego czynu odrębnego zarzutu innego przestępstwa oznacza wszczęcie postępowania o czyn, co do którego toczy się już proces o to samo, a więc z naruszeniem przesłanki zawisłości sprawy. Powyższe wskazuje, że prawomocne umorzenie postępowania przygotowawczego in personam po takim wydzieleniu wyklucza jednocześnie możliwość jego kontynuowania co do drugiego z wyodrębnionych zarzutów, gdyż oskarżyciel przez to umorzenie utracił w ogóle prawo do oskarżania, jako że chodzi cały czas o ten sam czyn tej samej osoby.

Postanowienie SN z dnia 28 października 2009 r., I KZP 21/09

Standard: 26123 (pełna treść orzeczenia)