Wyrok z dnia 2008-10-09 sygn. V KK 252/08

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V KK 252/08

W Y R O K

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 października 2008 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

                    SSN Przemysław Kalinowski (przewodniczący, spraw.)

                              SSN Zygmunt Stefaniak

                              SSA del. do SN Jolanta Śpiechowicz

                             Protokolant Joanna Sałachewicz

przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Dariusza Barskiego

w sprawie S. M.

oskarżonego z art. 286 § 1 k.k.

po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie

w dniu 9 października 2008 r.,

kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść oskarżonego

PR V 860–136/08

od wyroku Sądu Okręgowego w W.

z dnia 29 stycznia 2008 r., sygn. akt IV Ka (...)

zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w W.

z dnia 18 stycznia 2007 r., sygn. akt II K (...)

uchyla wyrok Sądu Okręgowego w W. z dnia 29 stycznia 2008 r. sygn. akt IV Ka (...) w zaskarżonej części i sprawę w tym zakresie przekazuje w/w Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

U Z A S A D N I E N I E

Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 18 stycznia 2007 r. sygn. akt II K (...) uznał S. M. za winnego popełnienia czynów opisanych w punkcie IV i V części wstępnej wyroku, to jest tego, że:

- w okresie od 28 czerwca 2000 r. do 5 lipca 2000 r. w W. przy ul. R., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadził W. J. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w postaci gotówki w łącznej kwocie 35.000 zł w ten sposób, że zawarł z nim przedwstępną umowę sprzedaży lokalu mieszkalnego położonego w W. przy ul. M. pobierając zaliczkę w ww. kwocie na poczet sprzedaży tegoż mieszkania nie mając przy tym zamiaru dotrzymać warunków umowy;

- w dniu 13 lutego 2001 r. w W. przy ul. O., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadził K. i C. M. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w postaci gotówki w kwocie 24.000 zł w ten sposób, że zawarł z nimi przedwstępną umowę sprzedaży do dnia 31 marca 2001 r., lokalu mieszkalnego położonego w W. przy ul. M. pobierając jednocześnie zaliczkę w ww. kwocie na poczet sprzedaży tegoż mieszkania nie mając przy tym zamiaru dotrzymać warunków umowy i przyjmując, iż stanowią one ciąg przestępstw z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k., na podstawie tychże przepisów, wymierzył mu karę 2 lat pozbawienia wolności.

Sąd Rejonowy uznał ponadto oskarżonego S. M. za winnego tego, że w dniu 13 kwietnia 2001 r. w L. w kancelarii Notarialnej przy ul. W., posłużył się jako autentycznym podrobionym zawiadomieniem z dnia 13 lutego 2001 r. Sądu Rejonowego – IV Wydział Ksiąg Wieczystych w W. – tj. czynu z art. 270 § 1 k.k. (opisanego w pkt VI części wstępnej wyroku) i za to na podstawie tegoż przepisu wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.

Na podstawie art. 85 k.k. i 86 § 1 k.k. połączył kary wymierzone S. M. i orzekł wobec niego karę łączną 2 lat pozbawienia wolności. Na podstawie art. 69 § 1 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. wykonanie orzeczonej wobec S. M. kary łącznej pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na okres próby 5 lat, a na podstawie art. 72 § 2 k.k. zobowiązał oskarżonego S. M. do naprawienia w całości szkody wyrządzonej K. i C. M. przez uiszczenie na ich rzecz kwoty 24.000 zł w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się wyroku.

Nadmienić należy, iż tym samym wyrokiem skazani zostali także oskarżeni D. R. i A. R.

Apelację od tego wyroku wniósł obrońca oskarżonego S. M., który zarzucił sądowi I instancji m.in. obrazę przepisu prawa procesowego, tj. art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., stanowiącą bezwzględną przyczynę odwoławczą, wyrażającą się w prowadzeniu postępowania karnego i wydaniu wyroku co do czynu opisanego w pkt IV części wstępnej wyroku mimo, że postanowieniem Prokuratury Rejonowej z dnia 29 czerwca 2001 r. sygn. akt Ds. (…) postępowanie karne przeciwko S. M. o ten czyn zostało prawomocnie umorzone.

Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 29 stycznia 2008 r. sygn. akt IV Ka (...):

1. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a) uchylił orzeczenie o karze łącznej wymierzonej S. M. oraz orzeczenie zawarte w pkt IV części dyspozytywnej zaskarżonego wyroku,

b) na podstawie art. 414 § 1 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. umorzył postępowanie karne co do czynu opisanego w pkt IV części wstępnej zaskarżonego wyroku,

c) uznał oskarżonego za winnego popełnienia czynu opisanego w pkt V części wstępnej zaskarżonego wyroku i za to na podstawie art. 286 § 1 k.k. wymierzył mu karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności,

d) na podstawie art. 85 k.k. i 86 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego S. M. nową karę łączną w wysokości 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności,

2.w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy,

III. zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa koszty sądowe za postępowanie odwoławcze, w tym wymierzył opłatę w kwocie 300 zł za obie instancje.

Obecnie, Prokurator Generalny wniósł kasację od tego wyroku zaskarżając go w części dotyczącej umorzenia na podstawie art. 414 § 1 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. postępowania karnego co do czynu oskarżonego S. M. opisanego w pkt IV części wstępnej wyroku Sądu Rejonowego, to jest czynu popełnionego na szkodę W. J.

Na zasadzie art. 523 § 1 k.p.k., art. 526 § 1 k.p.k. oraz art. 537 § 1 i 2 k.p.k. Autor kasacji zarzucił wyrokowi sądu odwoławczego rażące i mające wpływ na treść orzeczenia naruszenie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., polegające na błędnym uznaniu, że w odniesieniu do czynu oskarżonego S. M. z art. 286 § 1 k.k. – opisanego w pkt IV części wstępnej wyroku Sądu Rejonowego sygn. akt II K (...) popełnionego na szkodę W. J. – zaistniała, określona w tym przepisie ujemna przesłanka procesowa, podczas gdy uprzednie umorzenie dochodzenia o ten czyn wobec niestwierdzenia przestępstwa, w sprawie sygn. Ds. (...) Prokuratury Rejonowej, w której S. M. nie przedstawiono zarzutu jego popełnienia, ani nie przesłuchano go w charakterze podejrzanego, nie spowodowało stanu powagi rzeczy osądzonej.

W konkluzji nadzwyczajnego środka zaskarżenia sformułowany został wniosek o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Obecny na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Krajowej sprecyzował ten wniosek wskazując, że chodzi w istocie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części.

W motywach kasacji przytoczono ustalenia Sądu Okręgowego, z których wynikało, że w sprawie Ds. (...) Prokuratury Rejonowej w dniu 3 lutego 2001 r. wpłynęło doniesienie W. J. dotyczące popełnienia przez S. M. przestępstwa polegającego na niezrealizowaniu obietnicy sprzedaży lokalu mieszkalnego i przywłaszczenia kwoty 35.000 zł. W sprawie tej w dniu 19 marca 2002 r. wszczęte zostało dochodzenie o czyn z art. 286 § 1 k.k. Postanowieniem z dnia 29 czerwca 2001 r. dochodzenie w sprawie wyłudzenia pieniędzy w okresie od 29 czerwca do 5 lipca 2000 r. przez S. M. na szkodę W. J. o łącznej wartości 35.000 zł, tj. o czyn z art. 286 § 1 k.k., zostało umorzone wobec niestwierdzenia zaistnienia przestępstwa. Decyzja ta uprawomocniła się w dniu 26 marca 2002 r.

Z akt wymienionej sprawy wyłączono do odrębnego postępowania materiały dotyczące wyłudzenia pieniędzy na szkodę K. i C. M. i dołączono je do dochodzenia sygn. Ds. (…) prowadzonego przez Prokuraturę Rejonową przeciwko D. R., A. R. i S. M.

W trakcie dalszego postępowania w tej sprawie S. M. przedstawiono m.in. zarzut doprowadzenia W. J. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 35.000 zł, pomimo tego, że prawomocnie umorzone dochodzenie w sprawie sygn. Ds. (...) Prokuratury Rejonowej nie zostało podjęte na nowo w oparciu o przepis art. 327 § 1 k.p.k.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż w tej sytuacji apelacja obrońcy oskarżonego słusznie zarzucała odnośnie czynu zarzucanego oskarżonemu w pkt IV części dyspozytywnej zaskarżonego wyroku, iż Sąd Rejonowy dopuścił się obrazy art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., albowiem wydał wyrok skazujący mimo, iż postępowanie karne w tej sprawie zostało prawomocnie umorzone postanowieniem Prokuratury Rejonowej z dnia 29 czerwca 2001 r. sygn. Ds. (...) i w konsekwencji tego postępowanie karne co do tego czynu umorzył na podstawie art. 414 § 1 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.

Sąd Najwyższy zważył co następuje.

Zarzut obrazy art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. podniesiony w kasacji Prokuratora Generalnego okazał się zasadny, a wniosek o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 29 stycznia 2008 r. sygn. akt IV Ka (...) – w zaskarżonej części zasługiwał na uwzględnienie. W świetle okoliczności ustalonych w tej sprawie nie było podstaw do przyjęcia, że w odniesieniu do czynu popełnionego na szkodę W. J., a opisanego w pkt IV wyroku Sądu I instancji, zachodzi którakolwiek z ujemnych przesłanek procesowych wymienionych w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. Powołany przepis przewiduje dwie sytuacje, w których prowadzenie postępowania jest niedopuszczalne: pierwsza z nich związana jest z powagą rzeczy osądzonej, tj. istnieniem wcześniejszego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie wszczęte o ten sam czyn i skierowane go przeciwko tej samej osobie (res iudicata), druga – wiąże się z wcześniejszym wszczęciem przeciwko tej samej osobie innego postępowania o ten sam czyn, które to postępowanie nadal się toczy (zawisłość sprawy). W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy w W. powołał się na przesłankę pierwszą uznając, że prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania w sprawie Ds. (...) Prokuratury Rejonowej o czyn popełniony na szkodę W. J. stworzyło stan rzeczy osądzonej przewidziany w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. Jednak dla skutecznego powołania się na tę przeszkodę procesową niezbędne jest prawidłowe wykazanie, że przedmiotowe postępowanie dotyczy tego samego czynu oraz jest skierowane przeciwko tej samej osobie, co do której wcześniej prowadzone postępowanie – zostało prawomocnie zakończone. Tymczasem, istnienia tego drugiego elementu Sąd Okręgowy nie wykazał w swoim rozumowaniu. Nie pozwalał na to zresztą obiektywny stan rzeczy albowiem postępowanie w sprawie Prokuratury Rejonowej, sygn. akt Ds. (...) nigdy nie weszło w fazę ad personam. Analiza akt tej sprawy wskazuje, że wprawdzie wszczynając postępowanie wymieniono S. M. jako stronę transakcji, która miała być niekorzystna dla W. J., ale w tym postępowaniu nigdy nie postawiono zarzutu popełnienia przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. ani nie przesłuchano S. M. w charakterze podejrzanego. Co więcej, poza odebraniem zeznań od obu stron umowy, nie przeprowadzono takich czynności, które dawałyby podstawy do przyjęcia, że należało przedstawić S. M. zarzut popełnienia przestępstwa. Wręcz przeciwnie, ówczesny stan sprawy – w ocenie oskarżyciela publicznego – uzasadniał uznanie, że czynu zabronionego nie popełniono, czemu dał wyraz umarzając postępowanie z tego właśnie powodu. Nie ulega zatem wątpliwości, że postępowanie prowadzone w Prokuraturze Rejonowej sygn. Ds. (…) nigdy nie wyszło poza granice postępowania in rem i na tym etapie zostało prawomocnie zakończone. Skoro zatem, w świetle dyspozycji art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. zasadnicze znaczenie – z punktu widzenia ujemnych przesłanek procesowych w postaci powagi rzeczy osądzonej i zawisłości sprawy – ma procesowe pojawienie się w postępowaniu osoby podejrzanego w rozumieniu art. 71 § 1 k.p.k., to dopiero od tego momentu powstaje również procesowa przeszkoda do wszczęcia i prowadzenia innego postępowania o ten sam czyn i przeciwko temu samemu oskarżonemu. Samo wszczęcie postępowania w sprawie, a następnie umorzenie go po przeprowadzeniu czynności nie wykraczających poza fazę in rem, których wyniki nie stwarzały jeszcze przesłanek do postawienia zarzutów konkretnej osobie, nie powoduje stanu powagi rzeczy osądzonej. Postępowanie umorzone w tym stadium może bowiem zostać podjęte w każdym czasie, co wprost wynika z dyspozycji art. 327 § 1 k.p.k. Dlatego też odmienne rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w W. w tej sprawie należało ocenić jako wadliwe i naruszające wyraźnie przecież sformułowane warunki powołania się na ujemną przesłankę procesową określoną w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. Stąd też powstała konieczność uchylenia wyroku tego sądu w zaskarżonej części.

W przeciwieństwie do poglądu wyrażonego przez Prokuratora Generalnego w pisemnych motywach skargi kasacyjnej – Sąd Najwyższy nie podziela natomiast przekonania, że w tej sprawie brak postanowienia prokuratora o podjęciu na nowo dochodzenia o sygnaturze Ds. (...) Prokuratury Rejonowej umorzonego w fazie in rem – jest nieistotnym uchybieniem, które zostało konwalidowane w wyniku podjęcia – w toku innego przecież postępowania – czynności procesowych w stosunku do S. M., które zmieniły jego rolę procesową, nadając mu najpierw status podejrzanego, a następnie oskarżonego. Zupełnie nie do przyjęcia jest teza, że w istniejącej sytuacji procesowej o podjęciu na nowo umorzonego postępowania decyduje już sama intencja prokuratora, który dał jej wyraz oskarżając S. M. o popełnienie czynu, co do którego postępowanie w sprawie zostało wcześniej prawomocnie umorzone. Wbrew przekonaniu skarżącego podjęcie postępowania przygotowawczego na nowo nie następuje ani w wyniku czynności przedstawienia podejrzanemu zarzutu i przesłuchaniu go w charakterze podejrzanego, ani w wyniku samych intencji prokuratora wyrażających się wniesieniem aktu oskarżenia. Norma ustawowa regulująca zasady powrotu do postępowania prawomocnie umorzonego w fazie in rem jest bardzo wyraźna i nie pozostawia w tym względzie żadnych wątpliwości. Jedyną przewidzianą przez ustawę formą ponownego otwarcia tak umorzonego procesu - jest wydanie postanowienia o podjęciu na nowo takiego postępowania przez prokuratora (art. 327 § 1 k.p.k.).

Przypomnieć w tym momencie należy, że zgodnie z poglądami wyrażonymi w orzecznictwie, umorzenie postępowania w sprawie z oskarżenia publicznego powoduje określony skutek procesowy w postaci wygaśnięcia skargi publicznej. Dochodzi do niej w wyniku prawomocnego umorzenia dochodzenia lub śledztwa, co oznacza, że po takim umorzeniu oskarżyciel publiczny nie może skutecznie wnieść skargi (aktu oskarżenia), utracił bowiem przez swą wcześniejszą decyzję owo uprawnienie (tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 26 września 2002 r. I KZP 23/02 OSNKW 2002, Nr 11-12, poz. 98).

W świetle powyższego zapatrywania stwierdzić trzeba, że po prawomocnym umorzeniu postępowania w fazie in rem akcja publiczna może odżyć w sposób procesowo poprawny i skuteczny jedynie przy zachowaniu warunków i wymagań określonych w ustawie. Przepis art. 327 § 1 k.p.k. jednoznacznie stwierdza, że przy spełnieniu przewidzianych tam przesłanek, podjęcie postępowania na nowo następuje „na mocy postanowienia prokuratora”. Wyraźnie został zatem wskazany organ uprawniony do wydania takiej decyzji procesowej, jak również określono jej treść i formę. Kontynuowanie postępowania, które zostało umorzone w fazie in rem, a więc takiego, które nie było skierowane przeciwko osobie mającej status podejrzanego (ani nie zawierało podstaw do nadania jej takiego statusu), wymaga zatem wcześniejszej decyzji procesowej zapadającej:

(1) w formie postanowienia, (2) wydanego przez prokuratora, (3) zawierającej treść stwierdzającą wyraźnie wolę podjęcia na nowo postępowania prawomocnie zakończonego.

Podkreślić należy, że prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego, także wydane na etapie in rem, rodzi określony stan prawny i wywiera wpływ na sytuację różnych podmiotów uczestniczących w dotychczasowym postępowaniu. Stwarza ono również formalną przeszkodę dla podejmowania dalszych czynności procesowych mieszczących się w ramach umorzonego wcześniej postępowania i jego dalszego prowadzenia. Dopóki zatem funkcjonuje ono w obrocie prawnym nie może być traktowane jako niewiążące i to tylko przez jedną ze stron procesowych, tj. oskarżyciela publicznego. Sprzeciwiają się temu m.in.: wzgląd na konieczną stabilność prawomocnych rozstrzygnięć procesowych oraz elementarne względy gwarancyjne wymagające przestrzegania reguł określających drogę pozbawiania decyzji procesowych waloru prawomocności. Ustawodawca przewidział przecież sytuację, w której mogą ujawnić się okoliczności wskazujące na konieczność kontynuowania postępowania umorzonego w sprawie i w art. 327 § 1 k.p.k. określił zasady na jakich prokurator może odzyskać prawo do skargi. Nie ma dostatecznych argumentów do przyjęcia, że skarga publiczna może odżyć bez zachowania tych reguł, bądź też w jakiś inny, mniej lub bardziej dorozumiany sposób. Takie podejście prowadziłoby bowiem wprost do zanegowania procesowego znaczenia postanowienia o umorzeniu postępowania w fazie in rem, z czym zgodzić się nie podobna.

Aprobatę dla takiego stanowiska wyrażono także w piśmiennictwie stwierdzając, że postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego powoduje wygaśniecie prawa oskarżyciela publicznego do oskarżania, czyli „tzw. konsumpcję przez niego skargi publicznej, której odzyskanie jest możliwe jedynie poprzez instytucje wskazane w art. 327 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 328 k.p.k. (por. T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Warszawa 2008, s. 715). Zatem w sytuacji, gdy prawomocne umorzenie postępowania przygotowawczego znajdującego się w fazie in rem doprowadziło do wygaśnięcia skargi publicznej, a nie zastosowano instytucji procesowych pozwalających na jej odzyskanie, prokurator nie dysponuje prawem do oskarżania. Wprawdzie, w sprawach z oskarżenia publicznego jest on z mocy prawa uprawniony do wnoszenia i popierania skargi, ale właśnie prawomocne umorzenie postępowania było wyrazem rezygnacji z tego uprawnienia. Innymi słowy, po prawomocnym umorzeniu postępowania przygotowawczego prokurator – bez zastosowania instytucji przewidzianych w art. 327 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 328 k.p.k. – nie dysponuje prawem do skargi publicznej i nie może go odzyskać w sposób dorozumiany w drodze kontynuowania czynności procesowych w ramach dotychczasowego postępowania lub ich przeprowadzenia w innym postępowaniu. W sytuacji, gdy brak jest decyzji procesowej stosownej do stadium, w którym wcześniej umorzono postępowanie, a przewidzianej w ww. przepisach, wniesiony przez prokuratora akt oskarżenia trzeba traktować jako pochodzący od osoby, która skutecznie wyzbyła się swego uprawnienia. Prawo do skargi, z której oskarżyciel przecież zrezygnował, nie zostało bowiem odzyskane w sposób przewidziany przez procedurę. Są zatem podstawy do przyjęcia, że brak tego rodzaju stanowi jedną z ujemnych przesłanek procesowych (chociaż inną niż przyjął w tej sprawie sąd odwoławczy) – np. wymienioną w art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.

Można także rozważać, czy w opisanych wyżej warunkach, gdy w obrocie prawnym funkcjonuje prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego prowadzonego w sprawie konkretnego czynu, brak postanowienia o jego podjęciu na nowo nie stanowi innej okoliczności wyłączającej ściganie – art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. W istocie bowiem dochodzi do sytuacji, gdy mimo braku podważenia w sposób prawem przewidziany prawomocnej decyzji kończącej postępowanie karne jest ono kontynuowane, choć ustawa wymaga wcześniejszego wzruszenia takiego orzeczenia w przewidzianej formie.

Podkreślić jednak należy, że między skutkami wynikającymi z przesłanki powagi rzeczy osądzonej, na którą powołał się sąd odwoławczy w tej sprawie, a przesłankami sformułowanymi w art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. oraz ewentualnie art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. w zw. z art. 327 § 1 k.p.k., istnieje zasadnicza różnica. Ujemna przesłanka procesowa określona w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. ma charakter trwały i jej rzeczywiste wystąpienie w sprawie skutecznie blokuje dalsze działania procesowe. Natomiast pozostałe wskazane wyżej przesłanki nie muszą mieć takiego charakteru. Skoro procedura, m.in. w art. 327 § 1 k.p.k., przewiduje drogę odzyskania prawa do skargi przez oskarżyciela publicznego, to oznacza, że traktuje to jako brak usuwalny, zwłaszcza, że postępowanie umorzone w sprawie może być podjęte w każdym czasie do momentu, dopóki nie upłynął termin przedawnienia karalności, a decyzja ta leży zawsze w gestii prokuratora (por. T. Grzegorczyk – op. cit., s. 716; podobnie – P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Warszawa 2004, t. I, s. 146).

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy sąd odwoławczy uwzględni powyższe zapatrywania, a rzeczą oskarżyciela publicznego będzie usunięcie dotychczasowej przeszkody procesowej.

Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.