Postanowienie z dnia 2009-04-22 sygn. II AKz 228/09

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II AKz 228/09

POSTANOWIENIE

Dnia 22 kwietnia 2009 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie w II Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący - Sędzia S.A. Wojciech Zaręba (sprawozdawca)

Sędziowie:             

S.A. Kazimierz Postulski

S.A. Andrzej Kaczmarek

Protokolant:            

st. sekr. sąd. Monika Wyczólkowska

przy udziale Wiesława Greszty prokuratora Prokuratury Apelacyjnej w Lublinie

po rozpoznaniu w sprawie P. J., E.T., J. P., M. C. i R. W.

oskarżonych o przestępstwo z art. 296 § 3 k.k. i in.

zażalenia wniesionego przez prokuratora Prokuratury Okręgowej w Siedlcach

na postanowienie Sądu Okręgowego w Zamościu z dnia 23 lutego 2009 r.

w przedmiocie zwrotu sprawy⁷ prokuratorowi celem usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego

na podstawie art. 345 § 3 k.p.k. w zw. z art. 437 § 2 k.p.k.

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Zamościu.

Uzasadnienie

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w Zamościu przekazał sprawę prokuratorowi celem usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego poprzez sprawdzenie linii obrony oskarżonych - tj. zgromadzenia i przeprowadzenia dowodów:

• 1. z opinii biegłego — celem analizy uwarunkowań ekonomicznych decyzji gospodarczych spółki w tym okresie w zakresie nabywania nawierzchni twardych, z uwzględnieniem porównawczym skutków decyzji o zawieraniu krótkoterminowych kontraktów w tym zakresie i skutków decyzji o zawieraniu kontraktów dlugoter-minowych oraz możliwości prognozowania poziomu usług przewozowych spółki w latach 2001-2005;

• 2. z zeznań świadków na okoliczność kierunku polityki (...) co do dysponowania środkami finansowymi stanowiącymi czysty zysk (...) w latach 2001-2005.

W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sąd wskazał, że w postępowaniu przygotowawczym:

• - niedostatecznie uwzględniono zewnętrzne uwarunkowania faktyczne decyzji oskarżonych, które zostały ocenione jako niegospodarne, i nie dokonano weryfikacji konkretnych uwarunkowań gospodarczych spółki, na jakie zwracają uwagę oskarżeni w swoich wyjaśnieniach;

• - nie sprawdzono linii obrony oskarżonych poprzez poszukiwanie dowodów z dokumentów, dopuszczenie dowodu z opinii biegłego i przesłuchania świadków co do polityki dysponowania środkami stanowiącymi czysty zysk;

• - nie zgromadzono dokumentów takich, jak umowa D-54, czy umowy przewozowe oraz krótkoterminowe biznesplany, zaś brak wskazanych źródeł dowodowych uniemożliwia ocenę argumentów oskarżonych;

• - zaniechano wywołania opinii biegłego, której przedmiotem powinna być ocena ryzyka gospodarczego związanego z planowaniem przewozów spółki w okresie od 2001-2005 r. w długoterminowej i krótkoterminowej perspektywie przy uwzględnieniu krajowego rynku przewozów kolejowych i sytuacji spółki silnie związanej z innym podmiotem gospodarczym;

• - nic zgromadzono dokumentacji obrazującej stan ekonomiczny spółki, co jest niezbędne do ustalenia skutków decyzji, jakie podjęła spółka w zakresie wydatkowania krótkoterminowego środków w relacji do skutków ewentualnej decyzji o zaniechaniu krótkoterminowego nabywania podkładów i przesunięcia czystego zysku na pokrycie zobowiązań, które miałyby stać się wymagalne w kolejnych latach;

• - nie przesłuchano osób decydujących w okresie od 2001-2005 o przeznaczeniu ewentualnego czystego zysku na dywidendę;

• - nie przedstawiono zoptymalizowanego modelu decyzji gospodarczych, które winna podjąć spółka, by nie dopuścić do niegospodarności, tym bardziej, że w świetle zebranego materiału sprawy brak jest podstaw do przyjęcia, że podjęcie długotrwałej współpracy pomiędzy spółką a producentami podkładów uzyskałaby ona tożsame ceny jednostkowe, jakie uzyskiwali pośrednicy;

Wskazując na powyższe braki sąd stanął na stanowisku, że potrzebne jest dokonanie dogłębnej analizy decyzji spółki, przeprowadzonej przez biegłego w oparciu o posiadane wiadomości specjalne na podstawie dokumentacji finansowo-księgowej i zeznań przesłuchanych świadków, tym bardziej, że oskarżeni składali w postępowaniu przygotowawczym wniosek o przeprowadzenie takiego dowodu, zaś tenże został oddalony. Jednocześnie powołując się na wysoce skomplikowany charakter sprawy uznano, że dokonanie wskazanych czynności przez Sąd orzekający powodowałoby znaczne trudności w rozpoznaniu.

Zażalenie na powyższe postanowienie złożył prokurator. Zarzucił obrazę przepisów postępowania karnego, a mianowicie art. 345 § 1 i 2 k.p.k. poprzez uznanie, że w sprawie zachodzą istotne braki postępowania przygotowawczego w postaci uzyskania dodatkowych dowodów wskazanych przez sąd w sentencji postanowienia. Powołując się na powyższe, wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Zamościu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażaleniu prokuratora nie można odmówić zasadności.

Stosownie do art. 345 § 1 k.p.k. podstawą zwrotu spraw}' celem uzupełnienia postępowania przygotowawczego jest stwierdzenie wystąpienia istotnych braków tego postępowania, których uzupełnienie przez sąd spowodowałoby znaczne trudności. Z powyższego wynika, że kumulatywnym warunkiem zwrotu sprawy do uzupełnienia postępowania przygotowawczego jest wymóg zaistnienia istotnych braków i fakt, że dokonanie niezbędnych czynności w czasie postępowania sądowego powodowało znaczne trudności. O istotnych brakach postępowania przygotowawczego można mówić wówczas, gdy skutkują one niezrealizowaniem podstawowych celów postępowania przygotowawczego, zaś w szczególności niewyjaśnieniem okoliczności sprawy, zaniechaniem zebrania, zabezpieczenia czy utrwalenia dowodów. Ocena zebranego w toku postępowania przygotowawczego materiału dowodowego w kontekście braków tego postępowania dokonywana jest pod kątem jego kompletności, a nie wartości. Niekompletność materiału dowodowego musi stanowić przeszkodę do merytorycznego rozpoznania sprawy. Wskazane braki mogą zatem polegać na niewyczerpaniu inicjatywy dowodowej, mającej źródło w niezauważeniu możliwości dowodowych przez prowadzącego śledztwo, albo na nieuwzględnieniu wniosków stron. Zwrot sprawy w celu usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego ma zatem umożliwić sądowi wyegzekwowanie obowiązku wobec organu ścigania, jakim jest przedłożenie materiału dającego podstawę do wydania merytorycznego rozstrzygnięcia bez nieuzasadnionej zwłoki.

Na wstępie podnieść należy, że dokonując kontroli zaskarżonego postanowienia Sąd Apelacyjny za trafne uznał stanowisko skarżącego, w którym tenże zwraca uwagę, iż przedmiotowa sprawa na mocy postanowienia Sądu Okręgowego w Zamościu z dnia 4 lipca 2008 r. została zwrócona do prokuratora celem uzupełnienia istotnych braków postępowania przygotowawczego (k. 14431). Zgodnie ze wskazaniem sądu zawartym w powyższym postanowieniu organy prowadzące postępowanie przygotowawcze wykonały niezbędne czynności zmierzające do uzupełnienia materiałów sprawy poprzez poświadczenie za zgodność z oryginałami niepoświadczonych kserokopii, dołączenie czytelnych dokumentów, załączenie dokumentów przetłumaczonych na język polski i dołączenie aktualnych danych o karalności. Dodatkowo dołączono do akt sprawy materiały z postępowania antymonopolowego, co jednak nie wpłynęło na zakres materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, gdyż informacje wynikające z powyższych dokumentów były już znane z uwagi na treść innych dowodów. W oparciu o powyższe zasadna jest uwaga skarżącego, że przy pierwszym badaniu akt sprawy pod kątem braków postępowania przygotowawczego nie zostały dostrzeżone uchybienia, na jakie powołuje się Sąd Okręgowy w treści zaskarżonego postanowienia. Obecnie w ocenie sądu mają one charakter do tego stopnia istotny, że uniemożliwiają przystąpienie do merytorycznego osądu w zakresie sprawstwa i winy oskarżonych, mimo iż wcześniej w ogóle nie zostały dostrzeżone.

Następnie należy zauważyć niekonsekwencję Sądu Okręgowego, który w sentencji zaskarżonego postanowienia wskazuje na konieczność przeprowadzenia dowodów z opinii biegłego i z przesłuchania świadków. Z treści uzasadnienia wynika natomiast, że punktem wyjścia w zakresie przeprowadzenia dalszych dowodów ma być zebranie dokumentacji obrazującej sytuację ekonomiczną (...), załączenie umowy D-54 oraz innych dokumentów i umów obrazujących stopień uzależnienia ekonomicznego od kontrahentów (umów przewozowych, analiz dynamiki, wolumenu zamówień i dat ich złożenia, krótkotrwałych biznesplanów zmieniających plan opracowany na lata 2002-2006 oraz innej dokumentacji finansowo-księgowej — k..5, 8,9,10 uzasadnienia zaskarżonego postanowienia). Powyższe oznacza, że zakwestionowane orzeczenie nie czyni zadość powszechnie przyjętym wymogom formalnym, zgodnie z którymi w dyspozytywnej części postanowienia, a nie tylko w jego uzasadnieniu, wskazać należy braki postępowania przygotowawczego, a także czynności, jakie należy wykonać w celu ich usunięcia. Z kolei w uzasadnieniu należy wykazać, dlaczego te braki należało uznać za istotne i powodujące w postępowaniu sądowym znaczne trudności, a także zawrzeć szczegółowe zalecenia dla oskarżyciela co do sposobu usunięcia ujawnionych braków postępowania przygotowawczego (tak też L.K. Paprzycki (w:) J. Gajewski, L.K. Paprzycki, M. Płachta, Komentarz do art. 345 kodeksu postępowania karnego, teza 6, Zakamycze 2003).

Przystępując do merytorycznej oceny stanowiska Sądu Okręgowego wskazać należy, że konieczność złożenia w celach dowodowych do akt sprawy dokumentów spółki sama w sobie nie uzasadnia zwrócenia sprawy do postępowania przygotowawczego (tak też postanowienie SA w Krakowie z dnia 16 grudnia 1992 r., II AKz 255/92, KZS 1992/12/12). O przedłożenie stosownych dokumentów może bowiem wystąpić sąd rozpoznający sprawę. Zwrot sprawy celem uzupełnienia braków postępowania przygotowawczego poprzez załączenie określonych dokumentów byłby zasadny w sytuacji, gdyby nie było znane miejsce ich przechowywania albo uległy zaginięciu, zaś analiza akt sprawy nie daje podstaw do przyjęcia, że istotnie zaistniała taka sytuacja.

Nie można także zaakceptować stanowiska Sądu Okręgowego w zakresie konieczności uzupełnienia materiałów prowadzonego śledztwa poprzez przesłuchanie świadków na okoliczność kierunku polityki (...) co do dysponowania środkami finansowymi stanowiącymi czysty zysk (...) w latach 2001-2005. Zgodzić się należy z oskarżycielem publicznym, że to zarząd spółki jest uprawniony i zobowiązany do kierowania działalnością spółki, zaś odpowiedzialność finansowa jest ograniczona do odpowiedzialności członków zarządu na wypadek bezskuteczności egzekucji wobec samej spółki. Zgromadzenie Wspólników, co do zasady zwoływane przez zarząd, decyduje jedynie czy osiągnięty zysk zostanie przeznaczony na wypłatę dywidendy, jednakże powzięcie uchwały w tym przedmiocie, jak słusznie zauważa autor zażalenia, nie może być postrzegane za spowodowanie straty w spółce. W sytuacji, gdyby zaistniała konieczność poczynienia ustaleń w oparciu o zeznania członków Zgromadzenia Wspólników, podjęcie stosownej inicjatywy dowodowej będzie możliwe w czasie przewodu sądowego, jednakże na obecnym etapie postępowania i na tle postawionych oskarżonym zarzutów stwierdzenie konieczności przeprowadzenia takiego dowodu byłoby przedwczesne.

W zakresie wskazywanej przez Sąd Okręgowy konieczności przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego wskazać należy, że niezależnie od stopnia skomplikowania sprawy sąd nie powinien uchylać się od powinności podejmowania definitywnych decyzji rozstrzygających w sprawie, także przy wykorzystaniu opinii biegłych w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych. Złożoność okoliczności faktycznych, trudności w analizie sprawy czy zrozumieniu i ocenie metod lub sposobów przestępczego działania, nie uprawniają do przerzucenia powinności ich wyjaśnienia i rozstrzygnięcia rodzących się wątpliwości na prokuratora w trybie zwrotu sprawy do uzupełnienia postępowania przygotowawczego (postanowienie SA we Wrocławiu z dnia 9 grudnia 2004 r., II AKz 491/04, OSA 2005/7/46). Podnoszona przez Sąd Okręgowy argumentacja, iż oskarżeni składali wnioski dowodowe dotyczące wywołania dowodu z opinii biegłego, jest w tej sytuacji bez znaczenia. Na marginesie tylko zauważyć należy, że zarzucane oskarżonym niedopełnienie obowiązków rozpatrywać należy przy uwzględnieniu posiadanej przez nich wiedzy i doświadczenia oraz obiektywnie istniejących okoliczności faktycznych, nie zaś wiadomości specjalnych, jakie posiada biegły. W przeciwnym razie każda decyzja gospodarcza osoby uprawnionej i zobowiązanej do jej podjęcia wymagałaby uprzedniego skorzystania przez nią z pomocy biegłego stosownej specjalności, dla ewentualnego uchylenia się od odpowiedzialności grożącej z mocy przepisów art. 296 kk.

Faktem jest, iż zaniechanie pełnego sprawdzenia linii obrony podejrzanych na etapie postępowania przygotowawczego stanowi istotny brak tegoż postępowania, jednakże uchybienie takie może być uznane za podstawę zwrotu sprawy prokuratorowi tylko wówczas, gdyby jego konwalidacja na etapie postępowania sądowego powodowałaby znaczne trudności. Przytaczając w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia okoliczność, że nie została sprawdzona argumentacja i linia obrony oskarżonych, Sąd Okręgowy całkowicie pominął fakt, że weryfikacja ich stanowisk bez przeszkód może nastąpić przed sądem orzekającym. Przytoczone w uzasadnieniu postanowienia orzeczenia innych sądów w zakresie konieczności weryfikacji wyjaśnień oskarżonych zostały wydane w odmiennym stanie faktycznym, z którego wynika, iż jeżeli trudność przeprowadzenia pewnych dowodów istniała już w stadium postępowania przygotowawczego, to tym bardziej będzie istniała w toku postępowania sądowego. Na gruncie istniejących w niniejszej sprawie okoliczności brak jest podstaw do przyjęcia, że sprawdzenie linii obrony nie będzie możliwe w trakcie

prowadzonego przewodu sądowego, wskazać bowiem należy, że przystąpienie do rozpoznania sprawy i podjęcie przez sąd stosownej inicjatywy dowodowej ( nawet jeszcze przed rozpoczęciem przewodu sądowego ) przyczyni się do koncentracji materiału dowodowego i, tym samym, sprawnego rozpoznania sprawy.

Końcowo podkreślenia wymaga fakt, że słuszny jest zarzut skarżącego, iż w fazie wstępnej kontroli aktu oskarżenia sąd może skupić się jedynie na ocenie materiału dowodowego pod kątem jego kompletności, a nie wartości. Merytoryczna ocena dowodów dopuszczalna jest jedynie w fazie wyrokowania (postanowienie SA w Krakowie z dnia 10 marca 1994 r., II AI

Mając na uwadze wskazane okoliczności Sąd Apelacyjny uwzględnił zarzuty zażalenia, uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał do Sądu Okręgowego w Zamościu celem jej rozpoznania.