Wyrok z dnia 2012-05-29 sygn. I ACa 288/12

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I ACa 288/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 maja 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSA Marta Sawicka
Sędziowie:	SSA Wiesława Kaźmierska (spr.) SSA Mirosława Gołuńska
Protokolant:	sekr.sądowy Magdalena Goltsche

po rozpoznaniu w dniu 29 maja 2012 r. na rozprawie w S.

sprawy z powództwa małoletniego A. C.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w K.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim

z dnia 1 lutego 2012 r., sygn. akt I C 357/11

I. oddala apelację,

II. odstępuje od obciążania powoda kosztami należnymi pozwanemu w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Wiesława Kaźmierska SSA Marta Sawicka SSA Mirosława Gołuńska

Sygn. akt I ACa 288/12

UZASADNIENIE

Małoletni powód A. C., reprezentowany przez przedstawicieli ustawowych D. i D. C., w pozwie skierowanym przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w K. wniósł o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego tj. prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 25 października 1999 roku, któremu nadano klauzulę wykonalności przeciwko małżonce dłużnika E. K. z ograniczeniem odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością małżeńską, a następnie klauzulę wykonalności przeciwko spadkobiercom E. K. tj. A. K., R. K. i powodowi A. C., W uzasadnieniu podniósł, że Sąd Okręgowy w Katowicach nadając klauzulę wykonalności egzekucyjnemu zastrzegł prawo powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialność spadkobierców, w tym powoda, do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Ze sporządzonego przez komornika spisu inwentarza wynika zaś, że czysta masa spadku jest ujemna.

Pozwana (...) Spółka Akcyjna w K. wniósł o oddalenie powództwa. Pozwany wskazał, że ze spisu inwentarza wynika, że stan czynny spadku wynosi 40 790 złotych. Zdaniem pozwanej, w związku z tym, iż nie dokonano działu spadku po E. K. granicę odpowiedzialności powoda, jako dłużnika solidarnego za długi spadkowe, stanowi kwota 40. 790 złotych. Pozwana podniosła, że w toku postępowania egzekucyjnego powód nie powołał się na ograniczenie odpowiedzialności wynikającej z ustaleń zawartych w spisie inwentarza.

Wyrokiem z 1 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wlkp. oddalił powództwo oraz postanowił nie obciążać powoda kosztami zastępstwa procesowego.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z 25 października 1999 roku zasądził od A. K. na rzecz (...) Spółki Akcyjnej w B. kwotę 355 994,54 złotych wraz z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu. Postanowieniem z 20 sierpnia 2001 roku Sąd ten nadał w/w wyrokowi klauzulę wykonalności przeciwko małżonce dłużnika -E. K. z ograniczeniem jej odpowiedzialności do majątku objętego ustawową małżeńską wspólnością majątkową, a postanowieniem z 24 stycznia 2007 roku nadał ww wyrokowi klauzulę wykonalności na rzecz pozwanej (...) SA w K. będącej następcą prawnym wierzyciela B. Spółki (...) w B..

Małżonka dłużnika E. K. zmarła w 11 września 2006 roku Postanowieniem z 5 października 2009 roku Sąd Rejonowy w Słubicach stwierdził, że spadek po niej na podstawie ustawy nabyli z dobrodziejstwem inwentarza mąż A. K., syn R. K. i wnuk A. C. po 1/3 części każdy z nich.Jednocześnie Sąd zarządził sporządzenie spisu inwentarza po E. K.. Komornik Sądowy działający przy Sądzie Rejonowym w Słubicach w dniu 14 grudnia 2010 roku dokonał spisu inwentarza ustalając stan czynny spadku na kwotę 40 790 złotych, a bierny na kwotę 100 000 złotych.

Postanowieniem z 1 marca 2011 roku, Sąd Okręgowy w Katowicach prawomocnemu wyrokowi z 25 października 1999 roku nadał klauzulę wykonalności solidarnie przeciwko A. K., R. K., A. C., na których przeszedł obowiązek małżonki dłużnika E. K. z zastrzeżeniem prawa dłużników do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialność do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. (...) SA w K. wszczął postępowanie egzekucyjne przeciwko tym dłużnikom o wyegzekwowanie należności wynikającej z wyroku z dnia 25 października 1999 roku.

Po dokonaniu powyższych ustaleń Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powództwo jest nieuzasadnione.

Uznając ustalony w niniejszej sprawie stan faktyczny za niesporny, Sąd Okręgowy, odwołując się do treści art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. zważył, że zastrzeżenie pozwanemu w wyroku prawa do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności (art. 319 k.p.c.) nie może stanowić podstawy powództwa opozycyjnego. Natomiast dłużnik może w toku postępowania egzekucyjnego powołać się na istniejące ograniczenia prowadzące do umorzenia postępowania (art. 837k.p.c.). Należy bowiem odróżnić pojęcie długu (zobowiązania) od odpowiedzialności za dług. Jedynie wygaśnięcie zobowiązania uzasadnia przeciwegzekucyjne powództwo dłużnika. W rozpoznawanej sprawie natomiast wystąpiła sytuacja ograniczenia odpowiedzialności za dług a nie wygaśnięcia zobowiązania.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. mając na uwadze sytuację finansową rodziny powoda.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wywiódł powód, zaskarżając go w całości i wnosząc o jego zmianę poprzez pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego przeciwko A. C. oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania według norm przepisanych.

Apelujący zarzucił naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie przepisu art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., polegające na uznaniu przez Sąd I instancji, iż brak jest podstaw do zastosowania w/w przepisu.

W uzasadnieniu skarżący podniósł, że zdarzeniem, które uzasadnia wystąpienie małoletniego dłużnika A. C. z powództwem przeciwegzekucyjnym jest sporządzony przez komornika w dniu 14 grudnia 2010 r. spis inwentarza, w którym ustalono, iż czysta masa spadkowa jest ujemna. Spadkobierca dłużnika, który - po nadaniu przeciwko niemu klauzuli wykonalności - złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, nie może skutecznie żądać ograniczenia klauzuli wykonalności do wartości stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 k.c.), bez względu na to, czy dokonano, czy też nie dokonano spisu inwentarza. Natomiast może on wytoczyć powództwo z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. Skierowanie zaś dłużnika na drogę art. 837 k.p.c. nie chroni w sposób bezwzględny jego praw.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oraz zasądzenie na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny w całości akceptuje –niekwestionowane również przez apelującego- ustalenia faktyczne, które przyjął jako podstawę do uzupełniających rozważań w zakresie podstawy prawnej co do zasady prawidłowego rozstrzygnięcia sporu uwidocznionego zaskarżonym wyrokiem.

Zgodnie z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. dłużnik może żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy.

Nie pozostaje wątpliwym w świetle zapisu art.840 par.1 pkt.2 k.pc. że jedynie wygaśnięcie zobowiązania albo gdy nie może być ono egzekwowane, a gdy t tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy mogą być podstawą do pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego. Do zdarzeń powodujących wygaśniecie zobowiązania należy nade wszystko na przykład wykonanie zobowiązania, przedawnienie., świadczenie w miejsce wypełnienia, potracenie, dobrowolne zwolnienie z długu czy odnowienie, a natomiast do zdarzeń powodujących, że nie może być egzekwowane należą takie z kolei, jak np. odroczona płatność świadczenia przez wierzyciela czy przemijająca niemożność świadczenia, która nie zwalnia dłużnika tylko powoduje odroczenie. Na żadna z tych okoliczności apelujący się nie powołuje, a jako podstawę zasadności swojego żądania wskazuje nabycie przez powoda , jako spadkobiercę współmałżonka dłużnika z tytułu egzekucyjnego, nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza i ujemną wartość masy spadkowej wykazaną poprzez dokonany spisu inwentarza.. Przyjęcie zaś spadku z dobrodziejstwem inwentarza ( art.1031 par.2 kc)powoduje, ze spadkobierca może skutecznie żądać - w postępowaniu klauzulowym- ograniczenia klauzuli wykonalności do wartości stanu czynnego spadku, a po jej uzyskaniu ponosić odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Taka sytuacja w sporze właśnie miała miejsce, gdy po dokonanym 14 grudnia 2010r. spisie inwentarza, nadając 1 marca 2011 roku klauzule wykonalności tytułowi egzekucyjnemu - wyrokowi Sądu Okręgowego w Katowicach w sprawie o syg. akt XIIIGC 1353/99,( któremu 24 stycznia 2007roku nadano klauzulę wykonalności na rzecz powodowej Kompanii),Sąd Okręgowy w Katowicach nadał solidarnie przeciwko między innymi powodowi z zastrzeżeniem prawa dłużników ( a więc powoda) do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialność do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Zastrzeżenie w tytule wykonawczym poprzez nadanie klauzuli wykonalności.

Nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza daje podstawę do powoływania się na to zdarzenie w toku postępowania egzekucyjnego, jako na podstawę do ogr4aniczenie odpowiedzialności. Klauzula wykonalności nadana przeciwko powodowi ( solidarnie wespół z innymi), to ograniczenie zawiera. Takie zastrzeżenie zaś w tytule wykonawczym- jak też i zastrzeżenie w tytule egzekucyjnym, a więc np. w wyroku na podstawie ary.319 kpc- nie może urzeczywistniać się w wyniku powództwa opozycyjnego , którego dochodzący upatruje w podstawach wskazanych w art.840 par.1 pkt.2 kpc. Czym innym są bowiem podstawy tym przepisem wskazanym, a czym innym ograniczenia odpowiedzialności dłużnika wynikające z tytułu egzekucyjnego czy tytułu wykonawczego, które gwarantują dłużnikowi ograniczenie odpowiedzialności i na które może się on powoływać w postępowaniu egzekucyjnym, a czym innym-o czym już wyżej – przesłanki mogące4 stanowić podstawy pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w całości czy części przewidziane w/w przepisie. W następstwie powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na istniejące ograniczenia w tytule wykonawczym ( a więc i tak w tytule egzekucyjnym lub w samej klauzuli wykonalność - (art. 837 k.p.c.) prowadzi do umorzenia postępowania egzekucyjnego gdyż „prowadzenie egzekucji pozostaje z innych powodów w oczywistej sprzeczności z treścią tytułu wykonawczego” (art. 825 pkt 3 k.p.c.),ale w żadnym razie istnienie tych ograniczeń nie może skutkować uwzględnieniem powództwa opartego, jak czyni to apelujący powód, na podstawie art.840 par.1 pkt.2kpc. Odnosząc się do zarzutów apelującego nie sposób nie wskazać, że przywołane przez niego w apelacji uchwała Sądu Najwyższego z 30 września 1985 roku (IIICZP 49/85),jako mająca dodatkowo uzasadniać pogląd prawny prezentowany przez powoda, a sprowadzający się do twierdzenia, że przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza i ujemny wartość spadku dają podstawy do pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w stosunku do spadkobiercy dłużnika nie może być w stanie faktycznym przedmiotowego sporu akceptowana. Umknęło apelującemu, że chronologia zdarzeń zaszłych w sporze, na kanwie którego doszło do wydania tej uchwały była odmienna. W postępowaniu, do którego odnosi się uchwała spadkobierca dłużnika do dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza doszedł już po nadaniu przeciwko niemu klauzuli wykonalności w wyniku złożenia przez tego spadkobiercę skutecznego odwołania oświadczenia o uchyleniu się od skutków niezłożenia w terminie oświadczenia o sposobie przyjęcia spadku po pierwotnym dłużniku, gdy natomiast w przedmiotowym sporze ograniczenie odpowiedzialności powoda za dług zostało ograniczone w już wydanej klauzuli wykonalności, na co może się on- co też wyżej wskazano- powoływać w postępowaniu egzekucyjnym. Ustalenie, czy istnieje spadek (majątek) pozwalający na zaspokojenie przypadającej od dłużnika należności, należy do postępowania egzekucyjnego. Wskazać także należy, iż spis inwentarza może zostać uzupełniony w razie ujawnienia majątku lub długu nie wciągniętego do spisu inwentarza (§ 32 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 października 1991r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy zabezpieczaniu spadku i sporządzaniu spisu inwentarza, Dz. U nr 92, poz. 411) co tym bardziej wskazuje na niezasadność dochodzenia pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego z powołaniem się na ustalenia spisu inwentarza.

Pozostając w sferze odwoływania się do orzecznictwa Sądu Najwyższego, Sąd Apelacyjny rozpoznający niniejszą sprawę podziela pogląd Sądu pierwszej instancji sformułowany z powołaniem się na uchwałę Sądu Najwyższego z 15 listopada 1996r. (sygn. II CKN 7/96, OSNC 1997/4/39), iż zastrzeżenie dłużnikowi prawa do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności (art. 319 k.p.c.) nie może stanowić podstawy powództwa opozycyjnego z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. z tym zastrzeżeniem, że powód w sprawie nie powoływał się na ograniczenie zawarte w tytule egzekucyjnym, do którego uchwała się odnosi, a jakie w wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach nie było zastrzeżone, ale na postępowanie egzekucyjne, a konkretnie przyjecie spadku po spadkobiercy współmałżonka dłużnika. Dlatego też w rozpoznawaniu sporu odnieść należało się do ograniczenia występującego w tytule wykonawczym (klauzuli wykonalności nadanej temu tytułowi egzekucyjnemu) bowiem odnoszenie się do art.319 kpc było w sporze-ale nie co do zasady- bezprzedmiotowe. Ta uwaga w niczym nie przeczy trafności poglądu Sądu pierwszej instancji, który rozróżnił pojęcie długu od odpowiedzialności za dług, gdyż jedynie wygaśnięcie zobowiązania uzasadnia powództwo z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., co w sprawie nie ma miejsca.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny- nap odstawie art. 385 kodeksu postępowania cywilnego- apelację, jako niezasadną oddalił o czym orzekł, jak w pkt. I sentencji wyroku.

W punkcie II Sąd orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego na podstawie art. 102 k.p.c. odstępując od obciążania nimi powoda tak z uwagi na wiek powoda, jak i sytuację materialną jego i rodziny.