Zobowiązanie, które "nie może być egzekwowane" w rozumieniu art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.

Zdarzeniem, wskutek którego zobowiązanie nie może być egzekwowane w rozumieniu art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. może być  stwierdzenie sprzeczności postępowania wierzyciela z zasadami współżycia społecznego. Inaczej rzecz ujmując w szczególnych okolicznościach zachowanie wierzyciela w postępowaniu egzekucyjnym może stanowić nadużycie prawa (art. 5 k.c.) stanowiące podstawę pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności (por. orzeczenia SN z dnia 19 kwietnia 1955 r., II CZ 54/54 i z dnia 7 maja 1955 r., IV CR 395/55, postanowienia SN z dnia 30 lipca 1965 r., II CZ 68/65, z dnia 27 listopada 2003 r., III CZP 78/03, uchwały SN z dnia 7 lipca 1970 r., III CZP 46/70 i z dnia 30 stycznia 1986 r., III CZP 77/85, wyroki SN z dnia 18 września 1997 r., I CKN 243/97, z dnia 5 czerwca 2002 r., II CKN 943/00, z dnia 5 czerwca 2007 r., I CSK 116/07, z dnia 4 listopada 2010 r., IV CSK 141/10 i z dnia 22 czerwca 2018 r., II CSK 539/17).

Każde działanie podjęte w wykonaniu prawa tak długo bowiem stanowi realizację tego prawa, jak długo nie narusza zasad współżycia społecznego. W rezultacie żadne działanie naruszające zasady współżycia społecznego, choćby oparte o formalnie rozumianą normę prawną, nie stanowi wykonywania prawa, lecz jest jego nadużyciem pozbawionym ochrony prawnej.

Klauzule generalne ujęte w art. 5 k.c. wyrażają idee słuszności w prawie i odwołują się do powszechnie uznanych wartości w kulturze naszego społeczeństwa.

Przez zasady współżycia społecznego należy zatem rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania. Przy ustalaniu ich znaczenia można odwoływać się do takich znanych pojęć jak „zasady słuszności”, „zasady uczciwego obrotu”, „zasady lojalności” (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1998 r., II CKN 928/97, OSN 1999 r., nr 4, poz. 75, z dnia 28 listopada 2014 r., I CSK 735/13 i z dnia 23 marca 2017 r., V CSK 393/16).

Postępowanie pozwanej egzekwującej od powódki świadczenie zasądzone prawomocnym nakazem zapłaty jest sprzeczne z nakazem kierowania się przez podmioty prawa cywilnego dobrymi obyczajami i dobrą wiarą, a także przekonaniem, że dbając o swój interes nie krzywdzą innych.

Pozwana powołując się na formalną poprawność swoich działań, podejmuje je w czasie kiedy powódka nie dysponuje już środkami prawnymi pozwalającymi na skuteczne wzruszenie prawomocnego nakazu zapłaty. Skarżąca ma przy tym świadomość, wobec rezultatów postępowania przygotowawczego, że egzekwuje tytuł wykonawczy wobec osoby pokrzywdzonej przestępstwem, która w żaden sposób nie partycypowała w pobraniu świadczenia zabezpieczonego wekslem. Istota działań pozwanej sprowadza się zatem do korzystania z owoców cudzego przestępstwa.

Ocenę tę wzmacnia sytuacja życiowa i materialna powódki, która w 1996 r. została pozostawiana przez dłużnika głównego z trójką dzieci, w tym jednym niepełnosprawnym synem, z którym nadal zamieszkuje. Jej miesięczny dochód wynosi miesięcznie około 500 zł, a jej jedynym majątkiem jest lokal mieszkalny stanowiący odrębną nieruchomość, z którego pozwana wszczęła egzekucję. Dodatkowo powódka przewlekle choruje na choroby układu krążenia i depresję.

O sprzeczności z zasadami współżycia społecznego decydują skutki, które zachowanie naruszające treść art. 5 k.c. wywołuje dla dotkniętego nadużyciem prawa. W analizowanym przypadku Akcja postępowania nabywcy wierzytelności doprowadzi do utraty przez powódkę lokalu mieszkalnego, bez widoków na skuteczne zgłoszenie roszczeń odszkodowawczych wobec sprawcy przestępstwa, skoro nie potrafiły go ustalić organy ścigania. Prowadzenie w takiej sytuacji egzekucji przeciwko powódce jest rażącym i oczywistym naruszeniem zasad współżycia społecznego, a usankcjonowanie takiego stanu rzeczy przez Sąd kolidowałoby z elementarnym poczuciem sprawiedliwości.

Wyrok SN z dnia 12 września 2018 r., II CSK 664/17

Standard: 22175 (pełna treść orzeczenia)

Przedawnienie roszczenia stwierdzonego tytułem wykonawczym może nastąpić po jego uzyskaniu, a więc po wydaniu prawomocnego orzeczenia. Nie może więc być mowy o podważaniu w sprawie takiego prawomocnego wyroku posiadającego przymiot powagi rzeczy osądzonej, skoro roszczenia nie skonkretyzowane również ulegają przedawnieniu (art. 125 § 1 k.c.). Następstwem upływu tego przedawnienia jest uprawnienie dłużnika do uchylenia się od obowiązku zaspokojenia przedawnionego roszczenia.

Artykuł 840 k.p.c. nie uzależnia skuteczności zarzutu przedawnienia roszczenia stwierdzonego prawomocnym wyrokiem od podniesienia go w konkretnym postępowaniu. Z żadnego też unormowania nie wynika, jakoby skuteczność podniesienia zarzutu przedawnienia była uzależniona od zgłoszenia go w postępowaniu toczącym się na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.

Wyrok SN z dnia 12 lutego 2015 r., IV CSK 272/14

Standard: 59485 (pełna treść orzeczenia)