Uchwała z dnia 2019-03-28 sygn. III CZP 90/18

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt III CZP 90/18

UCHWAŁA

Dnia 28 marca 2019 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)

SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)

SSN Katarzyna Tyczka-Rote

Protokolant Katarzyna Bartczak

w sprawie z powództwa L. S. przeciwko P. w W.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 28 marca 2019 r.

zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w P. postanowieniem z dnia 1 marca 2018 r., sygn. akt XV Ca (…),

"Czy ograniczone prawo rzeczowe (hipoteka) ustanowione przez dłużnika, będącego użytkownikiem wieczystym nieruchomości na zabezpieczenie wierzytelności wygasa w przypadku gdy dochodzi następnie do przejęcia długu, a w chwili tego przejęcia użytkownikiem wieczystym obciążonej nieruchomości jest już inna osoba, która nie wyraża zgody na dalsze trwania zabezpieczenia (art. 525 k.c.)?"

podjął uchwałę:

Hipoteka ustanowiona przez dłużnika na użytkowaniu wieczystym nie wygasa z chwilą przejęcia długu, gdy użytkowanie wieczyste zostało zbyte na rzecz osoby trzeciej (art. 525 k.c.).

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 31 maja 2017 r. Sąd Rejonowy w N. oddalił powództwo L. S. przeciwko P. z siedzibą w W. o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym poprzez wykreślenie w dziale IV księgi wieczystej KW nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w N., wpisu hipoteki umownej zwykłej w kwocie 1 300 000 zł ustanowionej na rzecz pozwanego na prawie użytkowania wieczystego.

Orzeczenie powyższe zapadło w oparciu o następujące ustalenia. Użytkownikiem wieczystym nieruchomości gruntowej położonej w N. i właścicielem posadowionych na niej budynków, objętych księgą wieczystą KW nr (...), było (...) O. spółka z o.o. z siedzibą w O. (dalej jako: "O."). W dniu 3 lutego 1999 r. (dalej jako: "P.") zawarł z O. umowę pożyczki w kwocie 1 300 000 zł, której spłatę zabezpieczono hipoteką umowną zwykłą w tej samej wysokości ustanowioną na użytkowaniu wieczystym wskazanej nieruchomości. Między ustaleniami Sądów obu instancji zachodzi różnica wysokości długu i hipoteki (Sąd Rejonowy wskazał kwotę 1 130 000 zł, Sąd Okręgowy 1 300 000 zł), nie ma ona jednak znaczenia dla przedstawionego zagadnienia. Spółka zbyła, umową sprzedaży z dnia 22 stycznia 2002 r., użytkowanie wieczyste gruntu i prawo własności budynków na rzecz powoda L. S. P., wobec zalegania z płatnością rat przez pożyczkobiorcę, wypowiedział w dniu 2 sierpnia 2004 r. umowę pożyczki. U. P. zawarła w dniu 23 listopada 2004 r. z dłużnikiem O. umowę przejęcia długu w łącznej kwocie 1 085 765,79 zł, następnie w dniu 31 stycznia 2005 r. z wierzycielem umowę ugody, którą potwierdzono fakty istnienia bezspornego, wymagalnego i nieprzedawnionego zobowiązania z tytułu umowy pożyczki oraz jego zabezpieczenia hipoteką. W sprawie z powództwa P. przeciwko przejemcy długu w dniu 15 października 2007 r. zapadł wyrok uwzględniający powództwo o zapłatę. Nabywca nieruchomości wystąpił o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym poprzez wykreślenie wpisu hipoteki umownej zwykłej twierdząc, że nie wyraził zgody na dalsze trwanie zabezpieczenia, zatem hipoteka wygasła z chwilą przejęcia długu (art. 525 k.c.).

Sąd pierwszej instancji stwierdził, że przewidzianej w tym przepisie regule wygaśnięcia nie podlegają zabezpieczenia ustanowione przez dłużnika osobistego na własnej nieruchomości. Wymóg zgody nabywcy na dalsze trwanie hipoteki po przejęciu długu dotyczy jedynie zabezpieczeń dokonanych przez osoby trzecie, stąd powództwo jest bezzasadne.

Sąd Okręgowy, rozpoznając apelację powoda, powziął wątpliwości co do wykładni art. 525 k.c., którym dał wyraz w przedstawionym Sądowi Najwyższemu zagadnieniu prawnym (art. 390 § 1 k.p.c.). Wskazując, że rezultat wykładni językowej wskazanego przepisu nie budzi wątpliwości, bowiem hipoteka nie została ustanowiona przez osobę trzecią, stwierdził, iż zachodzi potrzeba rozważenia, czy nie zachodzą szczególnie istotne i doniosłe racje prawne, społeczne lub moralne uzasadniające odstąpienie od niej. Sąd przyjął, że istotne znaczenie dla tej oceny mają stosunki prawne istniejące w dacie przejęcia długu. Opowiedział się za przyjęciem, w drodze wykładni funkcjonalnej i celowościowej art. 525 k.c., iż w wypadku przejęcia długu dla dalszego trwania hipoteki wymagana jest zgoda dłużnika hipotecznego podnosząc, że przemawia za tym prawdopodobieństwo skierowania przeciwko niemu roszczenia przez wierzyciela oraz powstanie w przyszłości stosunku regresowego pomiędzy dłużnikiem, który zaspokoił wierzyciela, a nabywcą długu (art. 518 § 1 k.c.). Odwołał się również do przepisów zwiększających ochronę dłużnika rzeczowego poprzez wprowadzenie wymogu uzyskania jego zgody na zmiany zabezpieczonej wierzytelności (art. 248 k.c., art. 68⁴ ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece).

Sąd Najwyższy zważył:

Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy nie było dotąd przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego, mimo jego znaczenia dla obrotu prawnego i praktyki orzeczniczej. Stanowisko piśmiennictwa co do wykładni art. 525 k.c. jest rozbieżne zarówno co do pojęcia "osoby trzeciej", jak i chwili, na jaką należy oceniać jej status w związku z przejęciem długu, brak jednak wypowiedzi bezpośrednio odnoszących się do istoty przedstawionego problemu.

Jedną z form zabezpieczenia rzeczowego wierzytelności jest hipoteka, którą może ustanowić dłużnik lub osoba trzecia na nieruchomości, użytkowaniu wieczystym wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie, stanowiącymi własność użytkownika wieczystego, spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu, wierzytelności zabezpieczonej hipoteką (art. 65 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, dalej jako: "u.k.w.h."). Treść i istnienie hipoteki zależy od istnienia wierzytelności, którą zabezpiecza. Z zasady akcesoryjności hipoteki wynika, że jej wygaśnięcie w zasadzie, poza wyjątkami przewidzianymi w ustawie (art. 94, 94¹, 95, 99 u.k.w.h.), związane jest z wygaśnięciem wierzytelności. Uprawnienia wierzyciela hipotecznego wyczerpują się w uprawnieniu do zaspokojenia się z obciążonej nieruchomości bez względu na to, kto stał się jej właścicielem (użytkownikiem wieczystym, podmiotem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, wierzycielem wierzytelności zabezpieczonej hipoteką) i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi. Niedopuszczalne jest ograniczenie uprawnienia tych podmiotów do zbycia lub obciążenia przysługującego im prawa przed wygaśnięciem hipoteki (art. 72 u.k.w.h.). Hipoteka może być ustanowiona dla zabezpieczenia własnego lub cudzego długu, skutkując odpowiednio powstaniem odpowiedzialności osobistej i rzeczowej lub tylko rzeczowej, równoległej do odpowiedzialności osobistej. Zbycie prawa rzeczowego obciążonego hipoteką na rzecz osoby trzeciej powoduje zmianę po stronie dłużnej z tym, że jeżeli zbywca był zarówno dłużnikiem osobistym jak i rzeczowym następuje rozszczepienie odpowiedzialności i pozostaje on nadal dłużnikiem osobistym. Pewne odstępstwa dotyczą skutków nabycia w postępowaniu egzekucyjnym.

Przedstawione zagadnienie dotyczy następstw zmian podmiotowych w stosunku zobowiązaniowym, będącym źródłem wierzytelności zabezpieczonej hipoteką ustanowioną na podstawie umowy. Zmiana wierzyciela może nastąpić w drodze przelewu bez zgody dłużnika (z zastrzeżeniem przewidzianym w art. 509 § 1 k.c.) i wobec tego, że wraz z wierzytelnością przechodzą wszelkie związane z nią prawa (art. 509 § 2 k.c.), jej nabywca staje się wierzycielem hipotecznym i może się zaspokoić się z przedmiotu hipoteki. Takie same skutki wywołuje sukcesja wierzyciela pod tytułem ogólnym mortis i vivos causa. Zmiana dłużnika polegająca na przystąpieniu do długu osobistego nie wywołuje zmian zasad odpowiedzialności dłużnika rzeczowego. Istotą problemu występującego w sprawie jest istnienie dalszej odpowiedzialności dłużnika rzeczowego w wypadku przejęcia długu, powodującego wstąpienie osoby trzeciej w miejsce dotychczasowego dłużnika, który zostaje z długu zwolniony (art. 519 k.c.). Skutki dokonanej w ten sposób translatywnej zmiany dłużnika kształtują się odmiennie i zależą od powiązań istniejących w dotychczasowym stosunku podstawowym i prawno-rzeczowym. I tak, gdy osoba zbywająca dług była zarówno dłużnikiem osobistym jak i rzeczowym dochodzi do powstania równoległej odpowiedzialności osobistej przejemcy i rzeczowej dotychczasowego dłużnika. Jeżeli zbywca był tylko dłużnikiem osobistym a rzeczowym inna osoba, która umownie ustanowiła hipotekę na własnym prawie rzeczowym, zmiana dłużnika powoduje wygaśnięcie hipoteki z chwilą przejęcia, chyba że ta osoba wcześniej wyraziła zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia (art. 525 k.c.). Jeżeli przejemca w chwili nabycia długu był już, w wyniku ustanowienia hipoteki na własnym prawie, dłużnikiem rzeczowym nadal trwa jego odpowiedzialność rzeczowa równolegle z powstałą odpowiedzialnością osobistą. Jakkolwiek w tym wypadku jest on osobą trzecią w rozumieniu art. 525 k.c. uznać należy, że przejmując dług w sposób dorozumiany wyraził zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia, chyba że strony postanowiły inaczej. Odmienny pogląd prowadziłby do nieakceptowalnego wniosku, że przejemca zabezpieczonego długu, który wcześniej ustanowił zabezpieczenie, zwalnia się z mocy prawa z odpowiedzialności rzeczowej. Stan faktyczny i prawny w rozpoznawanej sprawie różni się od powyższych rozwiązań modelowych tym, że podmiot o statusie zarówno dłużnika osobistego jak i rzeczowego, który uprzednio ustanowił zabezpieczenie hipoteczne własnego długu, zbył na rzecz różnych osób trzecich najpierw obciążone prawo rzeczowe a następnie dług. Wątpliwość Sądu przedstawiającego zagadnienie prawne dotyczy tego, czy w przedstawionych okolicznościach, wobec późniejszej zmiany dłużnika osobistego, trwa odpowiedzialność rzeczowa nabywcy obciążonego prawa, czy ustaje w następstwie ewentualnego wygaśnięcia hipoteki na podstawie art. 525 k.c.

Sąd Najwyższy opowiada się, co do zasady, za pierwszeństwem stosowania dyrektywy wykładni pierwszego stopnia, tj. wykładni językowej, podzielając w tym zakresie stanowisko orzecznictwa (por.m.in. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 czerwca 1999 r., SK 12/98, OTK-A 1999, Nr 5, poz. 90, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1987 r., III PZP 36/87, OSNC 1988, nr 2-3, poz. 23, uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 1 marca 2007 r., III CZP 94/96, OSNC 2007, nr 7-8, poz. 95, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 1998 r., I CKN 664/97, OSNC 1999, Nr 1, poz. 7). Odstępstwo od powyższej reguły uzasadniają jedynie szczególnie istotne i doniosłe racje prawne, społeczne, ekonomiczne lub moralne (por. uzasadnienie uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 14 października 2004 r., III CZP 37/04, OSNC 2005, Nr 3, poz. 42 oraz uchwały Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2005 r., I KZP 18/05, OSNKW 2005, Nr 9, poz. 74). Interpretacja językowa art. 525 k.c. prowadzi do jednoznacznego wniosku. Zwrot "ustanowienie przez osobę trzecią" odwołuje się do czynności prawnej utworzenia zabezpieczenia przez inną osobę jak dłużnik, wyprzedzającej przejęcie długu. Rozszczepienie odpowiedzialności osobistej i rzeczowej dłużnika w następstwie zbycia prawa już obciążonego hipoteką następuje w chwili późniejszej jak ustanowienie zabezpieczenia. Przeciwko wykładni rozszerzającej i przyjęciu, że w wypadku przejęcia długu wygasa odpowiedzialność rzeczowa nabywcy prawa obciążonego hipoteką przez dłużnika osobistego, przemawiają liczne argumenty. Art. 525 k.c. wprowadza wyjątek od zasady trwania zabezpieczenia rzeczowego istniejącego długu, stąd powinien być wykładany ściśle. Przewidziana nim reguła wygaśnięcia zabezpieczenia ex lege nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego, bowiem przepis dopuszcza możliwość jego pozostawienia na podstawie jednostronnej czynności prawnej dłużnika rzeczowego, dokonanej najpóźniej w chwili przejęcia długu. W odniesieniu do czynności zabezpieczających przyczyna prawna przysporzenia na rzecz wierzyciela korzyści majątkowej w postaci ustanowienia prawa zabezpieczającego zawsze ma charakter causa cavendi (przyczyny zabezpieczającej). Niemniej rzeczywistą podstawą dokonania tych czynności jest w wypadku zabezpieczenia własnego zobowiązania - stosunek prawny istniejący pomiędzy ustanawiającym zabezpieczenie dłużnikiem osobistym a wierzycielem, a zabezpieczenia zobowiązania osoby trzeciej, będącej dłużnikiem osobistym - wewnętrzny stosunek prawny istniejący pomiędzy nią a ustanawiającym zabezpieczenie. Wynika on najczęściej z więzi rodzinnych lub osobistych, uwzględnia sytuację faktyczną i prawną w chwili zobowiązania się do ponoszenia odpowiedzialności rzeczowej, zmierzając wolą stron do umocnienia roszczenia przeciwko dłużnikowi ze stosunku podstawowego. Dla dłużnika, który odpowiada rzeczowo własnym majątkiem nie jest obojętne czyje zobowiązanie zabezpiecza i z kim będzie się rozliczał w przyszłości, gdyby wierzyciel wystąpił o zasądzenie wierzytelności hipotecznej i przeprowadził egzekucję z przedmiotu zabezpieczenia. Konstrukcja wygaśnięcia hipoteki powinna zatem służyć ochronie tylko takiego dłużnika rzeczowego, bowiem u podstaw jego odpowiedzialności leży szczególna relacja uzasadniająca ustanowienie zabezpieczenia na prawie własnym. Argumenty te tracą na znaczeniu i nie są aktualne wobec nabywcy prawa rzeczowego już obciążonego hipoteką.

Odróżnić należy dwa terminy: ustanowienia hipoteki decydującego o powstaniu zabezpieczenia i przejęcia długu przesądzającego o wygaśnięciu lub pozostawieniu zabezpieczenia. Ustanowienie i wygaśnięcie hipoteki są pojęciami prawnymi, obejmującymi kwalifikowany sposób powstania i ustania tego ograniczonego prawa rzeczowego. Bezpieczeństwo obrotu przemawia przeciwko odstąpieniu w drodze wykładni przepisu stanowiącego szczególną podstawę wygaśnięcia hipoteki, od rygoryzmu właściwego dla prawa rzeczowego. Pominięcie zwrotu "ustanowiony przez osobę trzecią", za czym w istocie opowiada się Sąd przedstawiający zagadnienie prawne, podważałoby sens normy zawartej w art. 525 k.c., gdyż czyniłoby wygaśnięcie zabezpieczenia w następstwie przejęcia długu zasadą, a nie wyjątkiem. Negatywne następstwa takiej interpretacji szczególnie wyraźnie rysują się w przedmiotowej sprawie. Dłużnik, który ustanowił hipotekę na użytkowaniu wieczystym wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie zwolnił się od odpowiedzialności rzeczowej na skutek zbycia obciążonych nią praw. Następnie, wobec translatywnego przejęcia długu przez osobę trzecią, ustałaby nie tylko jego odpowiedzialność osobista, gdyż czynność zbycia prowadziłaby również do wygaśnięcia odpowiedzialności rzeczowej innego podmiotu, uniemożliwiając tym samym realizację zabezpieczenia. Czyniłoby to ochronę wierzyciela, w którego interesie ustanowiono hipotekę, iluzoryczną i podważało sens zabezpieczenia. Wiedza następcy dłużnika rzeczowego o obciążeniu nabytego prawa oznacza, że brak potrzeby udzielenia mu ochrony prawnej w wypadku dokonania zmian podmiotowych dotyczących dłużnika osobistego. Uprawnienie wierzyciela dokonania wyboru dłużnika, który ma zaspokoić wierzytelność, jest istotą konstrukcji równoległej odpowiedzialności osobistej i rzeczowej.

Brak podstaw do wnioskowania o ogólnym dążeniu ustawodawcy do zwiększenia zakresu ochrony dłużnika rzeczowego z powołaniem na art. 248 k.c. który dotyczy zmiany treści istniejącego prawa rzeczowego, zatem jego zakresu przedmiotowego a nie podmiotowego, ponadto wprowadza wymóg nie tylko zgody obu stron wyrażonej w prawem przewidzianej formie, ale i wpisu do księgi wieczystej. Z kolei art. 68⁴ u.k.w.h. reguluje jedynie formę czynności dokonywania zmian przedmiotowych zwiększających zakres zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.

Biorąc powyższe pod rozwagę uznać należy, że dłużnik, który nabył prawo obciążone hipoteką ustanowioną przez dłużnika osobistego na zabezpieczenie jego własnego długu, "wstępuje" w sytuację prawną zbywcy, a następcze przejęcie przez osobę trzecią długu zbywcy nie skutkuje zwolnieniem go z odpowiedzialności rzeczowej. Oznacza to, że hipoteka ustanowiona przez dłużnika na użytkowaniu wieczystym, które zostało zbyte na rzecz osoby trzeciej, nie wygasa na podstawie art. 525 k.c. z chwilą późniejszego przejęcia długu.

Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. podjął uchwałę o wskazanej treści.

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 11/2020

Hipoteka ustanowiona przez dłużnika na użytkowaniu wieczystym nie wygasa z chwilą przejęcia długu, gdy użytkowanie wieczyste zostało zbyte na rzecz osoby trzeciej (art. 525 k.c.).

(uchwała z dnia 28 marca 2019 r., III CZP 90/18, J. Gudowski, A. Owczarek, K. Tyczka-Rote, OSNC 2020, nr 2, s. 16; BSN 2019, nr 3, s. 9; R.Pr., Zeszyty Naukowe 2019, nr 2, s. 183)

Glosa

Grzegorza Wolaka, Roczniki Nauk Prawnych KUL 2019, nr 3, s. 237

Glosa jest aprobująca.

Autor z aprobatą odniósł się do poglądu, że dłużnik, który nabył prawo obciążone hipoteką ustanowioną przez dłużnika osobistego na zabezpieczenie jego własnego długu, „wstępuje” w sytuację prawną zbywcy, a następcze przejęcie przez osobę trzecią długu zbywcy nie skutkuje zwolnieniem go z odpowiedzialności rzeczowej.

Glosator podzielił argumenty Sądu Najwyższego przeciwko uznaniu, że w wypadku przejęcia długu wygasa odpowiedzialność rzeczowa nabywcy prawa obciążonego hipoteką przez dłużnika osobistego, wśród których wymienił wykładnię językową art. 525 k.c., przewidziane w tym przepisie ograniczenia zakresu obowiązywania zasady wygaśnięcia zabezpieczeń uzasadniające ścisłą wykładnię tego przepisu, wykładnię językowo-logiczną niepodważającą sensu analizowanej normy, która służyć ma ochronie osoby trzeciej ustanawiającej zabezpieczenie wierzytelności, jak również brak możliwości odwołania się do art. 248 k.c. oraz art. 684 u.k.w.h., które nie mogą stanowić uzasadnienia dla przyjęcia tezy o ogólnym dążeniu ustawodawcy do zwiększenia zakresu ochrony dłużnika rzeczowego. Zaznaczył jednocześnie, że nie wydaje się prawidłowe opowiedzenie przez Sąd Najwyższy za pierwszeństwem stosowania dyrektywy wykładni pierwszego stopnia, tj. wykładni językowej, a właściwsze byłoby odwołanie się do paremii interpretatio cessat in claris niż clara sunt interpretanda. Nie miało to jednak wpływu na prawidłowość rozstrzygnięcia zawartego w glosowanej uchwale.

Autor wskazał, że tylko prima facie uzasadnione wydawać się może stwierdzenie, iż ograniczone prawo rzeczowe (hipoteka) ustanowione przez dłużnika  będącego użytkownikiem wieczystym nieruchomości na zabezpieczenie wierzytelności wygasa, gdy dochodzi do przejęcia długu, a w chwili tego przejęcia użytkownikiem wieczystym obciążonej nieruchomości jest już inna osoba, która nie wyraża zgody na dalsze trwania zabezpieczenia. W rzeczywistości jednak prawidłowe jest zapatrywanie wyrażone przez Sąd Najwyższy w glosowanej uchwale, a przemawia za nim nie tylko argument wykładni językowej, ale także funkcjonalnej (celowościowej).

************************************************

Biuletyn SN Izby Cywilnej 09-10/2023

Glosa

Przemysława Drapały, Państwo i Prawo 2023, nr 5, s. 163

Glosa ma w przeważającym zakresie charakter krytyczny.

We wstępnych rozważaniach autor wskazał, że w komentowanej uchwale zostały poruszone dwa istotne problemy prawne, które do tej pory nie były przedmiotem wypowiedzi judykatury i doktryny. Pierwszy problem dotyczył zagadnienia, czy podmiotem trzecim w rozumieniu art. 525 k.c. jest podmiot, który ustanowił na swojej nieruchomości zabezpieczenie rzeczowe długu ciążącego na innym podmiocie (dłużnik główny), a następnie przejął ten dług. Drugi problem (główny) odnosił się do kwestii, czy podmiotem trzecim w rozumieniu art. 525 k.c., który jest uprawniony do udzielenia zgody na dalsze trwanie zabezpieczenia rzeczowego w przypadku przejęcia długu głównego, jest wyłącznie osoba, która ustanowiła to zabezpieczenie, czy także osoba, która co prawda nie ustanowiła zabezpieczenia, jednakże jest dłużnikiem rzeczowym w czasie dokonywania przejęcia długu głównego.

Rozstrzygając pierwszy z przedstawionych problemów prawnych, Sąd Najwyższy uznał, że osoba przejmująca dług stanowi co prawda podmiot trzeci w rozumieniu art. 525 k.c., niemniej jednak ustanowione zabezpieczenie nie wygasa z mocy prawa. Na skutek przejęcia długu doszło bowiem do wyrażenia w sposób dorozumiany zgody na dalsze trwanie zabezpieczenia, chyba że strony postanowiły inaczej. Komentator zapatrywanie to uznał za słuszne, wskazując jednocześnie, że ten kierunek wykładni art. 525 k.c. jest przyjmowany także w nauce prawa. Autor zwrócił przy tym uwagę, że uzasadniając to stanowisko, Sąd Najwyższy odstąpił od wykładni językowej art. 525 k.c. na rzecz wykładni funkcjonalnej, uznając, że ,,Odmienny pogląd prowadziłby do nieakceptowalne go wniosku, że przejemca zabezpieczonego długu, który wcześniej ustanowił zabezpieczenie, zwalnia się z mocy prawa z odpowiedzialności rzeczowej”. Komentator podzielił zasadniczo oparcie się przez Sąd Najwyższy na wykładni funkcjonalnej, jednakże w jego ocenie pogląd przedstawiony w komentowanej uchwale uzasadniają ,,(…) nieco inne racje funkcjonalne”. W ocenie autora nie ma potrzeby ochrony interesów osoby trzeciej, przez którą zabezpieczenie rzeczowe zostało ustanowione, gdyż to ona przejęła dług. Sytuacja początkowego podziału odpowiedzialności na osobistą i rzeczową pomiędzy dwa podmioty ulega przekształceniu i w konsekwencji osoba przejmująca dług ponosi w stosunku
do wierzyciela odpowiedzialność z dwóch tytułów. W konkluzji autor wskazał na brak w tym przypadku zagrożenia, któremu zapobiegać ma uregulowanie zawarte w art. 525 k.c.

Analizując drugi z poruszonych w komentowanej uchwale problemów prawnych, autor w pierwszym rzędzie wskazał, że treść tezy uchwały ,,(…) nie odzwierciedla w pełni zapatrywania Sądu Najwyższego wyrażonego w jej uzasadnieniu”. Zdaniem komentatora, rozstrzygając to zagadnienie, Sąd Najwyższy uznał, że osobą trzecią w rozumieniu art. 525 k.c., której przysługuje prawo do udzielenia zgody na kontynuowanie zabezpieczenia rzeczowego w razie przejęcia długu, jest wyłącznie osoba, która to zabezpieczenia ustanowiła. Autor zauważył, że Sąd Najwyższy, rozstrzygając drugi z zaprezentowanych problemów prawnych, oparł się przede wszystkim na wykładni gramatycznej art. 525 k.c., pomijając dyrektywy wykładni funkcjonalnej i systemowej. Uznał bowiem, że zwrot „ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego przez osobę trzecią” dotyczy jedynie czynności prawnej obejmującej ustanowienie zabezpieczenia przez inny podmiot aniżeli dłużnik, która poprzedzała czynność przejęcia długu. Sąd Najwyższy skonstatował, że ,,Art. 525 k.c. wprowadza wyjątek od zasady trwania zabezpieczenia rzeczowego istniejącego długu, stąd powinien być wykładany ściśle”.

Argumentacja przedstawiona przez Sąd Najwyższy została oceniona przez autora negatywnie. Przeciwko stanowisku Sądu przemawia ratio legis art. 525 k.c., którą jest zabezpieczenie podmiotu trzeciego. Zdaniem autora zastosowanie przez Sąd Najwyższy wykładni gramatycznej oraz zasady exceptiones non sunt extendendae oznacza de facto, że nabywcy nieruchomości obciążonej hipoteką zostali pozbawieni ochrony przed konsekwencjami przejęcia długu przez inne osoby. W takiej sytuacji nabywcy nieruchomości ,,(…) będą ponosili odpowiedzialność rzeczową za cudzy dług, mimo że ten dług, bez ich zgody, a nawet wiedzy, będzie mógł być zwalniająco przenoszony na dowolne inne osoby, w tym podmioty o gorszym stopniu wypłacalności i wiarygodności kredytowej”.

Komentator zwrócił także uwagę, że przeciwko poglądowi zaprezentowanemu w komentowanej uchwale przemawiają argumenty wynikające z wykładni historycznej i prawnoporównawczej. Uzasadniając to zapatrywanie, autor powołał art. 186 k.z. stanowiący odpowiednik aktualnego art. 525 k.c. Według komentatora nie wystąpiły natomiast racje przemawiające za uznaniem, że art. 525 k.c. zawiera odmienną konstrukcję zgody na kontynuowanie zabezpieczenia niż przewidziana w art. 186 k.z.

Autor nawiązał także do niemieckiego kodeksu cywilnego (§ 418), który stanowi źródło konstrukcji zgody osoby trzeciej na dalsze trwanie zabezpieczenia zawartej w art. 186 k.z., a następnie w art. 525 k.c. W konkluzji glosator stwierdził, że podmiotem trzecim w rozumieniu art. 525 k.c. jest zarówno osoba, która ustanowiła prawo rzeczowe (np. hipotekę), zabezpieczające cudzy dług o charakterze osobistym i jest dłużnikiem rzeczowym w czasie przejęcia długu, jak i osoba, która w wyniku wystąpienia skutków związanych z sukcesją singularną lub uniwersalną jest dłużnikiem rzeczowym odpowiadającym za cudzy dług w czasie, gdy doszło do przejęcia długu przez inny podmiot.

Glosę do uchwały opracował także G. Wolak (Roczniki Nauk Prawnych 2019, nr 3, s. 237). Uchwałę omówiła również M. Tenenbaum-Kulig w przeglądzie orzecznictwa (Pal. 2020, nr 1, s. 115; red. J. Pisuliński).