Wygaśnięcie zabezpiczeń (art. 525 k.c.)
Zmiana dłużnika, przejęcie długu (art. 519 – 525 k.c.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Art. 525 k.c. wprowadza wyjątek od zasady trwania zabezpieczenia rzeczowego istniejącego długu, stąd powinien być wykładany ściśle. Przewidziana nim reguła wygaśnięcia zabezpieczenia ex lege nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego, bowiem przepis dopuszcza możliwość jego pozostawienia na podstawie jednostronnej czynności prawnej dłużnika rzeczowego, dokonanej najpóźniej w chwili przejęcia długu.
W odniesieniu do czynności zabezpieczających przyczyna prawna przysporzenia na rzecz wierzyciela korzyści majątkowej w postaci ustanowienia prawa zabezpieczającego zawsze ma charakter causa cavendi (przyczyny zabezpieczającej). Niemniej rzeczywistą podstawą dokonania tych czynności jest w wypadku zabezpieczenia własnego zobowiązania - stosunek prawny istniejący pomiędzy ustanawiającym zabezpieczenie dłużnikiem osobistym a wierzycielem, a zabezpieczenia zobowiązania osoby trzeciej, będącej dłużnikiem osobistym - wewnętrzny stosunek prawny istniejący pomiędzy nią a ustanawiającym zabezpieczenie. Wynika on najczęściej z więzi rodzinnych lub osobistych, uwzględnia sytuację faktyczną i prawną w chwili zobowiązania się do ponoszenia odpowiedzialności rzeczowej, zmierzając wolą stron do umocnienia roszczenia przeciwko dłużnikowi ze stosunku podstawowego.
Dla dłużnika, który odpowiada rzeczowo własnym majątkiem nie jest obojętne czyje zobowiązanie zabezpiecza i z kim będzie się rozliczał w przyszłości, gdyby wierzyciel wystąpił o zasądzenie wierzytelności hipotecznej i przeprowadził egzekucję z przedmiotu zabezpieczenia.
Konstrukcja wygaśnięcia hipoteki powinna służyć ochronie tylko takiego dłużnika rzeczowego, bowiem u podstaw jego odpowiedzialności leży szczególna relacja uzasadniająca ustanowienie zabezpieczenia na prawie własnym. Argumenty te tracą na znaczeniu i nie są aktualne wobec nabywcy prawa rzeczowego już obciążonego hipoteką.
Interpretacja językowa art. 525 k.c. prowadzi do jednoznacznego wniosku. Zwrot "ustanowienie przez osobę trzecią" odwołuje się do czynności prawnej utworzenia zabezpieczenia przez inną osobę jak dłużnik, wyprzedzającej przejęcie długu. Rozszczepienie odpowiedzialności osobistej i rzeczowej dłużnika w następstwie zbycia prawa już obciążonego hipoteką następuje w chwili późniejszej jak ustanowienie zabezpieczenia.
Hipoteka ustanowiona przez dłużnika na użytkowaniu wieczystym, które zostało zbyte na rzecz osoby trzeciej, nie wygasa na podstawie art. 525 k.c. z chwilą późniejszego przejęcia długu.
Uchwała SN z dnia 28 marca 2019 r., III CZP 90/18
Standard: 23153 (pełna treść orzeczenia)
Przepis art. 525 k.c. służy ochronie poręczyciela, któremu nie jest obojętne kto będzie dłużnikiem. W sytuacji jednak gdy poręczenie zostało udzielone za formalnie dług spółki, ale materialnie za dług wspólny, ale nie łączny, wspólników spółki jawnej, to oznacza to tylko tyle, że poręczyciel poręczył za dług każdego z tych wspólników. Stąd też skarżąca nie ma racji twierdząc, że poręczenie którego udzieliła było poręczeniem z dług obarczający oznaczonych wspólników łącznie co skarżącą prowadzi do wniosku, że pomniejszenie grona dłużników skutkuje wygaśnięciem poręczenia z uwagi na jego akcesoryjność. Tej koncepcji przeczy istota solidarności, wyrażająca się w tym, że każdy dłużnik może być odmiennie zobowiązany, ponadto z odmienności sytuacji każdego dłużnika solidarnego skarżąca wywodzi możliwość przejęcia długu jednego dłużnika solidarnego przez drugiego.
Przy solidarnej odpowiedzialności wspólników spółki jawnej poręczyciel dokonał poręczenia dla umocnienia wierzytelności skierowanej przeciw wszystkim dłużnikom solidarnym co oznacza, że poręczył za każdego dłużnika. Zatem wyeliminowanie jednego z nich z kręgu ponoszących odpowiedzialność powoduje tylko takie ograniczenie poręczenia, że wygasa poręczenie w stosunku do takiego (wyeliminowanego) dłużnika, utrzymuje się zaś w odniesieniu do pozostałego zobowiązanego względem wierzyciela. Tym samym nie było podstawy do przyjęcia, że na skutek zwolnienia z długu Józefa D. poręczenie udzielone przez powódkę wygasło również w stosunku do Kazimierza G.
Dodać można, że w literaturze przedmiotu przyjmuje się, iż analogiczny skutek powstaje w razie przejęcia długu ciążącego na jednym z dłużników solidarnych. Wówczas wygasają jedynie te zabezpieczenia, które osoby trzecie ustanowiły w celu umocnienia roszczenia skierowanego przeciwko temu dłużnikowi, zaś zabezpieczenia ustanowione dla umocnienia całej wierzytelności, skierowanej przeciwko wszystkim dłużnikom solidarnym, po przejęciu długu wygasają jedynie w części odnoszącej się do żądania świadczenia od pierwotnego współdłużnika.
Ubocznie wreszcie można dodać, że zgodnie z treścią art. 373 k.c. zwolnienie z długu lub zrzeczenie się solidarności przez wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników. Oznacza to, że zwolnienie z długu następuje tylko w relacji do wierzyciela, natomiast w relacji do drugiego dłużnika, dotychczasowego współdłużnika, dłużnik zwolniony nadal odpowiada w ramach dotychczasowego stosunku prawnego, zwolnienie z długu nie wpływa bowiem na wzajemną relację między współdłużnikami.
Wyrok SN z dnia 7 października 2010 r. IV CSK 220/10
Standard: 23154 (pełna treść orzeczenia)