Wyrok z dnia 2022-05-31 sygn. IV SA/Wr 590/21

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w składzie następującym: Przewodniczący: Sędzia NSA Mirosława Rozbicka-Ostrowska (spr.) Sędziowie: Sędzia WSA Bogumiła Kalinowska Asesor WSA Marta Pająkiewicz-Kremis Protokolant: Ksawery Sobczak po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 31 maja 2022 r. w Wydziale IV sprawy ze skargi P. P. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w L. z dnia 27 maja 2021 r. nr [...] w przedmiocie odmowy całkowitego zwolnienia z odpłatności za pobyt w Domu Pomocy Społecznej uchyla zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję organu pierwszej instancji.

Wnioskiem z dnia 21 września 2020 r. P. P. (dalej: strona, skarżący) zwrócił się do Dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Z. o umorzenie zaległości powstałych w wyniku nieuregulowania należności za pobyt ojca J. P. w Domu Pomocy Społecznej dla Dorosłych w B. (dalej: DPS) ze względu na trudną sytuację.

Decyzją z dnia 7 grudnia 2020 r. nr [...] działający z upoważnienia Burmistrza Miasta Z., Kierownik Działu Pomocy Środowiskowej w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Z. (dalej: organ I instancji) odmówił umorzenia kwoty 3367,51 zł. wraz z odsetkami ustawowymi wynikającej z decyzji z dnia 23 lipca 2019 r. nr [...] stanowiącej zaległość strony w ponoszeniu odpłatności za pobyt ojca w DPS oraz odmówił odstąpienia od żądania zwrotu należności w wysokości 3367,51 zł wraz z odsetkami ustawowymi wynikającej z decyzji z dnia 23 lipca 2019 r. nr [...], stanowiącej zaległość strony w ponoszeniu odpłatności za pobyt jego ojca w DPS.

. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w L. decyzją z dnia 8 lutego 2021 r. nr [...], na podstawie art. 138 § 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1960r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r., poz. 256, ze zm., dalej: k.p.a.), uchyliło zaskarżoną decyzję w całości i przekazało sprawę do ponownego rozpatrzenia. Kolegium zobligowało organ I instancji m.in. do wezwania strony, w trybie art. 64 § 2 k.p.a., do sprecyzowania treści jej żądania oraz wskazania jednocześnie przez organ I instancji, jakie możliwości przewidział ustawodawca w art. 64, art. 64a i art. 104 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r., poz. 1876), dalej: u.p.s.

Pismem z dnia 1 marca 2021 r. nr [...] organ I instancji wezwał stronę do doprecyzowania treści żądania. Jednocześnie wyjaśnił, w jakiej sytuacji mają zastosowanie przepisy art. 64, art. 64a i art. 104 u.p.s.

W odpowiedzi na powyższe pismo strona wniosła o całkowite zwolnienie z odpłatności za pobyt ojca w DPS.

Decyzją z dnia 22 marca 2021 r. nr [...], wydaną z powołaniem się na przepisy art. 8 § 2, art. 104 k.p.a., art. 6 pkt 3, pkt 14, pkt 16, art. 59 ust. 1, art. 60 ust. 1, art. 61, art. 62 ust. 1 pkt 2, ust. 2, art. 64, art. 64a, art. 104 ust. 4, art. 110 ust. 8 u.p.s., rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2015r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych (Dz.U. z 2018r., poz. 1358), organ I instancji odmówił całkowitego zwolnienia strony z opłaty za pobyt jej ojca strony w DPS w wysokości 3.367,51 zł.

W uzasadnieniu decyzji organ I instancji wskazał, że decyzją z dnia 23 lipca 2019 r. nr [...] ustalono miesięczną odpłatność za pobyt ojca strony za pobyt w domu pomocy społecznej, do której zobowiązano stronę. W dniu 22 września 2020 r. wpłynął wniosek strony z dnia 21 września 2021 r. o umorzenie zaległości ze względu na trudną sytuację. Wniosek ten strona uzasadniła faktem ponoszenia od lipca 2019 r. do daty złożenia wniosku kosztów opieki na chorym onkologicznie teściem w postaci kosztów chemioterapii, operacji, leków, wyjazdów do W. Natomiast po śmierci teścia strona poniosła koszty związane z pogrzebem. Ponadto wnioskodawca wskazał, że wprowadzona nauka zdalna w szkołach zmusiła go do zakupu dla dzieci 2 laptopów za kwotę 2.400 zł. Dodatkowo poniósł wydatki na energię elektryczną, Internet, telefon, wodę, ścieki a w szczególności za zakup żywności. Wskazał także, że świadczy pomoc swojej 90-letniej babci ponosząc z tego tytułu kolejne wydatki. Od marca 2020r. do daty złożenia wniosku poniósł także wydatki na zakup środków ochrony osobistej oraz preparatów dezynfekujących w kwocie 923 zł i ta suma ciągle rośnie. Dokonał zakupu opału na zimę w kwocie 1.500 zł, ubrań dla dzieci w związku z rozpoczęciem roku szkolnego w kwocie 798 zł, zakupu biletów miesięcznych na dojazd dzieci do szkoły w kwocie 160 zł, ubezpieczenie dzieci. Podkreślił, że wzrosła rata kredytu hipotecznego spowodowana wzrostem kursu euro o około 100 zł co miesiąc oraz koszt jego ubezpieczenia. W czerwcu br. związku z awarią przyłącza wody poniósł koszty wymiany zaworów kulkowych części przyłącza wodociągowego oraz założenia nowego wodomierza w kwocie 842 r. W tym czasie też chorowała jego żona i z tego tytułu poniósł wydatki na zakup leków w kwocie 239 zł oraz miał obniżone wynagrodzenie. Również strona przebywała na zwolnieniu lekarskim, a na zakup leków wydała 198 zł. W związku z okresem jesienno-zimowym niezbędny stał się zakup odzieży i obuwia zimowego dla całej rodziny.

Z uwagi na fakt braku załączenia przez stronę dokumentów (faktur, rachunków, paragonów), które potwierdziłyby sytuację majątkową i osobistą opisaną we wniosku z dnia 21 września 2020 r. organ wezwał stronę do udokumentowania poniesionych wydatków i przesłania ich do ośrodka w terminie 7 dni od daty otrzymania pisma.

W odpowiedzi z dnia 1 października 2020r. strona przypomniała, że do chwili obecnej przedstawiła wiele faktur oraz wyciągów z konta bankowego, które potwierdzają jej bieżące wydatki. Nadmieniła, że Ośrodek jest w posiadaniu kopii jej umowy kredytu hipotecznego i corocznego ubezpieczenia do kredytu. Dla strony niekomfortowe jest, aby potwierdzała wydatki związane z chorobą nowotworową swojego teścia. W związku z tym też nie ma zamiaru przedstawiać kolejnych faktur, gdyż poprzednie nie zmieniły jej sytuacji w związku z ponoszeniem comiesięcznej opłaty za DPS. Jednocześnie poinformowała, że to co robi organ, nie mieści się w żadnych kryteriach przyzwoitości. Wskazała na zagadkowe umieszczenia ojca w Ośrodku [...] w Ś. Ponadto oświadczyła, że nie czuje się zobowiązana do regulowania jakiejkolwiek kwoty tytułem partycypowania w kosztach pobytu ojca w DPS tak, jak on nie był zainteresowany wychowaniem strony po rozwodzie rodziców. W związku z powyższym wniesiono o całkowite zwolnienie z opłat za pobyt ojca w DPS.

Organ I instancji wskazał, że w dniu 14 października 2020 r. w ramach pomocy prawnej, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej przeprowadzono ze stroną wywiad środowiskowy. Z treści wywiadu wynika, że:

- strona prowadzi gospodarstwo domowe z żoną i dwiema córkami, które są w wieku szkolnym,

- obciążenia finansowe rodziny zostały określone na kwotę 8.642 zł i dotyczą prac remontowych, zakupu laptopów, środków dezynfekcyjnych, opału na zimę, opłacenia rachunków za wodę i ścieki, zakup odzieży, biletów miesięcznych, wzrostu raty kredytu, naprawy przyłącza wody, zakupu leków dla małżonków.

Z oświadczenia o stanie majątkowym wynika, że strona :

- posiada dom o powierzchni 120 m2 wybudowany za kredyt hipoteczny — koniec spłaty 2028 r. oraz działkę o powierzchni 38 arów - zabezpieczenie pod spłatę kredytu hipotecznego,

- jest właścicielem dwóch samochodów: Toyoty Corolli z 2003 r. o wartości ok. 5.000 zł i VW Passata z 2005 r. o wartości ok. 9.000 zł.

Dalej organ ustalił, że :

- dochód rodziny jest wyższy od kryterium dochodowego i we wrześniu 2020 r. wynosił 8.380,45 zł.

- żona strony pobiera świadczenie wychowawcze na dwoje dzieci i wypłacono je świadczenie "Dobry Start" na rok szkolny 2020/2021,

- strona i jego żona posiadają nieruchomość położoną w [...] , podarowaną im przez wujka strony,

- babcia strony pobiera emeryturę rolniczą w wysokości 1.200 zł, wraz z dodatkami: pielęgnacyjnym 229,91 zł, energetycznym 171,41 zł, kompensacyjnym 34,49 zł i świadczeniem uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji 500 zł - łącznie 1.960,81 zł (netto), w OPS nie są realizowane usługi opiekuńcze, ani specjalistyczne usługi opiekuńcze.

Według organu I instancji, miesięczne wydatki rodziny nie są szczególnymi okolicznościami, które pozawalają na odstąpienie czy też zwolnienie strony z ponoszenia odpłatności za pobyt ojca w DPS. Sytuacja finansowa rodziny jest stabilna (rodzina posiada stałe, miesięczne dochody), co umożliwia zaspokojenie potrzeb bytowych nawet wtedy, kiedy ciąży na jej członku obowiązek ponoszenia odpłatności za pobyt krewnego w DPS.

Dalej organ wskazał, że w obecnym czasie występowania COVID-19 każdy ponosi wydatki na zakup środków ochrony osobistej — maseczek, rękawiczek i środków dezynfekcyjnych. Zdalne nauczanie dzieci rzeczywiście może wiązać się z koniecznością zakupu laptopów, ale strona na swoje dwie córki otrzymuje świadczenie wychowawcze, a dodatkowo jednorazowo wypłacono jej świadczenie "Dobry Start" w wysokości 600 zł. Każdy rodzic musi również ponosić koszty ubrania i wyżywienia dzieci i musi to robić bez względu na to czy jest, czy też nie jest zobowiązany do ponoszenia opłat za DPS. Z kolei teść strony nie był jego krewnym, lecz powinowatym, i nie ciążył na nim, z tego tytułu, w świetle Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, żaden obowiązek alimentacyjny.

Natomiast jeżeli otrzymywane przez babcię strony świadczenie emerytalne nie wystarcza jej na życie może oczekiwać pomocy od swoich dzieci i ten obowiązek alimentacyjny jej dzieci wyprzedza obowiązek alimentacyjny jej wnuka (strony). Strona nie powinna więc, kosztów poniesionej babci pomocy wykazywać jako okoliczność, która miałaby pomniejszyć jej zobowiązania względem ojca.

Stosownie do art. 64 u.p..s. organ I instancji ustalił, że skarżący nie wnosi opłat za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce. Nikt z członków jego rodziny nie wymaga systematycznego leczenia, żona pozostaje w zatrudnieniu, ani on, ani żona nie legitymują się żadnym stopniem niepełnosprawności, wszyscy członkowie rodziny żyją i rodzina nie ponosi strat materialnych powstałych w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych. Strona i jego żoną są zatrudnieni, otrzymują wynagrodzenie za pracę, strona z uwagi na fakt zatrudnienia w wojsku ma gwarancje stałego zatrudnienia.

Zdaniem organu, nie wystąpiła żadna z przesłanek określona ustawowo w art. 64 pkt 2 u.p.s. Jak stwierdził organ , strona nie poczuwa się do obowiązku płacenia za pobyt ojca w DPS, ponieważ nie ma między nimi żadnych więzi rodzinnych i nigdy nie było, strona ma obojętny stosunek do swojego ojca i nie uważa go za ojca. W ocenie organu I instancji ustawodawca nie uzależnił obowiązku zwolnienia z ponoszenia opłat przez krewnych (wstępnych i zstępnych) od okoliczności subiektywnych, takich jak wzajemne stosunki w rodzinie i negatywne zachowanie osoby umieszczonej w domu pomocy społecznej. W niniejszej sprawie, szczególną okolicznością nie mogą być, zdaniem organu, wzajemne relacje pomiędzy członkami rodziny oraz sytuacja rodzinna, materialna i życiowa strony. Wskazywany przez stronę fakt ograniczenia władzy rodzicielskiej, sam w sobie nie mógł uzasadniać odstąpienia czy zwolnienia z odpłatności. Trudno też jest, zdaniem organu przyjąć, że w tych okolicznościach organ będzie prowadził jakiekolwiek postępowanie dowodowe na okoliczność relacji jakie łączyły w dzieciństwie stronę z ojcem - taki wymóg nie wynika z przepisów prawa.

W konkluzji organ I instancji uznał, że w aktualnym stanie faktycznym i prawnym nie zachodzą przesłanki pozwalające na całkowite zwolnienie strony z ponoszenia odpłatności za pobyt ojca w DPS. Zwolnienie z opłaty może dotyczyć sytuacji wyjątkowych i nadzwyczajnych określonych w art. 64 u.p.s. , które w ocenie organu, w niniejszej sprawie nie wystąpiły. Uregulowany w art. 61 u.p.s. obowiązek ponoszenia opłat za pobyt krewnego (wstępnego lub zstępnego) w DPS został oparty tylko i wyłącznie na kryteriach obiektywnych, czyli stosunku pokrewieństwa oraz wysokości dochodów osoby zobowiązanej. Dlatego kryteria subiektywne, jak przykładowo sytuacja rodzinna zobowiązanego, nie mogą mieć wpływu na wysokość tej opłaty. Regulacja ta wywodzi się z prawa rodzinnego i odpowiada kręgowi osób zobowiązanych do alimentacji. O treści i wymagalności tego obowiązku dotyczącym małżonków, wstępnych i zstępnych decydują zatem prawne więzy małżeństwa i pokrewieństwa, nie zaś indywidualny stan faktyczny. Co do zasady strona jest więc osobą zobowiązaną do ponoszenia opłat za pobyt ojca w DPS niezależnie od relacji faktycznych i postawy ojca względem syna — opuszczenie go, nieinteresowanie się nim, brak kontaktów. Jedynie przytoczone powyżej przepisy u.p.s., a mianowicie art. 61 ust. 2 pkt 2, art. 64, art. 64a ograniczają zakres odpowiedzialności dorosłych dzieci za pobyt ich rodziców w domu pomocy społecznej. Zawarte z kolei w art. 64a u.p.s., warunki zwolnienia z obowiązku ponoszenia z opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej także nie zostały spełnione.

Strona wniosła odwołanie od decyzji pierwszo-instancyjnej , wnosząc o całkowite zwolnienie z opłaty za pobyt ojca w DPS. Odwołujący się podniósł zarzut naruszenia przepisów :

- art. 80, art. 107 § 3 k.p.a. , bowiem organ I instancji nie podjął czynności niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia sprawy, nie przesłuchał świadków oraz nie wziął pod uwagę całego materiału dowodowego,

- art. 64 u.p.s. poprzez nieuznanie ,że stosunki rodzinne pomiędzy mieszkańcem domu pomocy społecznej a zobowiązanym do ponoszenia opłaty mogą mieć znaczenie dla procesu obejmującego zwolnienie.

Według odwołującego się , katalog przypadków wymienionych w art. 64 u.p.s. nie ma charakteru zamkniętego, na co wskazuje użycie zwrotu "w szczególności" lub posłużenie się przesłanką wystąpienia "uzasadnionych okoliczności". W art. 64 u.p.s. ustawodawca zawarł szeroki katalog okoliczności, w szczególności dotyczących sytuacji majątkowej a także osobistej osoby ubiegającej się o zwolnienie z opłat. Nie dysponując prawomocnym wyrokiem sądu o pozbawieniu władzy rodzicielskiej w przypadkach wyjątkowych, w sytuacji braku prawomocnego orzeczenia, o którym mowa w art. 64a u.p.s. istnieje zdaniem strony, możliwość oceny w oparciu o art. 64 u.s.p. więzi rodzinnych.

Odwołujący się podniósł, że ojciec, choć formalnie nie był pozbawiony władzy rodzicielskiej, tylko miał ją ograniczoną wyrokiem Sądu Rejonowego w Z., Wydział II Rodzinny i Nieletnich z dnia 24 czerwca 1982 r. sygn. akt [...], to nigdy nie wywiązywał się w jakimkolwiek stopniu z ciążących wobec niego obowiązków rodzicielskich. Ojciec nie kontaktował się z synem (nawet w urodziny i z okazji świąt), nie interesował się jego rozwojem, wychowaniem, postępami w nauce, nie płacił alimentów. Alimenty w tym czasie były regulowane przez ZUS Oddział L. Nie uczestniczył czynnie w jego wychowaniu. Dodał, że miał ojca tylko z punktu biologicznego, gdyż faktycznie nigdy nie miał i nie wie jak to jest mieć ojca. Wielokrotnie wstydził się za ojca. Był informowany o jego długach, konfliktach z prawem (odbywanie kary pozbawienia wolności), oraz problemach z nadużywaniem alkoholu. Ojciec nigdy nie zmienił do niego podejścia, nie wspierał jego rodziny, gdy on jako żołnierz zawodowy przebywał na zagranicznych misjach w [...]. Nigdy nie mógł liczyć na jego pomoc. Według odwołującego się , dla rozstrzygnięcia przedmiotowych spraw nie powinny pozostawać obojętne więzi rodzinne. Istotną okolicznością może być fakt niewywiązywania się w przeszłości wstępnych z obowiązków należnej pieczy nad zobowiązanym, który to fakt nie znalazł odzwierciedlenia w prawomocnym orzeczeniu o pozbawieniu władzy rodzicielskiej. Jednocześnie strona wniosła o przesłuchanie w charakterze świadków wskazanych w odwołaniu osób na okoliczność nagannego zachowania swojego ojca, jak również wzięcie pod uwagę art. 7 k.p.a.

Decyzją z dnia 27 maja 2021 r. nr [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze w L. (dalej: Kolegium, organ II instancji, organ odwoławczy) utrzymało w mocy decyzję organu I instancji.

W motywach decyzji ostatecznej organ odwoławczy podkreślił , że istota sprawy dotyczyła kwestii, czy podstawą do całkowitego zwolnienia członka rodziny, o którym mowa w art. 61 ust. 1 pkt 2 u.p.s. z obowiązku ponoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej jego członka rodziny, mogą być kwestie związane z relacjami rodzinnymi. Strona w uzasadnieniu wniosku z dnia 15 marca 2021 r., jak i w złożonym odwołaniu odniosła się do zaniedbań w wypełnianiu obowiązków rodzicielskich przez swojego ojca, tj. brak kontaktów z nim, nie interesowanie się jego rozwojem i postępami w nauce, nie wywiązywanie się z obowiązku alimentacyjnego (alimenty płacone przez ZUS Oddział L.), nadużywanie alkoholu przez ojca, konflikt w prawem (odbywanie kary pozbawienia wolności).

Kolegium stwierdziło, że co do zasady obowiązek uiszczania odpłatności za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej jest powiązany z pokrewieństwem. Obowiązek zstępnego wywodzący, się z powołanego wyżej przepisu art. 61 ust. 1 pkt 2 u.p.s., stanowi publicznoprawny ciężar powstającym z chwilą przyjęcia osoby skierowanej do domu pomocy społecznej. Poniesienie tego ciężaru ma na celu pokrycie określanych w drodze umowy względnie decyzji administracyjnej kosztów utrzymania mieszkańca w domu pomocy społecznej.

W ocenie organu odwoławczego, z brzmienia przytoczonego wyżej przepisu wynika, że może on znaleźć zastosowanie wyłącznie na wniosek osoby zainteresowanej, przy czym przewidziane w nim zwolnienie dotyczy całości lub części opłat za pobyt w placówce. Decyzja wydana na podstawie art. 64 u.p.s. ma charakter uznaniowy, a to powoduje, że nawet wykazanie warunków wskazanych w szczególności w tym przepisie nie zobowiązuje organu do wydania decyzji pozytywnej dla osoby wnioskującej o całkowite zwolnienie z obowiązku płatności na rzecz placówki, w której przebywa jej członek rodziny. Natomiast w przypadku wystąpienia szczególnych okoliczności związanych z sytuacją osoby zobowiązanej do ponoszenia opłaty (przykładowo wymienionych w art. 64 u.p.s.) organ dokonuje oceny tych okoliczności zgodnie z wymaganiami zawartymi w art. 7 k.p.a., tzn. mając na względzie nie tylko słuszny interes strony wnioskującej o zwolnienie, ale także interes społeczny.

Ustawodawca w art. 64 u.p.s. przyjął zatem otwarty katalog przesłanek zwolnienia osób spokrewnionych z odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej, o czym świadczy zwrot "w szczególności". Przypadki uprawniające do zwolnień zostały przepisie tym wymienione jedynie przykładowo.

Jednocześnie Kolegium zwróciło uwagę, że art. 64a u.p.s. zawiera unormowanie szczególne, wprowadzające wyjątek od zasady obowiązku ponoszenia kosztów pensjonariusza domu pomocy społecznej przez jego małżonka i krewnych, i bezspornie nie podlega on interpretacji rozszerzającej. Zgodnie z tym przepisem osobę zobowiązaną do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej zwalnia się całkowicie z tej opłaty, na jej wniosek, pod warunkiem że przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona albo prawomocne orzeczenie sądu o skazaniu za umyślne przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej małoletniego rodzeństwa lub jej rodzica. Zwolnienia te obejmują zstępnych osoby zwolnionej z opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej.

Według organu II instancji , takie brzmienie przepisu nie pozostawia wątpliwości, że pozbawienie władzy rodzicielskiej zwalnia ex lege potencjalnego zobowiązanego z tego obowiązku. W tej sytuacji ustawodawca nie pozostawił swobody działania organom rozstrzygającym.

Natomiast rozpatrując wniosek strony o całkowite zwolnienie z odpłatności za pobyt członka rodziny w DPS, organ odwoławczy wskazał ,że w sprawie przeprowadzono postępowanie wyjaśniające, w tym wywiad środowiskowy w którym ustalono, że dochód rodziny strony jest wyższy od kryterium dochodowego , ustalonego zgodnie z ustawą o pomocy społecznej i we wrześniu

2020 r. wynosił 8.380,45 zł. Ustalono również w jakie poniesiono i w jakiej wysokości wydatki rodziny.

Kolegium ustaliło, że strona nie przedstawiła, jak wymaga tego przepis art. 64a u.p.s. prawomocnego orzeczenia sądu o pozbawienie swojego ojca władzy rodzicielskiej, względnie prawomocnego orzeczenia sądu o skazaniu za umyślne przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej małoletniego rodzeństwa lub jej rodzica. Natomiast organy administracji publicznej nie zostały uprawnione do oceny stanu faktycznego rozpatrywanej sprawy w przedmiocie zwolnienia od opłaty za DPS pod kątem zasad współżycia społecznego, etyki czy moralności , nie są także upoważnione do przeprowadzania postępowania dowodowego w sprawach przekazanych do kompetencji innych instytucji, tj. organom prokuratury czy sądom powszechnym, w tym głównie sądom rodzinnym, którym przekazano rozstrzyganie spraw związanych z nagannym z punktu widzenia prawa zachowaniem rodziców w stosunku do dzieci, małżonków wobec siebie czy też dzieci wobec rodziców. Takie stanowisko potwierdza brzmienie art. 64a u.p.s. dodanego przez art. 1 pkt 16 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. (Dz. U. z 2015 r. poz. 1310) zmieniającej ustawę o pomocy społecznej z dniem 5 października 2015 r. Wprowadzony ustawą nowelizacyjną przepis wyraźnie wskazuje, że zwolnienie z obowiązku ponoszenia opłat za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej ze względu na naganne więzi rodzinne przewidziane jest w przypadku istnienia prawomocnego orzeczenia w przedmiocie pozbawienia władzy rodzicielskiej. W ten sposób ustawodawca potwierdził wyłączną kompetencje sądów do prowadzenia zarówno postępowania dowodowego w zakresie stosunków rodzinnych jak i rozstrzygania tych spraw. W świetle aktualnego orzecznictwa, uwzględniającego zmiany wprowadzone przez ustawodawcę w brzmieniu art. 64a u.p.s. oraz polegające na poszerzeniu katalogu przesłanek w art. 64 u.p.s. okoliczności osobiste dotyczące relacji pomiędzy osobą zobowiązaną do uiszczania opłaty za pobyt w DPS , a jego pensjonariuszem mogą być podstawą do zwolnienia z obowiązku ponoszenia tychże kosztów, o ile nieprawidłowość tychże relacji potwierdzona zostanie orzeczeniem sądu powszechnego. Wyjaśnienia strony nie mogą zatem, jak tego oczekuje, zastąpić orzeczenia sądu powszechnego. W sytuacji, w których strona ubiega się o przyznanie jej jakichś praw względnie o zwolnienie jej z obowiązków i na tę okoliczność zobligowana jest do przedłożenia stosownych dowodów. Zatem wobec nie przedstawienia dowodów, o których mowa w art. 64a u.p.s. konieczne jest rozważenia czy w sprawie zachodzą przesłanki, które mogą decydować o fakultatywnym zwolnieniu z art. 64 u.p.s.

W ocenie Kolegium, podnoszone we wniosku strony o całkowite zwolnienie z wnoszenia odpłatności za pobyt jej ojca w DPS, okoliczności dot. relacji rodzinnych nadużywania przez jego ojca z alkoholu, niepłacenia alimentów, nie mogą mieć znaczenia w kontekście możliwości całkowitego zwolnienia strony od wypełniania ustawowego obowiązku. Okoliczności te, wobec braku dowodów, o których mowa w art. 64a u.p.s. należy ocenić w kontekście teraźniejszości. Tymczasem, w rozpatrywanej sprawie nie stwierdzono, aby zdarzenia z przeszłości miały wpływ na aktualną sytuację finansową strony w taki sposób, że wywiązanie się z nałożonego obowiązku finansowego uniemożliwiałoby bezpieczną egzystencję. W tym kontekście strona nie wykazała dostatecznych przesłanek mogących skutkować zwolnieniem jej od nałożonego z mocy ustawy obowiązku ponoszenia płatności za pobyt ojca w domu pomocy społecznej, a charakter wskazanych relacji nie spełnia warunków do zwolnienia strony całkowicie od obowiązku uiszczania opłaty, o których także mowa w art. 64 pkt 2 u.p.s. Ponadto wydatki związane z kosztami utrzymania ojca nie czynią sytuacji strony szczególnie trudnej na tle innych osób zobowiązanych do ponoszenia opłat za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej. Instytucja częściowego lub całkowitego zwolnienia z kosztów utrzymania członka rodziny w domu pomocy społecznej powinna przysługiwać tylko osobom o bardzo niskich dochodach, obarczonych chorobą i związanymi z nią wydatkami. W niniejszej sprawie, jak wynika z materiału dowodowego takie okoliczności nie miały miejsca. Z wywiadu środowiskowego wynika, że członkami rodziny wspólnie zamieszkującymi i gospodarującymi jest wnioskodawca, jego żona i dwie małoletnie córki. Wnioskodawca i jego żona są osobami aktywnymi zawodowo, a jak wynika z wcześniejszych ustaleń, dochód rodziny pozwalał na zobowiązanie strony do wnoszenia odpłatności za pobyt ojca w DPS. Odpłatność strony, od czerwca 2019 r. została ustalona w wysokości 120,09 zł miesięcznie. Za wcześniejsze okresy, tj. od października 2018 r. kształtuje się w różnej wysokości (w zależności od dochodu).

W związku z powyższym Kolegium uznało, że zgłoszony w odwołaniu wniosek o dopuszczenie dowodu w postaci przesłuchania świadków na okoliczność nagannych zachowań ojca względem strony, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Jak wskazano wcześniej, to organom prokuratury czy sądom powszechnym, w tym głównie sądom rodzinnym, przekazano rozstrzyganie spraw związanych z nagannym z punktu widzenia prawa zachowaniem rodziców w stosunku do dzieci, małżonków wobec siebie czy też dzieci wobec rodziców. Dokonane ustalenia pokazały, że strona posiada własne możliwości, aby wywiązać się z nałożonego obowiązku wnoszenia opłaty za pobyt ojca w DPS,a po realizacji tego obowiązku nadal dysponuje określonymi środkami finansowymi. W tej sytuacji pozytywne rozpatrzenie wniosku godziłoby w ideę i cele pomocy społecznej i byłoby sprzeczne z jej zasadą pomocniczości i adekwatności.

W ocenie Kolegium, interes indywidualny winien być słuszny w rozumieniu obiektywnym, a nie oparty na własnym przekonaniu o poczuciu krzywdy. Emocje, nie mogą decydować o uznaniu, że w rozpoznawanej sprawie występuje słuszny interes strony przemawiający za uwzględnieniem jej wniosku. Skorzystanie z rozwiązania przyjętego w art. 64 u.p.s. należy rozpatrywać również w kontekście art. 2 i art. 3 u.p.s., ponieważ zwolnienie z ponoszenia kosztów pobytu, w domu pomocy społecznej, a tym samym przeniesienie ciężaru poniesienia tej opłaty na ośrodki pomocy społecznej, jest pewną formą pomocy udzielanej osobom, które spełniają przesłanki wymienione w art. 6 u.p.s., ale również znajdują się w takiej sytuacji życiowej, która powoduje, że nie są w stanie ponieść kosztów pobytu w DPS przy wykorzystaniu własnych zasobów i możliwości.

Decyzja ostateczna stała się przedmiotem skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu , w której skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji i poprzedzającej ją decyzji organu I instancji.

Skarga oparta została na zarzutach naruszenia przepisów :

- 64 u.p.s. poprzez błędną wykładnię tego przepisu i uznanie, że orzekanie o zwolnieniu z opłaty na podstawie przepisu art. 64 u.p.s. może dotyczyć jedynie sytuacji, w której określona opłata została ustalona w sposób przewidziany przepisami prawa oraz że jest to odrębne postępowanie pozostające poza zakresem przedmiotowej sprawy, podczas gdy taki wniosek nie wynika z przepisów prawa i kwestia zwolnienia skarżącego z opłaty winna zostać rozpatrzona w niniejszym postępowaniu, co potwierdza orzecznictwo sądów administracyjnych,

- postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 7, art. 8 § 1, art. 75 § 1, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a. w zw. z art. 64 u.p.s. poprzez bezzasadne pominięcie okoliczności faktycznych mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, tj. faktu, że ojciec skarżącego, choć formalnie nie był pozbawiony władzy rodzicielskiej nad skarżącym, to nigdy nie wywiązywał się w jakimkolwiek stopniu z ciążących na nim względem niego obowiązków rodzicielskich, tj. nie kontaktował się z nim (nawet w dniu urodzin czy z okazji świąt), nie interesował się jego rozwojem, wychowaniem, postępami w nauce, nie płacił alimentów, nie dawał żadnych prezentów, co doprowadziło do niezastosowania, pomimo zaistnienia przesłanek w niniejszej sprawie z art. 64 pkt 2 u.p.s.,

W uzasadnieniu skargi skarżący ponowił argumentację podniesioną w odwołaniu. Dodatkowo podniósł, że jego ojciec choć formalnie nie był pozbawiony władzy rodzicielskiej nad nim, to nigdy nie wywiązywał się w jakimkolwiek stopniu z ciążących na nim względem jego osoby obowiązków rodzicielskich, tj. nie kontaktował się ze nim (nawet w urodziny czy z okazji świąt), nie interesował się jego rozwojem, wychowaniem, postępami w nauce, nie płacił alimentów, nie dawał żadnych prezentów, Uznanie zaś przez organ, że kwestia zwolnienia skarżącego z opłaty powinna być rozpatrywana w odrębnym postępowaniu, doprowadziło - zdaniem skarżącego - do niezastosowania, pomimo zaistnienia w niniejszej sprawie przesłanek z przepisu art. 64 u.p.s., instytucji całkowitego zwolnienia skarżącego z obowiązku ponoszenia opłaty za pobyt ojca w DPS. Powołując się na stanowisko doktryny skarżący wywodził , że dla rozstrzygania takich spraw nie powinny pozostawać obojętne więzi rodzinne występujące między zobowiązanym do opłaty a mieszkańcem domu pomocy społecznej. Istotną okolicznością może być fakt niewywiązywania się w przeszłości wstępnych z obowiązków należnej pieczy nad zobowiązanym, który to fakt nie znalazł odzwierciedlenia w prawomocnym orzeczeniu o pozbawieniu władzy rodzicielskiej. Tymczasem, w ocenie skarżącego, jego ojciec nie wywiązywał się z obowiązków rodzicielskich względem niego w jakimkolwiek stopniu, zarówno jak chodzi o utrzymywanie więzi emocjonalnej, jak i o dostarczanie środków utrzymania. Pomimo prawomocnego orzeczenia zasądzającego alimenty, ojciec nigdy ich nie płacił. Nie interesował się nim, tj. nie widywał się ze skarżącym, nie spędzał z nim świąt, urodzin, nie pielęgnował więzi emocjonalnej, nie interesował się jego stanem zdrowia, ani postępami w nauce. Dodał, że w istocie ma ojca tylko z punktu widzenia biologicznego, gdyż faktycznie nigdy go nie miał i nie wie, jak to jest mieć ojca. Ciężar wychowania spoczywał w całości na jego mamie, babci, dziadku i wujku. Już w życiu dorosłym wielokrotnie wstydził się za swojego ojca (z racji nazwiska był z ojcem kojarzony) - był informowany o jego długach, konfliktach z prawem oraz problemach z nadużywaniem alkoholu. Ojciec nigdy nie zmienił podejścia do niego, jak również nie poznał swoich wnuków. Nie wspierał też jego rodziny, kiedy skarżący przebywał na zagranicznych misjach jako żołnierz zawodowy.

Okoliczności te, zdaniem skarżącego, uzasadniają całkowite zwolnienie go z obowiązku uiszczania opłat za pobyt ojca w DPS na podstawie przepisu art. 64 u.p.s., a organ II instancji bezzasadnie, zdaniem skarżącego uznał, że kwestia rzeczywistych relacji pomiędzy nim a jego ojcem jest bez znaczenia z punktu widzenia przesłanek wydania decyzji w przedmiocie zobowiązania skarżącego do uiszczania opłaty za pobyt ojca w DPS.

W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji wraz z uzasadniająca je argumentacją .

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu na rozprawie w dniu 31 maja 2022r. dopuścił dowód z zawnioskowanych przez skarżącego dokumentów w postaci: kserokopii sentencji wyroku Sądu Rejonowego w L. z 24 czerwca 1982 sygn. [...], kserokopii wyroków Sądu Rejonowego w J. z dnia 11 grudnia 1991 sygn. [...], z dnia 10 lipca 1991 r. sygn. [...] z 11 grudnia 1991 r. sygn. [...], Sądu Rejonowego w L. z dnia 7 czerwca 1983 r. sygn. [...], z dnia 17 sierpnia 1993 r. [...], wyciągów z protokołów Sądu Rejonowego w L. z dnia 6 października 1994 r. w sprawie o sygn. [...] , z dnia 27 lutego 1997 r. w sprawie o sygn. [...] zasądzających alimenty od ojca skarżącego oraz kserokopii decyzji ZUS-u oddział w L. z 14 sierpnia 1997 r. . o zaprzestaniu wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego, na okoliczność niewywiązywania się przez ojca skarżącego z obowiązków rodzicielskich .

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu zważył co następuje:

Kognicja sądu administracyjnego ogranicza się do zbadania legalności, tj. zgodności zaskarżonych decyzji z przepisami prawa materialnego i procesowego. Powyższa zasada wynika z art. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. z 2021, poz. 137). Jedynie w przypadku istnienia istotnych wad postępowania lub naruszenia przepisów prawa materialnego mających wpływ na wynik sprawy, zgodnie z art. 145 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2022, poz. 329, dalej: p.p.s.a.) następuje uchylenie decyzji administracyjnej lub stwierdzenie jej nieważności przez sąd. Jednocześnie rozstrzygając daną sprawę, wojewódzki sąd administracyjny nie jest związany zawartymi w skardze zarzutami i sformułowanymi w niej wnioskami, lecz ocenia ją w całokształcie okoliczności faktycznych i prawnych danej sprawy, o czym stanowi art. 134 § 1 p.p.s.a.

Przy ocenie zasadności wywiedzionej skargi należałoby w pierwszej kolejności odnieść się do zarzutów natury procesowej, tylko bowiem niewadliwie przeprowadzone postępowanie i prawidłowo ustalone okoliczności faktyczne pozwalają organowi na kreowanie lub znoszenie praw i obowiązków strony. Jednakże podniesione przez skarżącego zarzuty natury procesowej są w istocie wynikiem zarzutu materialnoprawnego . Z kolei identyfikując występujący w badanej sprawie problem prawny stwierdzić należy ,że spór między stroną a organami orzekającymi w sprawie ogniskuje się wokół prawidłowości rozpatrzenia wniosku skarżącego o zwolnienie go z odpłatności za pobyt jego ojca w DPS.

Zagadnienie zwolnienia z opłat za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej reguluje art. 64 u.p.s. Przepis ten w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania kwestionowanej decyzji stanowił, że osoby wnoszące opłatę lub obowiązane do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej można zwolnić z tej opłaty częściowo lub całkowicie, na ich wniosek, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, w szczególności jeżeli:

1) wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce;

2) występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych;

3) małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia;

4) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko;

5) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty lub jej rodzic przebywała w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, na podstawie orzeczenia sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej osobie kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańcowi domu;

6) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty przedstawi wyrok sądu oddalający powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu.

Przypomnieć jedynie należy ,że zdanie wstępne cytowanego przepisu art. 64 u.p.s. zostało zmienione przez art. 1 pkt 8 lit. a ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2019 poz.1690) zmieniającej nin. ustawę z dniem 4 października 2019 r. Do 4 października 2019 r. zdanie wstępne przepisu art. 64 miało brzmienie: "Osoby wnoszące opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej można zwolnić, na ich wniosek, częściowo lub całkowicie z tej opłaty". Wspomniana nowelizacja poszerzyła krąg podmiotów uprawnionych do występowania z wnioskiem o zwolnienie z odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej. Z uzasadnienia projektu do tej ustawy wynika, że zmiana poszerza możliwość zwalniania z obowiązku wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej, obok osób wnoszących opłatę, również osób zobowiązanych do wnoszenia opłat zgodnie z przepisami ustawy, ale jeszcze ich niewnoszących. Zatem organy mogą już na wstępnym etapie podjąć decyzję co do ewentualnego zwolnienia zobowiązanego z opłaty. Naturalnie wymaga to przeprowadzenia właściwego postępowania i ustalenia, czy spełnione zostały ku temu przesłanki.

W związku z tym zdezaktualizowało się prezentowane w poprzednim stanie prawnym stanowisko w orzecznictwie sądowoadministracyjnym , wedle którego rozstrzygnięcie w przedmiocie zwolnienie z opłaty jest możliwe dopiero po ostatecznym ustaleniu odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej (vide: uchwała NSA w składzie siedmiu sędziów z dnia 11 czerwca 2018 r., sygn. akt. I OPS 7/17).

Po nowelizacji ustawy o pomocy społecznej z dnia 19 lipca 2019 r. ustawodawca odróżnia osoby wnoszące opłatę od osób obowiązanych do jej wnoszenia. Obecnie zwolnienie z opłat odnosi się nie tylko do sytuacji, w której dana osoba przebywa w domu pomocy społecznej, lecz także do sytuacji, gdy jest do niego kierowana lub należy do kręgu osób zobowiązanych . Oznacza to, że osoba ustawowo zobowiązana do wnoszenia opłat może zwrócić się o zwolnienie, zanim opłata zostanie wyliczona. Taka była intencja nowelizacji art. 64 u.p.s. Wśród uzasadnień zmian wymieniono poszerzenie możliwości zwalniania z opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej - obok osób uiszczających opłatę - również osób zobowiązanych do jej wnoszenia zgodnie z przepisami ustawy, ale jeszcze nierealizujących tego obowiązku (zob. I. Sierpowska (w:) Pomoc społeczna. Komentarz, wyd. VI, LEX/el. 2021, art. 64).

Z taką sytuacją nie mamy jednak do czynienia na gruncie niniejszej sprawy, bowiem kwestia ustalenia odpłatności skarżącego za pobyt w domu pomocy społecznej została przesądzona decyzją Kolegium z dnia 20 września 2019r. nr [...]. Legalność tej decyzji była już przedmiotem oceny przed tutejszym Sądem, który wyrokiem z dnia 15 lipca 2020r. sygn. IV SA/Wr 464/19 oddalił skargę skarżącego na powyższa decyzję.

W kontrolowanej sprawie pozostaje poza sporem fakt umieszczenia ojca skarżącego w DPS oraz wynikający z tego obowiązek ponoszenia opłat przez mieszkańca, wstępnych, zstępnych, gminę . Osobami zobowiązanymi do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej, zgodnie z art. 61 ust. 1 u.p.s. są w kolejności:

1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,

2) małżonek, zstępni przed wstępnymi,

3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej

- przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.

Zgodnie z ust. 2 wskazanego wyżej przepisu, opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wnoszą:

1) mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70% swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70% tego dochodu;

2) małżonek, zstępni przed wstępnymi - zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2:

a) w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, jednak kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium,

b) w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie;

3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej - w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez osoby, o których mowa w pkt 1 i 2.

Jako niesporny w rozpatrywanej sprawie przedstawia się fakt, że skarżący jest synem mieszkańca DPS, tym samym organy obu instancji prawidłowo przyjęły, że na skarżącym ciąży obowiązek ponoszenia częściowej opłaty za pobyt ojca w DPS.

W tym miejscu wskazać należy, że ustawodawca nie uzależnił obowiązku odpłatności od osobistych stosunków osoby zobowiązanej i mieszkańca domu pomocy. Zatem negatywny stosunek skarżącego do ojca i brak jakichkolwiek relacji z nim nie może mieć wpływu na samo powstanie obowiązku wnoszenia opłat. Sąd w składzie orzekającym w niniejszej sprawie, w pełni aprobuje pogląd wyrażony w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z dnia 30 stycznia 2020 r., sygn. akt. II SA/Ke 1145/19, zgodnie z którym w postępowaniu administracyjnym w sprawie opłaty nie ma zastosowania art. 1441 zd. pierwsze ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 2020, poz. 1359, dalej: k.r.o.), który pozwala zobowiązanemu na uchylenie się od obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Obowiązek zstępnego, wywodzący się z art. 61 ust. 1 pkt 2 u.p.s., chociaż pozostaje w funkcjonalnym związku z przepisami k.r.o. o alimentacji, nie jest obowiązkiem alimentacyjnym, lecz publicznoprawnym ciężarem powstającym z chwilą przyjęcia osoby skierowanej do DPS. Poniesienie tego ciężaru ma na celu pokrycie określanych w trybie administracyjnym kosztów utrzymania mieszkańca w DPS. Natomiast zobowiązany do ponoszenia tej opłaty może się ubiegać o zastosowanie instytucji zwolnienia przewidzianej w art. 64 i 64a u.p.s., jak również z instytucji odstąpienia od zwrotu opłat wniesionych zastępczo przez gminę przewidzianej w art. 104 ust. 4 u.p.s.

Jednak okoliczności, na które powołuje się skarżący, w wyjątkowych przypadkach, mogą zostać poddane ocenie w oparciu o art. 64 pkt 2 u.p.s. Stosunki rodzinne pomiędzy mieszkańcem domu pomocy społecznej a zobowiązanym do ponoszenia opłaty mogą mieć znaczenie dla procesu obejmującego zwolnienie. Te "uzasadnione okoliczności" nie wymienione w art. 64 pkt 2 u.p.s. powinny mieć charakter obiektywny, wyjątkowy i nadzwyczajny (vide: wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 16 października 2019 r., sygn. akt. II SA/Go 390/19).

Nie ma bowiem podstaw do przyjęcia , jak uznały to oba organy orzekające w sprawie , że przepis art. 64 pkt 2 u.p.s. wyklucza przyjęcie szczególnych okoliczności dotyczących relacji rodzinnych między dzieckiem a pensjonariuszem DPS. Brak aprobaty Sądu dla argumentacji przedstawionej w tym zakresie w zaskarżonym rozstrzygnięciu prowadzi do konieczności uchylenia obu decyzji wydanych w sprawie.

Ma rację skarżący , kiedy wywodzi, że użyty w przepisie art. 64 pkt 2 u.p.s. zwrot "w szczególności" oznacza, że określona lista przesłanek uzasadniających zwolnienie z ponoszenia ustalonej opłaty jest listą przykładową. Katalog przesłanek przewidzianych w art. 64 u.p.s. ma charakter otwarty, o czym świadczy zwrot "w szczególności". W takiej sytuacji również inne uzasadnione okoliczności mogą spowodować uwzględnienie wniosku o zwolnienie, przy wydawaniu w tym przypadku decyzji uznaniowej. A zatem nie tylko zwolnienie z opłaty przewidziane w art. 64 u.p.s. , ale również jego zakres ma charakter uznaniowy. Organ zwalnia osobę zobowiązaną w sytuacji zaistnienia szczególnych okoliczności uzasadniających stwierdzenie, że ponoszenie takiej opłaty w całości lub części nie byłoby właściwe.

W orzecznictwie sądowoadminstracyjnym za niezasadne uznano ograniczenie badania przesłanek zwolnienia z opłat za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej do związanych tylko ze sferą materialnego statusu osób zobowiązanych, z uwagi na otwarty katalog przesłanek zwolnienia z opłaty (vide wyrok WSA w Łodzi z dnia 29 września 2016 r. sygn. akt II SA/Łd 366/16). Za poglądem, że relacje i więzi rodzinne mogą być ustalane przez organy i oceniane jako szczególny przypadek przemawia to, że przepis art. 64 u.p.s. początkowo ograniczający przesłanki zwolnienia do wymienionych w punkcie 1- 4, został zmieniony i dodano do niego dwie kolejne okoliczności uzasadniające uwzględnienie wniosku o zwolnienie . A mianowicie :

- pkt 5) wedle którego osoba obowiązana do wnoszenia opłaty lub jej rodzic przebywała w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, na podstawie orzeczenia sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej osobie kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańcowi domu,

- pkt 6) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty przedstawi wyrok sądu oddalający powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu".

Wejście w życie tej zmiany spowodowało, że do przesłanek uznaniowego zwolnienia z odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej dotyczących sytuacji ekonomicznej dodano przesłanki dotyczące relacji rodzinnych.

Natomiast zgodnie z art. 64a u.p.s. osobę obowiązaną do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej zwalnia się całkowicie z tej opłaty, na jej wniosek, pod warunkiem, że przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona albo prawomocne orzeczenie sądu o skazaniu za umyślne przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej małoletniego rodzeństwa lub jej rodzica. Zwolnienia te obejmują zstępnych osoby zwolnionej z opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej.

Jak zaznaczył Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 27 listopada 2019 r., sygn. I OSK 1861/19, zmiany wprowadzane od 4 października 2019 r. wskazują, że ustawodawca dostrzega konieczność uwzględnienia przy nakładaniu obowiązku ponoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej relacji pomiędzy jego pensjonariuszem a osobą zobowiązaną. Naczelny Sąd Administracyjny również w wyroku z dnia 23 października 2018 r., sygn. I OSK 2776/17 stwierdził ,że powody, na które wskazują skarżący (postawa ojca wobec nich oraz brak wsparcia finansowego), mogą być brane pod uwagę przy wydawaniu uznaniowej decyzji w przedmiocie zwolnienia z opłaty.

Brzmienie cytowanego wyżej przepisu art. 64a u.p.s. wskazuje na to , że pozbawienie władzy rodzicielskiej zwalnia ex lege potencjalnego zobowiązanego z obowiązku uiszczania opłaty za pobyt pensjonariusza w DPS. . Ustawodawca nie pozostawił zatem w tym przypadku żadnego luzu decyzyjnego organom rozstrzygającym kwestie zwolnienia z opłat . Przytoczony przepis art. 64a u.p.s. zawiera unormowanie szczególne, wprowadzające wyjątek od zasady obowiązku ponoszenia kosztów pensjonariusza domu pomocy społecznej przez jego małżonka i krewnych. Wprawdzie podlega on ścisłej językowej interpretacji , to jednak - zdaniem Sądu - nie pozostaje to bez wpływu na interpretację zawartego w art. 64 u.p.s. zakresu katalogu otwartego możliwych przypadków zwolnienia z odpłatności.

Zważywszy na kierunek kolejnych zmian w ustawie o pomocy społecznej , wprowadzonych ustawą z dnia 17 listopada 2021r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej (DZ.U. 2022, poz.66) ,której art.1 pkt 1 dodał pkt 7 do art.64 u.p.s. o treści " osoba obowiązana do wnoszenia opłaty wykaże, w szczególności na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku, rażące naruszenie przez osobę kierowaną do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu obowiązku alimentacyjnego lub innych obowiązków rodzinnych względem osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty" . Powyższa zmiana zaczęła obowiązywać z dniem 27 stycznia 2022 r.

Jak wynika z uzasadnienia do projektu ustawy i wskazanego w nim celu projektowanej regulacji , do podjęcia prac nad zmianą regulacji zawartych w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej , odnoszących się do kwestii ponoszenia odpłatności za pobyt w DPS skłania wyrażana w wielu środowiskach społeczna potrzeba zagwarantowania większej ochrony członkom rodzin pensjonariuszy tych instytucji. Celem projektowanej regulacji jest rozszerzenie katalogu przesłanek obligatoryjnego i fakultatywnego zwolnienia członków rodziny mieszkańca domu pomocy społecznej z odpłatności za jego pobyt w domu. Wprowadzona zmiana uwzględnia w ramach przesłanek fakultatywnego wyłączenia obowiązku ponoszenia opłaty sytuacje rażącego naruszenia przez rodzica obowiązku alimentacyjnego względem dziecka lub innych obowiązków rodzinnych Projektowana nowelizacja uwzględnia, że dorosłe dzieci rodziców, którzy względem nich w sposób rażący zaniedbywali obowiązki rodzicielskie, doprowadzając tym do ustania więzi rodzinnych, zasługują na ochronę państwa i powinni zostać objęci możliwością zwolnienia z opłaty bez względu na ich sytuację materialną. Proponuje się w związku z tym dodanie nowej przesłanki mogącej wyłączyć obowiązek ponoszenia opłaty za pobyt pensjonariusza w DPS, tj. sytuację, w której osoba obowiązana do wnoszenia opłaty wykaże, w szczególności na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku, rażące naruszenie przez osobę kierowaną do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu obowiązku alimentacyjnego lub innych obowiązków rodzinnych względem osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, np. obowiązku opieki, wychowania, utrzymania, dbałości o rozwój (projektowany art. 64 pkt 7). Przepis ten umożliwi zatem osobie obowiązanej do ponoszenia opłaty uwolnienie się od obowiązku pokrywania kosztów przebywania pensjonariusza w DPS z powodu zawinionego przez tego pensjonariusza działania naruszającego więzi rodzinne mające ten obowiązek uzasadniać. Przy czym (...) użycie określenia "rażący" na gruncie art. 64 pkt 7 u.p.s. jest uzasadnione, gdyż organ będzie dokonywał oceny kwestii wypełniania obowiązku alimentacyjnego lub innych obowiązków rodzinnych względem osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty (a więc obowiązków o charakterze prawnorodzinnym, czyli cywilnym sensu largo).

Jak dalej wskazano w uzasadnieniu do projektu do powołanej wyżej ustawy nowelizującej ustawę o pomocy społecznej , pojęcie "inne obowiązki rodzinne" obejmuje obowiązki szczegółowo zdefiniowane w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczących wykonywania władzy rodzicielskiej i relacji pomiędzy rodzicem a dzieckiem. I tak wśród obowiązków rodzinnych wskazać należy:

- obowiązek wzajemnego szacunku i wspierania się rodziców i dzieci ( k.r.i o.),

- obowiązek wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka z poszanowaniem jego godności i praw (art. 95 § 1 k.r.i o.),

- obowiązek troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka (art. 96 § 1 k.r.i o.),

- obowiązek przygotowania dziecka do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień (art. 96 § 1 k.r.i o.),

- obowiązek rodziców i dzieci utrzymywania ze sobą kontaktów (art. 113 k.r.i o.),

- obowiązek dopełnienia czynności związanych ze zgłoszeniem dziecka do szkoły, obowiązek zapewnienia regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia szkolne czy obowiązek zapewnienia dziecku warunków umożliwiających przygotowywanie się do zajęć szkolnych (art. 40 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2021 r. poz. 1082)).

W pojęciu zaś niedopełnienia obowiązków rodzinnych mieści się takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych (zob. wyrok SN z dnia 7 listopada 2002 r., sygn. II CKN 1397/00, LEX nr 75286; wyrok SA w Krakowie z dnia 27 lutego 2014 r., sygn. I ACa 1201/12, LEX nr 1623875).

W nawiązaniu do powyższych rozważań wypada też przytoczyć treść art. 111 k.r.i o. , zgodnie z którym sąd opiekuńczy pozbawia rodziców władzy rodzicielskiej jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka oraz jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 § 2 pkt 5, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem. Pozbawienie władzy rodzicielskiej uzasadniają tylko takie zaniedbania obowiązków względem dziecka, które mogą być ocenione jako rażące. Muszą to być zaniedbania poważne, bądź zaniedbania o mniejszej wadze, które nabierają cech niepoprawności i uporczywości (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1997 r.,sygn.. III CKN 122/97, LEX nr 1402785). Wobec tego rażące zaniedbywanie obowiązków względem dzieci może polegać na długotrwałym zerwaniu więzi z dziećmi, braku zainteresowania ich losem, wieloletnim nieutrzymywaniu kontaktów z dziećmi z przyczyn leżących po stronie rodzica.

Przechodząc na grunt okoliczności kontrolowanej sprawy stwierdzić należy, ze wprawdzie nie mamy w niej do czynienia z sytuacją , o której mowa art. 64a u.s.p., ale nie można– bez uprzedniego przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego - wykluczyć , że z sytuacją o podobnym znaczeniu i ciężarze gatunkowym. Powyższe powinno skłonić organ do takiej interpretacji przepisu art. 64 pkt 2 u.p.s. , która pozwala na uwzględnienie przy badaniu zasadności zwolnienia z opłat również okoliczności dotyczących kwestii relacji rodzinnych skarżącego z ojcem. Organy obu instancji a priori odrzuciły taką wykładnię analizowanego przepisu .Tymczasem wskazywany przez skarżącego sposób sprawowania przez ojca skarżącego władzy rodzicielskiej mógłby - prima facie - uzasadniać zwolnienie skarżącego z odpłatności za pobyt w DPS. Zważywszy , gdy ze względu na upływ czasu, nie jest możliwe aktualnie uzyskanie orzeczenia, o którym mowa w art. 64a u.p.s., nawet, jeśli w przeszłości zachodziły faktycznie przesłanki uzasadniające wydanie takiego orzeczenia, zwolnienie takie jest możliwe na podstawie art. 64 u.p.s.

Z kolei zaprezentowana przez organy orzekające w sprawie interpretacja art. 64 u.p.s. , jest – w ocenie Sądu – nie do pogodzenia z wyrażoną w art. 32 Konstytucji , zasadą równości, którą przecież w każdym wypadku kieruje się ustawodawca. Należy zatem zaaprobować pogląd skarżącego, wedle którego nie ma podstaw do przyjęcia, że przepis art. 64 u.p.s. wyklucza uznanie za "szczególną" okoliczność dotyczącą relacji i więzi między członkami rodziny. W ocenie Sądu, podstawowa różnica pomiędzy unormowaniem art. 64 i 64a u.p.s. dotyczy wyłącznie obligatoryjności bądź fakultatywności zwolnienia z odpłatności i zakresu zwolnienia - w całości (w pierwszym wypadku), bądź w części (w drugim przypadku). O ile sąd powszechny pozbawi prawomocnym orzeczeniem władzy rodzicielskiej rodzica (bądź zostanie wydany wyrok karny, o którym mowa w art. 64a u.p.s.), organ pomocy społecznej na wniosek osoby zobowiązanej do uiszczania odpłatności za pobyt tego rodzica w domu pomocy społecznej, ma obowiązek w całości zwolnić tę osobą z odpłatności. W razie przedstawienia takiego wyroku przez wnioskodawcę organ pomocy społecznej nie jest uprawniony do dokonywania odmiennych ustaleń, a w konsekwencji do prowadzenia postępowania dowodowego (zob. wyrok WSA w Lublinie z dnia 26 listopada 2020 r. sygn. II SA/Lu 363/20).

W orzecznictwie sądów administracyjnych wielokrotnie wyrażano stanowisko opowiadające się za dopuszczalnością zwolnienia z odpłatności na podstawie art. 64 u.p.s. ze względu na szczególne okoliczności dotyczące relacji pomiędzy członkami rodziny (vide wyroki WSA : w Rzeszowie z dnia 25 czerwca 2020 r. sygn. II SA/Rz 302/20; w Łodzi z dnia 29 września 2016 r. sygn. II SA/Łd 366/16; w Szczecinie z dnia 15 lipca 2021 r. sygn. II SA/Sz 442/21; w Warszawie z dnia 23 listopada 2016 r. sygn. I SA/Wa 1571/16; w Olsztynie z 22 listopada 2016 r. sygn. II SA/Ol 1200/16). Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w składzie orzekającym w niniejszej sprawie w pełni aprobuje powyższy pogląd.

Stwierdzenie powyższego oznacza ,że pod adresem organów obu instancji musi być skutecznie wyartykułowany zarzut naruszenia prawa materialnego , a to art. 64 pkt 2 u.p.s. poprzez dokonanie jego wadliwej wykładni ,a także przepisów postępowania , a to art. 7, 77 § 1 i 80 k.p.a., bowiem organy nie uwzględniły wszystkich wniosków dowodowych zgłoszonych przez skarżącego , niezbędnych do rozstrzygnięcia sprawy oraz nie dokonały na ich podstawie istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy ustaleń.

Z tych względów zarzuty skargi przedstawiają się jako zasadne , co obligowało Sąd do wyeliminowania z obrotu prawnego decyzji organów obu instancji na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c p.p.s.a .

Nie przesądzając kierunku dalszego rozstrzygnięcia , przy ponownym rozpoznaniu sprawy, organ powinien dokonać oceny przedmiotowego wniosku skarżącego , mając na uwadze zaprezentowaną powyżej wykładnię przepisu art.64 ust.2 u.p.s.