Stosunki rodzinne jako "uzasadnione okoliczności" zwolnienia od opłaty na podstawie art. 64 pkt 2 u.p.s.

Pojęcie "uzasadnionych okoliczności" nie zostało doprecyzowane w ustawie, jednakże wymienione w nim (niewyczerpująco) okoliczności wskazują, że zamiarem ustawodawcy było objęcie jego zakresem zastosowania zdarzeń związanych ze stanem zdrowia zobowiązanego lub członków jego rodziny, pogorszenia się sytuacji materialnej wskutek zdarzeń obiektywnie zaistniałych, czyli niezależnych od woli zobowiązanego.

Nie ulega wątpliwości ,że art. 64 ust. 2 u.p.s. swym zakresem przedmiotowym wspomniany przepis nie obejmuje przypadków charakteru osobistych stosunków (stanu wzajemnych relacji rodzinnych, więzi emocjonalnych) między osobą zobowiązaną do uiszczania opłaty a osobą przebywającą w domu pomocy społecznej. W tym zakresie jednoznacznie wypowiedział się Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 6 grudnia 2021 r., I OSK 816/21, wyrażając pogląd , że analiza całego art. 64 u.p.s. wskazuje, że ustawodawca pod pojęciem okoliczności uzasadniających zwolnienie z opłat rozumiał głównie okoliczności dotyczące sytuacji ekonomicznej (utrzymywanie się z jednej pensji przez małżonków, samotne wychowywanie dziecka, wnoszenie opłat za inne osoby przebywające w placówkach opiekuńczych). Do relacji rodzinnych nawiązują natomiast punkty 5 i 6 art. 64 u.p.s.

Wyrok WSA z dnia 7 czerwca 2022 r., IV SA/Wr 617/21

Standard: 85430 (pełna treść orzeczenia)

Stosunki rodzinne pomiędzy mieszkańcem domu pomocy społecznej a zobowiązanym do ponoszenia opłaty mogą mieć znaczenie dla procesu obejmującego zwolnienie. Te "uzasadnione okoliczności" nie wymienione w art. 64 pkt 2 u.p.s. powinny mieć charakter obiektywny, wyjątkowy i nadzwyczajny (vide: wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 16 października 2019 r., II SA/Go 390/19). Nie ma podstaw do przyjęcia, że przepis art. 64 pkt 2 u.p.s. wyklucza przyjęcie szczególnych okoliczności dotyczących relacji rodzinnych między dzieckiem a pensjonariuszem DPS.

użyty w przepisie art. 64 pkt 2 u.p.s. zwrot "w szczególności" oznacza, że określona lista przesłanek uzasadniających zwolnienie z ponoszenia ustalonej opłaty jest listą przykładową. Katalog przesłanek przewidzianych w art. 64 u.p.s. ma charakter otwarty, o czym świadczy zwrot "w szczególności". W takiej sytuacji również inne uzasadnione okoliczności mogą spowodować uwzględnienie wniosku o zwolnienie, przy wydawaniu w tym przypadku decyzji uznaniowej. A zatem nie tylko zwolnienie z opłaty przewidziane w art. 64 u.p.s. , ale również jego zakres ma charakter uznaniowy. Organ zwalnia osobę zobowiązaną w sytuacji zaistnienia szczególnych okoliczności uzasadniających stwierdzenie, że ponoszenie takiej opłaty w całości lub części nie byłoby właściwe.

W orzecznictwie sądowoadminstracyjnym za niezasadne uznano ograniczenie badania przesłanek zwolnienia z opłat za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej do związanych tylko ze sferą materialnego statusu osób zobowiązanych, z uwagi na otwarty katalog przesłanek zwolnienia z opłaty (vide wyrok WSA w Łodzi z dnia 29 września 2016 r. sygn. akt II SA/Łd 366/16). Za poglądem, że relacje i więzi rodzinne mogą być ustalane przez organy i oceniane jako szczególny przypadek przemawia to, że przepis art. 64 u.p.s. początkowo ograniczający przesłanki zwolnienia do wymienionych w punkcie 1- 4, został zmieniony i dodano do niego dwie kolejne okoliczności uzasadniające uwzględnienie wniosku o zwolnienie . A mianowicie :

- pkt 5) wedle którego osoba obowiązana do wnoszenia opłaty lub jej rodzic przebywała w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, na podstawie orzeczenia sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej osobie kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańcowi domu,

- pkt 6) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty przedstawi wyrok sądu oddalający powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu".

Wejście w życie tej zmiany spowodowało, że do przesłanek uznaniowego zwolnienia z odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej dotyczących sytuacji ekonomicznej dodano przesłanki dotyczące relacji rodzinnych.

Jak zaznaczył Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 27 listopada 2019 r., I OSK 1861/19, zmiany wprowadzane od 4 października 2019 r. wskazują, że ustawodawca dostrzega konieczność uwzględnienia przy nakładaniu obowiązku ponoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej relacji pomiędzy jego pensjonariuszem a osobą zobowiązaną. Naczelny Sąd Administracyjny również w wyroku z dnia 23 października 2018 r., I OSK 2776/17 stwierdził ,że powody, na które wskazują skarżący (postawa ojca wobec nich oraz brak wsparcia finansowego), mogą być brane pod uwagę przy wydawaniu uznaniowej decyzji w przedmiocie zwolnienia z opłaty.

Wyrok WSA z dnia 31 maja 2022 r., IV SA/Wr 590/21

Standard: 85411 (pełna treść orzeczenia)