Wyrok z dnia 2022-12-22 sygn. C-98/22

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

WYROK TRYBUNAŁU (ósma izba)

z dnia 22 grudnia 2022 r.

Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i uznawanie orzeczeń sądowych oraz ich wykonywanie w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie (UE) nr 1215/2012 – Artykuł 1 ust. 1 – Pojęcie „spraw cywilnych i handlowych” – Wytoczone przez organ publiczny powództwo o stwierdzenie, ukaranie i nakazanie zaprzestania praktyk ograniczających konkurencję

W sprawie C-98/22

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez cour d’appel de Paris (sąd apelacyjny w Paryżu, Francja) postanowieniem z dnia 2 lutego 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 14 lutego 2022 r., w postępowaniu:

Eurelec Trading SCRL,

Scabel SA

przeciwko

Ministre de l’Économie et des Finances,

przy udziale:

Groupement d’achat des centres Édouard Leclerc (GALEC),

Association des centres distributeurs Édouard Leclerc (ACDLEC),

TRYBUNAŁ (ósma izba),

w składzie: M. Safjan (sprawozdawca), prezes izby, N. Piçarra i N. Jääskinen, sędziowie,

rzecznik generalny: N. Emiliou,

sekretarz: A. Calot Escobar,

uwzględniając pisemny etap postępowania,

rozważywszy uwagi, które przedstawili:

–        w imieniu Eurelec Trading SCRL – adwokaci H. Boularbah, J. Derenne i O. Laude,

–        w imieniu Scabel SA – adwokaci D. De Sart i M. Dupont,

–        w imieniu Groupement d’achat des centres Édouard Leclerc (GALEC) oraz Association des centres distributeurs Édouard Leclerc (ACDLEC), adwokaci G. Parleani i O. Parleani,

–        w imieniu rządu francuskiego – A. Daniel oraz A.-L. Desjonquères, w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu Komisji Europejskiej – S. Noë i W. Wils, w charakterze pełnomocników,

podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 1 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2012, L 351, s. 1).

2        Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Eurelec Trading SCRL (zwaną dalej „spółką Eurelec”) oraz spółką Scabel SA, mającymi siedzibę w Belgii, a ministre de l’Économie et des Finances (ministrem ds. gospodarki i finansów, Francja) w przedmiocie praktyk ograniczających konkurencję w stosunku do dostawców mających siedzibę we Francji.

 Ramy prawne

 Prawo Unii

3        Motyw 10 rozporządzenia nr 1215/2012 stanowi:

„Przedmiotowy zakres zastosowania niniejszego rozporządzenia powinien rozciągać się, pominąwszy kilka dokładnie określonych dziedzin prawa, na zasadniczą część prawa cywilnego i handlowego […]”.

4        Artykuł 1 tego rozporządzenia, znajdujący się w jego rozdziale I, zatytułowanym „Zakres stosowania i definicje”, przewiduje w ust. 1:

„Niniejsze rozporządzenie ma zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych, niezależnie od rodzaju sądu. Nie obejmuje ono w szczególności spraw podatkowych, celnych, administracyjnych ani spraw dotyczących odpowiedzialności państwa za działania lub zaniechania w wykonywaniu władzy publicznej (acta iure imperii)”.

 Prawo francuskie

5        Księga VI code de commerce (kodeksu handlowego), w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym (zwanego dalej „code de commerce”), zatytułowana „Swoboda ustalania cen i konkurencji”, zawiera między innymi tytuł IV, zatytułowany „Przejrzystość, praktyki ograniczające konkurencję i inne zakazane praktyki”. Artykuł L 442‑6 code de commerce, zawarty we wspomnianym tytule IV, stanowi:

„I.      Przedsiębiorca prowadzący działalność wytwórczą, handlową, przemysłową lub ujętą w wykazie zawodów rzemieślniczych zobowiązany jest do poniesienia odpowiedzialności i naprawienia szkody, którą wyrządził czynem polegającym na:

[…]

2°      narzuceniu lub próbie narzucenia partnerowi handlowemu zobowiązań powodujących znaczącą nierównowagę praw i obowiązków stron;

[…]

III.      Powództwo do właściwego sądu cywilnego lub handlowego może wnieść każda osoba, która wykaże interes, prokurator, minister właściwy do spraw gospodarki lub prezes organu ochrony konkurencji, jeżeli w sprawach wchodzących w zakres jego kompetencji stwierdzi on praktykę, o której mowa w niniejszym artykule.

W ramach tego powództwa minister właściwy do spraw gospodarki i prokurator mogą wystąpić do sądu, przed który zostało wytoczone powództwo, o nakazanie zaprzestania praktyk, o których mowa w niniejszym artykule. Mogą również, w odniesieniu do wszystkich tych praktyk, zażądać stwierdzenia nieważności niezgodnych z prawem postanowień lub umów i wnieść o zwrot nienależnych świadczeń. Mogą oni także wystąpić o nałożenie grzywny, której kwota nie może przekraczać 5 mln EUR. Jednakże grzywna ta może zostać ustalona na poziomie nieprzekraczającym potrójnej wysokości kwot nienależnie wypłaconych lub, proporcjonalnie do korzyści wynikających z uchybienia, do 5% obrotu bez podatku zrealizowanego we Francji przez podmiot dopuszczający się tych praktyk w ostatnim zamkniętym roku obrotowym liczonym od roku obrotowego poprzedzającego rok obrotowy, w którym praktyki wymienione w niniejszym artykule zostały wprowadzone. Można również żądać naprawienia poniesionych szkód […].

[…]”.

6        Tytuł V księgi VI code de commerce, zatytułowany „Uprawnienia dochodzeniowe”, zawiera artykuły od L 450‑1 do L 450‑10.

7        Artykuł L 450‑1 ust. II code de commerce stanowi:

„Urzędnicy upoważnieni do tego przez ministra właściwego ds. gospodarki mogą prowadzić dochodzenia niezbędne do stosowania przepisów niniejszej księgi”.

8        Zgodnie z art. L 450‑4 akapit pierwszy code de commerce pracownicy, o których mowa w art. L 450‑1 code de commerce, mogą, za zgodą sądu i pod jego kontrolą, przeprowadzać wizyty we wszystkich miejscach, a także dokonywać zajęcia dokumentów i nośników informacji w ramach dochodzenia zleconego w szczególności przez ministra właściwego do spraw gospodarki.

9        Artykuł L 450‑8 code de commerce ma następujące brzmienie:

„Karze dwóch lat pozbawienia wolności oraz grzywnie w wysokości 300 000 EUR podlega każdy, kto w jakikolwiek sposób sprzeciwia się wykonywaniu obowiązków spoczywających na podstawie przepisów niniejszej księgi na pracownikach, o których mowa w art. L. 450‑1”.

 Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne

10      Eurelec, spółka prawa belgijskiego, jest centralą negocjacji cen i zakupów utworzoną przez grupę Leclerc i grupę Rewe, które są spółdzielniami handlowców, odpowiednio, prawa francuskiego i niemieckiego.

11      Scabel, spółka prawa belgijskiego, pełni rolę pośrednika między spółką Eurelec a francuskimi i portugalskimi regionalnymi centrami skupu spółki Leclerc oraz jest podmiotem świadczącym usługi administracyjne i techniczne na rzecz spółki Eurelec.

12      Groupement d’achat des centres Édouard Leclerc (GALEC) jest krajową centralą skupu grupy Leclerc, która negocjuje roczne umowy ramowe z francuskimi dostawcami wykonywane przez regionalne centra skupu.

13      Association des centres distributeurs Édouard Leclerc (ACDLEC) jest zrzeszeniem odpowiedzialnym za opracowanie długoterminowej strategii Mouvement E. Leclerc i było inicjatorem sojuszu między sieciami E. Leclerc i Rewe w Europie.

14      W latach 2016–2018 ministre de l’Économie et des Finances (minister ds. gospodarki i finansów) przeprowadził dochodzenie, w wyniku którego powziął podejrzenia co do istnienia praktyk mogących ograniczać konkurencję stosowanych w Belgii przez spółkę Eurelec wobec dostawców mających siedzibę we Francji. Zgodnie bowiem z tym dochodzeniem spółka Eurelec miała zmusić dostawców do akceptowania obniżek cen bez świadczenia wzajemnego, z naruszeniem code de commerce, i miała narzucać im stosowanie do zawartych umów prawa belgijskiego w celu obejścia prawa francuskiego.

15      Uznawszy, że prawdziwość zarzucanych spółce Eurelec praktyk została potwierdzona przez wizyty i zajęcia dokumentów przeprowadzone w lutym 2018 r. w pomieszczeniach GALEC i ACDLEC, ministre de l’Économie et des Finances (minister ds. gospodarki i finansów) pozwał, w drodze aktów komornika z dnia 19 lipca i 27 września 2019 r., na podstawie art. L 442‑6 code de commerce, spółki Eurelec i Scabel oraz GALEC i ACDLEC do tribunal de commerce de Paris (sądu gospodarczego w Paryżu, Francja), wnosząc do tego sądu o stwierdzenie, że te praktyki nakładały na ich partnerów handlowych zobowiązania stwarzające znaczną nierównowagę praw i obowiązków stron, o nakazanie tym spółkom zaprzestania wspomnianych praktyk i o nałożenie na nie między innymi grzywny. Pozwane spółki podniosły zarzut braku jurysdykcji, zgodnie z przepisami rozporządzenia nr 1215/2012, sądów francuskich do rozpoznania powództwa wniesionego przez ministre de l’Économie et des Finances (ministra ds. gospodarki i finansów) w zakresie, w jakim było ono skierowane przeciwko Eurelec i Scabel, spółkom z siedzibą w Belgii.

16      Wyrokiem wstępnym z dnia 15 kwietnia 2021 r. tribunal de commerce de Paris (sąd gospodarczy w Paryżu) oddalił zarzut braku jurysdykcji i stwierdził swoją właściwość do rozpoznania powództwa.

17      Spółki Eurelec i Scabel wniosły apelację od tego wyroku do cour d’appel de Paris (sądu apelacyjnego w Paryżu, Francja), sądu odsyłającego, wskazując, że powództwo wytoczone przez ministre de l’Économie et des Finances (ministra ds. gospodarki i finansów) nie wchodziło w zakres pojęcia „spraw cywilnych i handlowych” w rozumieniu rozporządzenia nr 1215/2012, a w konsekwencji sąd ten nie miał jurysdykcji w zakresie, w jakim powództwo zostało wytoczone przeciwko nim.

18      Ministre de l’Économie et des Finances (minister ds. gospodarki i finansów) uważa, że jego roszczenia wchodzą w przedmiotowy zakres stosowania rozporządzenia nr 1215/2012. Jako bowiem że przedmiotem wytoczonego powództwa jest ochrona francuskiego porządku publicznego w dziedzinie gospodarki, jest on zdania, że rozpoznanie tego powództwa powinno zostać zastrzeżone dla sądu francuskiego. Jeśli chodzi o korzystanie z przysługujących mu uprawnień dochodzeniowych, uważa on za konieczne odróżnienie etapu dochodzenia od etapu postępowania sądowego i utrzymuje, że kryterium stosowania rozporządzenia nr 1215/2012 jest sposób posłużenia się tymi dowodami, a nie sposób ich uzyskania. Dodaje on wreszcie, że jego powództwo wpisuje się w stosunek równości z pozwanymi spółkami, ponieważ również on podlega przepisom kodeksu postępowania cywilnego mającym zastosowanie do wszystkich stron postępowania sądowego.

19      W tych okolicznościach cour d’appel de Paris (sąd apelacyjny w Paryżu) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy »sprawy cywilne i handlowe« zdefiniowane w art. 1 ust. 1 rozporządzenia [nr 1215/2012] należy interpretować w ten sposób, że obejmują one swym zakresem stosowania powództwo – i wydane w jego wyniku orzeczenie sądowe – wniesione (i) przez [ministre de l’Économie et des Finances (francuskiego ministra ds. gospodarki i finansów)] na podstawie art. [L 442‑6 ust. I pkt 2 code de commerce] przeciwko belgijskiej spółce, (ii) w celu doprowadzenia do stwierdzenia istnienia praktyk ograniczających konkurencję, zobowiązania do ich zaniechania oraz do zasądzenia od podmiotu, któremu praktyki te są zarzucane, grzywny o charakterze cywilnoprawnym, (iii) na podstawie dowodów uzyskanych w ramach wykonywania przez ministra jego szczególnych uprawnień dochodzeniowych?”.

 W przedmiocie pytania prejudycjalnego

20      Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „spraw cywilnych i handlowych” w rozumieniu tego przepisu obejmuje wytoczone przez organ publiczny państwa członkowskiego przeciwko spółkom mającym siedzibę w innym państwie członkowskim powództwo o stwierdzenie, ukaranie i nakazanie zaprzestania praktyk ograniczających konkurencję wobec dostawców mających siedzibę w pierwszym państwie członkowskim, jeżeli ów organ publiczny korzysta z uprawnień dochodzeniowych lub uprawnień w zakresie wszczynania postępowań sądowych wykraczających poza zakres norm prawa powszechnego mających zastosowanie w stosunkach między jednostkami.

21      W tym względzie z orzecznictwa Trybunału wynika, że chociaż pewne spory między organem władzy publicznej a podmiotem prawa prywatnego mogą być objęte zakresem stosowania rozporządzenia nr 1215/2012, to inaczej jest w sytuacji, gdy organ władzy publicznej wykonuje swoje władztwo publiczne (wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., Movic i in., C‑73/19, EU:C:2020:568, pkt 35 i przytoczone tam orzecznictwo).

22      Wykonywanie prerogatyw władztwa publicznego przez jedną ze stron sporu, z uwagi na korzystanie przez nią z uprawnień wychodzących poza zakres norm prawa powszechnego obowiązujących w stosunkach między jednostkami, wyklucza bowiem taki spór z zakresu „spraw cywilnych i handlowych” w rozumieniu art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 (wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., Movic i in., C‑73/19, EU:C:2020:568, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo).

23      Wynika z tego, że aby ustalić, czy dana dziedzina wchodzi w zakres pojęcia „spraw cywilnych i handlowych” w rozumieniu art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012, a w konsekwencji w zakres stosowania tego rozporządzenia, należy określić stosunek prawny istniejący między stronami sporu i jego przedmiot lub, alternatywnie, zbadać podstawę prawną i zasady regulujące wytoczenie powództwa (zob. podobnie wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., Movic i in., C‑73/19, EU:C:2020:568, pkt 37 i przytoczone tam orzecznictwo).

24      A zatem mieści się w zakresie pojęcia „spraw cywilnych i handlowych” spór sądowy między organami państwa członkowskiego a przedsiębiorcami mającymi siedzibę w innym państwie członkowskim, w ramach którego organy te żądają tytułem głównym stwierdzenia istnienia naruszeń stanowiących w ocenie tych organów niezgodne z prawem nieuczciwe praktyki handlowe i nakazania ich zaprzestania, a także, tytułem żądania dodatkowego, nakazania upublicznienia orzeczenia i nałożenia kary pieniężnej (zob. podobnie wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., Movic i in., C‑73/19, EU:C:2020:568, pkt 64).

25      Nie jest tak natomiast w przypadku żądania przyznania kompetencji do ustalenia istnienia przyszłych naruszeń w drodze zwykłego protokołu sporządzonego przez urzędnika danego organu, ponieważ takie żądanie dotyczy w rzeczywistości uprawnień wykraczających poza normy prawa powszechnego obowiązujące w stosunkach między jednostkami (zob. podobnie wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., Movic i in., C‑73/19, EU:C:2020:568, pkt 62).

26      W niniejszej sprawie z postanowienia odsyłającego wynika, po pierwsze, że powództwo rozpatrywane w postępowaniu głównym, którego przedmiotem jest ochrona francuskiego porządku publicznego w dziedzinie gospodarki, zostało wytoczone na podstawie dowodów uzyskanych w wyniku wizyt w pomieszczeniach zainteresowanych podmiotów i zajęcia dokumentów. Tymczasem takie uprawnienia dochodzeniowe, nawet jeśli ich wykonywanie musi być wcześniej dozwolone przez sąd, wykraczają jednak poza zakres norm prawa powszechnego, w szczególności dlatego, że nie mogą być wykonywane przez podmioty prywatne, i ponieważ zgodnie z właściwymi przepisami krajowymi każda osoba sprzeciwiająca się wykonywaniu takich środków podlega karze pozbawienia wolności oraz karze grzywny w wysokości 300 000 EUR.

27      Po drugie, powództwo w postępowaniu głównym ma na celu między innymi orzeczenie grzywny przewidzianej w art. L 442‑6 ust. III akapit drugi code de commerce. Tymczasem o ile prawdą jest, że taka grzywna powinna zostać nałożona przez właściwy sąd, o tyle jedynie minister właściwy do spraw gospodarki i prokurator mogą wnieść o jej nałożenie. W szczególności, zgodnie z art. L 442‑6 code de commerce, osoba pokrzywdzona praktykami ograniczającymi konkurencję może dochodzić wyłącznie naprawienia szkody wyrządzonej przez te praktyki i żądać zaprzestania tych praktyk lub stwierdzenia nieważności danego postanowienia umownego.

28      W tym względzie powództwo rozpatrywane w postępowaniu głównym różni się od powództwa rozpatrywanego w sprawie, w której został wydany wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., Movic i in. (C‑73/19, EU:C:2020:568), ponieważ w tej ostatniej sprawie właściwe organy publiczne wnosiły przeciwko spółkom, którym zarzucano naruszenia handlowe, nie o nałożenie grzywny, ale jedynie o orzeczenie nakazu zaprzestania tych naruszeń, co jest uprawnieniem przysługującym również zainteresowanym podmiotom i stowarzyszeniom ochrony konsumentów (zob. podobnie wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., Movic i in., C‑73/19, EU:C:2020:568, pkt 48).

29      W tych okolicznościach wytaczając powództwo rozpatrywane w postępowaniu głównym, ministre de l’Économie et des Finances (minister ds. gospodarki i finansów) działał „[w ramach wykonywania] władzy publicznej (acta iure imperii)” w rozumieniu art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012, w związku z czym takie powództwo nie wchodzi w zakres pojęcia „spraw cywilnych i handlowych”, o którym mowa w tym przepisie, czego zweryfikowanie należy jednak do sądu odsyłającego.

30      W świetle powyższych rozważań na zadane pytanie należy zatem odpowiedzieć, że art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „spraw cywilnych i handlowych” w rozumieniu tego przepisu nie obejmuje wytoczonego przez organ publiczny państwa członkowskiego przeciwko spółkom mającym siedzibę w innym państwie członkowskim powództwa o stwierdzenie, ukaranie i nakazanie zaprzestania praktyk ograniczających konkurencję wobec dostawców mających siedzibę w pierwszym państwie członkowskim, jeżeli ów organ publiczny korzysta z uprawnień dochodzeniowych lub uprawnień w zakresie wszczynania postępowań sądowych wykraczających poza zakres norm prawa powszechnego mających zastosowanie w stosunkach między jednostkami.

 W przedmiocie kosztów

31      Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (ósma izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 1 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych

należy interpretować w ten sposób, że:

pojęcie „spraw cywilnych i handlowych” w rozumieniu tego przepisu nie obejmuje wytoczonego przez organ publiczny państwa członkowskiego przeciwko spółkom mającym siedzibę w innym państwie członkowskim powództwa o stwierdzenie, ukaranie i nakazanie zaprzestania praktyk ograniczających konkurencję wobec dostawców mających siedzibę w pierwszym państwie członkowskim, jeżeli ów organ publiczny korzysta z uprawnień dochodzeniowych lub uprawnień w zakresie wszczynania postępowań sądowych wykraczających poza zakres norm prawa powszechnego mających zastosowanie w stosunkach między jednostkami.