Postanowienie z dnia 2001-07-05 sygn. II CKN 1220/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 1220/00

POSTANOWIENIE

Dnia 5 lipca 2001 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Zbigniew Kwaśniewski

SSN Barbara Myszka

Protokolant Anna Jasińska

w sprawie z wniosku J. K. i M. K.

z udziałem I. Spółka Akcyjna w Z. obecnie Syndyka Masy Upadłości L. Spółki Akcyjnej w L.

o wpis,

po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na rozprawie w dniu 5 lipca 2001 r.

kasacji uczestnika od postanowienia Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 26 maja 2000 r., sygn. akt V Ca 170/00,

uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Gorzowie Wielkopolskim do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wnioskodawcy, małż. J. i M. K., wystąpili o dokonanie w księdze wieczystej Kw nr […], prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Strzelcach Kraj., wpisu na ich rzecz użytkowania wieczystego i własności budynku.

Prawa objęte wnioskiem wpisane były w wymienionej księdze wieczystej na rzecz Przedsiębiorstwa Produkcyjno – Handlowo - Usługowego „P.” S.A. w Z.. W dniu 28 września 1995 r. owo Przedsiębiorstwo sprzedało je S.A. „I.”.

W dniu 4 października 1996 r. do Sądu Rejonowego wpłynął wniosek o dokonanie wpisu prawa użytkowania wieczystego gruntu i własności budynku na rzecz S.A. „I.”. Sąd Rejonowy dokonał wpisu tych praw w dniu 5 stycznia 2000 r.

Wcześniej, bo w dniu 9 października 1995 r., S.A. „I.” sprzedała te prawa wnioskodawcom.

Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 10 stycznia 2000 r. odmówił dokonania żądanego przez wnioskodawców wpisu. Wyraził tenże Sąd pogląd, że dopóki wpis użytkowania wieczystego na rzecz określonej osoby nie nastąpi /w sprawie na rzecz S.A. „I.”/, dopóty nie jest możliwe rozporządzenie przez tę osobę tym prawem.

Sąd Okręgowy w Gorzowie Wlk. postanowieniem z dnia 25 maja 2000 r. zmienił - w uwzględnieniu apelacji wnioskodawców - powyższe postanowienie Sądu Rejonowego i nakazał wpisać na ich rzecz, zgodnie z wnioskiem, prawo użytkowania wieczystego oraz własność budynku. Sąd Okręgowy bowiem nie podzielił przytoczonego poglądu Sądu Rejonowego. Wywiódł, z powołaniem się na literaturę przedmiotu, że jeżeli, podług użytego sformułowania, „użytkownik wieczysty” nie był wpisany do księgi wieczystej i przenosi użytkowanie wieczyste na inną osobę, to nie jest konieczne uprzednie ujawnienie tego „użytkownika wieczystego” w księdze wieczystej. Wpis użytkowania wieczystego może nastąpić bezpośrednio na rzecz nabywcy.

W kasacji, opartej na podstawie pierwszej z art. 393¹ k.p.c., uczestnik postępowania /Syndyk masy upadłości „L.” S.A. z siedzibą w L./ zarzucił naruszenie art. 29 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, a także art. art. 19 ust. 1 zd. 2 in fine ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości [recepcję tego przepisu stanowi art. 27 w zd. 2 in fine ustawy o gospodarce nieruchomościami, który, celem uniknięcia zbędnych powtórzeń, będzie dalej przytaczany], i wniósł o zmianę postanowienia Sądu Okręgowego przez oddalenie apelacji, bądź uchylenie tego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Istota zagadnienia prawnego w niniejszej sprawie, które wynika z podniesionych w kasacji zarzutów, sprowadza się do udzielenia odpowiedzi na pytanie: czy nabywca użytkowania wieczystego w drodze umowy może przed dokonaniem wpisu jego w księdze wieczystej jako uprawnionego z tytułu użytkowania wieczystego, a po złożeniu wniosku o dokonanie tego wpisu, skutecznie rozporządzić tym prawem /zbyć to prawo/? Pytanie to powstaje w związku z treścią art. 27 zd. 2 in fine ustawy o gospodarce nieruchomościami, który stanowi, że „/.../ przeniesienie tego prawa /użytkowania wieczystego/ w drodze umowy wymaga wpisu w księdze wieczystej” w powiązaniu z art. 29 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, który stanowi, że „Wpis w księdze wieczystej ma moc wsteczną od dnia złożenia wniosku o dokonanie wpisu, /..../”.

W art. 27 zd. 2 in fine wyrażono zasadę, że warunkiem koniecznym przeniesienia użytkowania wieczystego jest wpis do księgi wieczystej. Oznacza to, że wpis ten ma charakter konstytutywny.

Znaczenie konstytutywnego charakteru wpisu do księgi wieczystej polega na tym, że przejście prawa następuje dopiero z chwilą dokonania wpisu, nawet nieprawomocnego.

Z kolei art. 29 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wiąże powstanie skutków prawnych wpisu z datą złożenia wniosku o jego dokonanie. Odnieść się tu zatem należy do sformułowania tego przepisu, że „wpis ma moc wsteczną”.

Nadanie wpisowi mocy wstecznej oznacza między innymi, że wpisanemu prawu jawnemu z księgi wieczystej przysługuje domniemanie zgodności z rzeczywistym stanem prawnym /art. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece/ nie tylko od chwili ujawnienia /wpisania/, ale już - od dnia złożenia wniosku o wpis, a w razie wszczęcia postępowania z urzędu, od dnia wszczęcia postępowania.

Na gruncie stanu faktycznego sprawy powstaje problem prawny, czy i ewentualnie jakie ma znaczenie nadanie wpisowi mocy wstecznej wtedy, gdy wpis, jak w przypadku przeniesienia użytkowania wieczystego, ma charakter prawotwórczy (konstytutywny). Rozwiązania tego problemu należy poszukiwać w prawidłowej wykładni art. 27 zd. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Wynika z niego, jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 9 marca 1995 r., IIICZP 149/94 /PS 10/95, s. 101/, że dopiero wpis nabywcy jako uprawnionego z tytułu użytkowania wieczystego powoduje, iż dochodzi do nabycia użytkowania wieczystego przez nowy podmiot, a tym samym – utraty tego prawa przez osobę, która dokonuje jego przeniesienia. Innymi słowy, dopóki wpis nie nastąpił, dopóty nie powstało użytkowanie wieczyste na rzecz określonej osoby.

Bezsporne jest, że użytkowanie wieczyste jest innym aniżeli własność prawem rzeczowym /co do charakteru prawnego użytkowania wieczystego, jako prawa rzeczowego por. np. orzeczenia z dnia: 22.X.1968 r. III CZP 98/68, OSNCP 1969, poz. 188; z dnia 17.I.1969 r. III CRN 360/68, OSNCP 1969, poz. 222 oraz z dnia 17.I.1974 r. III CRN 316/73, OSNCP 1974, poz. 197/.

Zgodnie zaś z przyjętą w naszym ustawodawstwie zasadą, przenieść lub ustanowić określone prawo rzeczowe w drodze czynności prawnej może tylko właściciel rzeczy lub osoba z innego tytułu do tego uprawniona, chyba że przepis szczególny przewiduje od tej zasady wyjątek.

Z zasady tej w powiązaniu z art. 27 zd. 2 in fine ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz art. 29 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wynika:

po pierwsze - jeśli chodzi o postawione na wstępie pytanie - że nabywca użytkowania wieczystego w drodze umowy nie może przed wpisem jego w księdze wieczystej jako uprawnionego z tytułu użytkowania wieczystego, a po złożeniu wniosku o dokonanie tego wpisu, skutecznie rozporządzić tym prawem /zbyć tego prawa/,

po wtóre - jeśli chodzi o uprawnienia wnioskodawców - że nie mogli oni nabyć użytkowania wieczystego na podstawie umowy zawartej z S.A. „I.” skoro okazało się, że użytkowanie wieczyste nieruchomości objętej tą umową nie należało do S.A. „I.”, lecz do Przedsiębiorstwa Produkcyjno – Handlowo -Usługowego „P.” S.A. w Z.. Innymi słowy, nie było możliwe przed wpisem w księdze wieczystej S.A. „I.”, jako uprawnionego z tytułu użytkowania, rozporządzenie przez S.A. „I.” tym prawem.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 393¹³ k.p.c. orzekł, jak w sentencji postanowienia.