Wyrok z dnia 2003-05-08 sygn. II CKN 78/01

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 78/01

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 maja 2003 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)

SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)

SSN Marian Kocon

Protokolant Anna Banasiuk

w sprawie z powództwa J. M.

przeciwko E. M.

o zniesienie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej,

po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 8 maja 2003 r.,

kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w S.

z dnia 27 września 2000 r., sygn. akt X RCa […],

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w S., pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 1 lutego 2000 r. Sąd Rejonowy w S. zniósł z dniem 1 czerwca 1998 r. ustawową wspólność majątkową małżeńską J. M. i E. M., oddalając powództwo w części obejmującej żądanie zniesienia wspólności z datą wcześniejszą.

Z dokonanych w sprawie ustaleń wynika, że strony zawarły związek małżeński 30 sierpnia 1972 r. Małżonkowie nie zawierali żadnych umów majątkowych. Obecnie toczy się postępowanie rozwodowe, a od kilku lat strony prowadzą odrębne gospodarstwa domowe, zajmując osobne pokoje w tym samym mieszkaniu. Oboje pracują, powód osiąga trzykrotnie wyższe dochody. W 1998 r. powód spłacił kredyt mieszkaniowy w kwocie 25 000 zł. W dniu 4 marca 1998 r. kupił samochód marki O. […]. Poprzednio użytkował samochód O. [X.], który sprzedał. Poza mieszkaniem, samochodem i przedmiotami urządzenia domowego strony nie posiadają innego majątku. Od początku małżeństwa strony  posiadały samochód i z biegiem lat kupowały kolejne. Od 1997 r. strony rozliczają się osobno z podatku dochodowego, poprzednio składały wspólne zeznanie podatkowe. Strony pozostają w faktycznej separacji. Nie mają żadnych długów. Poza separacją faktyczną nie występują inne przyczyny zniesienia wspólności.

Separacja jest w ocenie Sądu ważnym powodem orzeczenia zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej, o jakiej mowa w art. 52 § 1 k.r. i o. Wzgląd na dobro rodziny przemawia przeciwko zniesieniu wspólności z datą wcześniejszą niż 1 czerwca 1998 r. Po tej dacie strony nie dokonywały już żadnych większych zakupów, nie poczyniły znaczących wydatków, zatem zniesienie wspólności z tą datą nie będzie sprzeczne z dobrem rodziny.

Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 27 września 2000 r. oddalił apelację powoda od powyższego wyroku. Sąd ten podzielił ustalenie odnośnie do tego, że do maja 1998 r. małżonków łączyły więzi ekonomiczne i z tej przyczyny za właściwą uznał datę 1 czerwca 1998 r. jako datę zniesienia wspólności. Zniesienie wspólności z datą wcześniejszą (w apelacji powód wskazał 31 grudnia 1996 r.) godziłoby w interesy pozwanej, pozbawiłoby ją udziału w majątku, jakim jest samochód nabyty przez powoda w maju 1998 r. Sąd Okręgowy wskazał, że pozwana ma udział w tym składniku majątkowym, ponieważ na jego nabycie przeznaczona została kwota uzyskana ze sprzedaży poprzedniego pojazdu.

Sąd drugiej instancji uznał, że powód nie wskazał wiarygodnych dowodów, że więzi uczuciowe, fizyczne i gospodarcze ustały między stronami już w grudniu 1997 r. i w konsekwencji uznał za prawidłową datę 1 czerwca 1998 r. jako dzień zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej.

Wyrok powyższy zaskarżył powód kasacją, opartą na obu podstawach kasacyjnych, określonych w art. 393¹ k.p.c. W ramach pierwszej z nich zarzucał naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 52 § 1 k.r. i o., w ramach drugiej – naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zakresie ustaleń co do czasu, od jakiego strony żyją w separacji.

W konkluzji wnosił o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę wyroku i uwzględnienie apelacji i orzeczenie o kosztach procesu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Zgodnie z art. 52 k. r. o. zniesienie wspólności ustawowej małżeńskiej na żądanie jednego z małżonków na mocy wyroku sądowego może nastąpić wyłącznie z ważnych powodów. Nie budzi wątpliwości w piśmiennictwie prawniczym ani w judykaturze, że tym ważnym powodem może być separacja małżonków. W orzecznictwie istniały natomiast wątpliwości odnośnie do tego, czy separacja musi przybierać postać zupełnego i trwałego pożycia małżeńskiego, stanowiącego przesłankę orzeczenia rozwodu (por. uchwałę SN z dnia 28 maja 1973 r., III CZP 26/73, OSNC z 1974 r., nr 4, poz. 65), czy też dla ustalenia istnienia separacji jest obojętne, czy zachodzi zupełny i trwały rozkład pożycia. Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela pogląd wyrażony w wyroku z dnia 13 maja 1997 r. (III CKN 51/97, OSNC nr 12, poz. 194), zgodnie z którym ważnym powodem zniesienia przez sąd wspólności majątkowej małżeńskiej jest separacja faktyczna małżonków, uniemożliwiająca im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym. Sytuacja taka stwarza bowiem z reguły zagrożenie interesów majątkowych jednego lub nawet obojga małżonków. W sprawie o roszczenie określone w art. 52 k.r.o. decydujące znaczenie mają kwestie czysto majątkowe i możliwość porozumienia małżonków w sprawach związanych z zarządem ich majątkiem.

Wbrew zatem ocenie wyrażonej przez oba Sądy, dla ustalenia istnienia separacji nie jest istotne, czy zachodzi zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego, stanowiący przesłankę orzeczenia rozwodu (art. 56 k.r.o.). Obojętne jest także, który z małżonków jest winny separacji (por. wyroki SN z dnia 27 stycznia 2000 r., III CKN 426/98 i z dnia 12 września 2000 r., III CKN 373/99, nie publ.). Okoliczność ta może być brana pod rozwagę przy ocenie zasadności powództwa w świetle art. 5 k.c. , brak natomiast podstaw do oddalenia powództwa o zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej z tej tylko przyczyny, że żądanie takie zgłasza małżonek winny separacji.

Zniesienie wspólności ustawowej małżeńskiej może, zgodnie z art. 52 § 2 k.r.o. nastąpić z dniem oznaczonym w wyroku, który ją znosi. Regułą jest, że wspólność ustaje z datą orzekania, natomiast nadanie orzeczeniu skutku wstecznego powinno mieć miejsce wyjątkowo, po rozważeniu zarówno interesów rodziny i obojga małżonków, jak i interesów wierzycieli każdego z nich (por. wyroki SN z dnia 3 lutego 1995 r., II CRN 162/94, OSNC nr 6, poz. 100 oraz z dnia 17 stycznia 1997 r., II CKU 31/96, Prok. i Prawo nr 6, poz. 29). Zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej z data wsteczną może przy tym nastąpić tylko wtedy, jeżeli ważne powody, o jakich mowa w art. 52 k.r.o., a więc m. in. separacja faktyczna, istniały już w tej wcześniejszej dacie.

Z dokonanych w sprawie ustaleń wynika, że separacja faktyczna małżonków istnieje od dnia 1 czerwca 1998 r. Równocześnie jednak Sąd drugiej instancji przyjął, że zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej z datą poprzedzającą 1 czerwca 1998 r. godziłoby w interesy pozwanej i byłoby sprzeczne z dobrem rodziny, wobec czego zasadne jest oddalenie powództwa w zakresie, w jakim zmierzało do oznaczenia wcześniejszej daty. Jakkolwiek wprost nie wynika to z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, podstawą częściowego oddalenia powództwa był przepis art. 5 k.c.

W związku z takim rozstrzygnięciem należy zwrócić uwagę na dwie kwestie. Po pierwsze – w sytuacji, gdy ustalono, że separacja faktyczna istnieje od dnia 1 czerwca 1998 r., nie było w ogóle potrzeby rozważania, czy uwzględnienie powództwa w całości, a więc także żądanie oznaczenia wcześniejszej niż 1 czerwca 1998 r. daty, uwzględnia interes rodziny i drugiego małżonka. Jeżeli bowiem separacja istnieje dopiero od oznaczonej w wyroku daty, to wcześniej w ogóle nie istniały ważne powody, o jakich mowa w art. 52 k.r.o., a zatem nie było podstaw do zniesienia wspólności. Po drugie, trzeba zwrócić uwagę, że kwestia dobra rodziny, lub drugiego małżonka, może być brana pod uwagę jako przesłanka, czy w okolicznościach sprawy możliwe jest w ogóle zniesienie wspólności. Wzgląd na dobro rodziny lub drugiego małżonka może stanowić - na podstawie art. 5 k.c. -podstawę do oddalenia powództwa w całości bądź co do żądania oznaczenia daty wcześniejszej niż data orzekania. Nie może natomiast przesądzać o tym, z jaką wcześniejszą datą należy tę wspólność znieść. Za zasadne w świetle powyższego należy zatem uznać zarzuty naruszenia art. 5 k.c. w związku z art. 52 k.r.o. przez ich błędną wykładnię.

Niezależnie od powyższego za zasadne należy uznać zarzuty podnoszone w ramach drugiej podstawy kasacyjnej. Ustalenie, że separacja faktyczna stron istnieje od dnia 1 czerwca 1998 r. zostało poczynione jedynie na podstawie zeznań pozwanej i nie uwzględnia całego materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, co stanowi o naruszeniu art. 233 § 1 k.p.c., jak trafnie zarzuca skarżący. W szczególności nie wzięto pod uwagę faktu, że począwszy od 1997 r. strony odrębnie rozliczały podatek dochodowy, podczas gdy wcześniej rozliczały się wspólnie. Nie wyjaśniono w sprawie przyczyn tego stanu rzeczy. Wątpliwości nasuwa ocena zeznań pozwanej odnośnie do daty zaistnienia separacji w sytuacji, gdy sama pozwana odmiennie tę datę określiła w złożonym przez siebie pozwie o zobowiązanie powoda do przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny. Nie można się zgodzić z oceną, że składanie różnej treści oświadczeń na użytek różnych postępowań sądowych jest usprawiedliwione. Trzeba się zatem zgodzić ze skarżącym gdy zarzuca, że nie wyjaśniono w sprawie, jakie okoliczności faktyczne zadecydowały o uznaniu, iż małżonkowie wspólnie zarządzali majątkiem do maja 1998 r., a niemożliwe stało się to począwszy od następnego miesiąca.

Wskazane niedostatki w zakresie ustaleń faktycznych powodują konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 393¹³ k.p.c., a w zakresie orzeczenia o kosztach postępowania – na podstawie art. 393¹⁹ k.p.c. w związku z art. 108 § 2 k.p.c.