Postanowienie z dnia 2012-10-03 sygn. II CSK 113/12

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CSK 113/12

POSTANOWIENIE

Dnia 3 października 2012 r.

Współwłaściciel pozbawiony współposiadania rzeczy lub możliwości korzystania z niej przez innego współwłaściciela może dochodzić roszczenia o wynagrodzenie za bezprawne korzystanie z niej na podstawie art. 224 § 2 k.c. w związku z art. 225 k.c. także wtedy, gdy z powodu pozbawienia go współposiadania wszczęte zostało postępowanie o zniesienie współwłasności.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)

SSN Marian Kocon (sprawozdawca)

SSN Anna Kozłowska

w sprawie z wniosku D. B. przy uczestnictwie T. M. o podział majątku wspólnego, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 3 października 2012 r., skargi kasacyjnej uczestnika postępowania od postanowienia Sądu Okręgowego w K.

z dnia 19 października 2011 r., sygn. akt VII Ca (...),

oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w S. postanowieniem z dnia 17 czerwca 2011 r. zniósł współwłasność bliżej określonej nieruchomości (działki nr […] - Kw. nr (...) Sądu Rejonowego w S.) przyznając tę nieruchomość na wyłączną własność uczestnika postępowania T. M. natomiast na rzecz wnioskodawczyni D. B. zasądził określoną spłatę, a także kwotę 57 300 zł tytułem utraconych pożytków. Ponadto dokonał podziału majątku wspólnego małżonków w skład którego wchodziły bliżej określone zarówno nieruchomości jak i ruchomości.

Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 19 października 2011 r. zmienił postanowienie Sądu Rejonowego jedynie w ten sposób, że obniżył zasądzoną kwotę tytułem utraconych pożytków do wysokości 28655 zł, a dalej idącą apelację uczestnika postępowania oddalił.

Skarga kasacyjna uczestnika postępowania od postanowienia Sadu Okręgowego – oparta na obu podstawach z art. 398³ k.p.c. - zawiera zarzut naruszenia 686 k.p.c. w zw. z art. 46 k.r.o., art. 244 w zw. z art. 252 k.p.c., art. 378, 328 k.p.c., art. 6, 207, 224, 225 k.c., i zmierza do uchylenia zaskarżonego postanowienia oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów zgłoszonych w ramach drugiej podstawy kasacyjnej wskazać należy, co pominął skarżący, że wymogi uzasadnienia sądu drugiej instancji ulegają częściowo modyfikacji w stosunku do wymogów art. 328 § 2 k.p.c., bowiem z ustanowionego w art. 378 § 1 k.p.c. obowiązku rozpoznania sprawy w granicach apelacji nie wynika konieczność osobnego omawiania w uzasadnieniu orzeczenia przez sąd każdego z argumentów podniesionych w apelacji, natomiast wynika z niego konieczność sporządzenia uzasadnienia w sposób wskazujący, że zarzuty apelacji były rozważone przed wydaniem orzeczenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2008 r., sygn. IV CSK 331/08 nie publ., z dnia 24 lipca 2009 r., sygn. I PK 38/09 nie publ., z dnia 6 lipca 2011 r. I CSK 67/11, nie publ.).

Poza tym, Sąd Najwyższy w obecnym składzie w pełni podziela stanowisko, że skoro uzasadnienie wyroku, mające wyjaśnić przyczyny, dla których orzeczenie zostało wydane, jest sporządzane już po wydaniu wyroku, to wynik sprawy nie może zależeć od tego, jak zostało ono napisane i czy zawiera wszystkie wymagane elementy. W konsekwencji zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. może być usprawiedliwiony tylko w tych wyjątkowych przypadkach, w których treść uzasadnienia orzeczenia Sądu drugiej instancji całkowicie uniemożliwia dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2003 r. IV CKN 1862/00 nie publ., z dnia 24 lutego 2006 r., II CSK 136/5, nie publ., a także postanowienia z dnia 20 lutego 2003 r. II CKN 1138/00 nie publ. oraz z dnia 5 kwietnia 2002 r. II CKN 1368/00 nie publ.). W rozpoznawanej sprawie powyższa sytuacja jednak z całą pewnością nie zachodziła.

Sąd Najwyższy zauważa, że postanowienie sądu przyznające wspólną rzecz jednemu z uczestników postępowania a drugiemu spłaty, zarówno wydane w postępowaniu o zniesienie współwłasności, jak i wydane w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, ma charakter konstytutywny (por. art. 624 oraz art. 567 § 3 w związku z art. 688 k.p.c.). Terminy spłaty ustalone przez sąd, o których mowa w art. 212 § 3 k.c., powinny zatem przypadać na okres po uprawomocnieniu się postanowienia zasądzającego spłaty. Skarżący podnosząc, że daty spłat oznaczono na dzień 15 września 2011 r. pomimo, iż Sąd Okręgowy rozpoznawał apelację w dniu 19 października 2011 r. nie sformułował jednak prawidłowo zarzutu skoro nie wskazał właściwego przepisu prawa, który wyraża zasygnalizowaną zasadę (por. np. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1997 r., III CKN 13/97, OSNC 1997, nr 8, poz. 114).

Niepodobna też odnieść się do podniesionej przez skarżącego kwestii, że Sąd Okręgowy nie rozłożył zasądzonej spłaty na raty także z braku prawidłowo sformułowanego zarzutu. Niemniej zasądzenie przez Sąd spłaty bez rozłożenia jej na raty samo przez się nie stanowi o naruszeniu art. 212 § 3 k.c.

Nie znajduje odzwierciedlenia w uzasadnieniu Sądu Okręgowego zarzut naruszenia art. 6 k.c. polegający na przyjęciu, że brak inicjatywy dowodowej wnioskodawczyni skutkował przejściem ciężaru dowodu na skarżącego dla wykazania faktów niweczących dochodzone przez niego prawa. Taki pogląd nie legł u podłoża zaskarżonego postanowienia. Skarżący pomija formułując rzeczony zarzut, że Sąd Rejonowy ustalił, iż wnioskodawczyni uzyskiwała świadczenia należne osobom bez pracy, a także dochody z bliżej określonej działalności gospodarczej, którą ograniczyła w związku z ciążą i urodzeniem wspólnej córki. Stwierdził przy tym, że okoliczności te przeczą wiarygodności skarżącego, iż tylko on finansował budowę przed ślubem. Tę ocenę i ustalenia akceptował Sąd Okręgowy. Dla ich podważenia skarżący nie sformułował skutecznych zarzutów.

Na koniec, bezzasadny okazał się zarzut, że z naruszeniem art. 224 i 225 k.c. zasądzona została kwota 28655 zł tytułem utraconych pożytków. Rację ma skarżący, kiedy twierdzi, że nie usprawiedliwia żądania przez współwłaściciela wynagrodzenia od pozostałych współwłaścicieli posiadanie przez nich rzeczy wspólnej "ponad udział", ponieważ w sytuacjach objętych zakresem zastosowania art. 206 k.c. niepodobna zasadnie mówić o uprawnieniu współwłaścicieli do korzystania z rzeczy wspólnej w granicach udziału (por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1963 r., III CO 33/62, OSNCP 1964, nr 2, poz. 22; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 października 1973 r., III CRN 247/73 OSNCP 1974, nr 9, poz. 151). Samo zatem twierdzenie współwłaściciela o korzystaniu przez innego współwłaściciela z rzeczy wspólnej w zakresie przewyższającym przysługujący mu udział nie może dawać podstaw do dochodzenia od niego z tego tytułu jakiegokolwiek roszczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CKN 21/99 - OSNCP 1974, nr 9, poz. 151).

Skarżący natomiast pominął, że wyzuł wnioskodawczynię z współposiadania nieruchomości przy ul. [...]. Współwłaściciel pozbawiony współposiadania rzeczy lub korzystania z niej przez innego współwłaściciela może zaś dochodzić od niego na zasadach określonych w art. 224 § 2 lub art. 224 § 2 w związku z art. 225 k.c. roszczenia o wynagrodzenie za bezprawne korzystanie także wtedy, gdy z powodu pozbawienia go współposiadania wszczęte zostało postępowanie o zniesienie współwłasności. W takiej bowiem sytuacji sąd w postępowaniu nieprocesowym rozstrzyga również spór o własność (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2007 r., III CZP 94/07); sytuacja taka wykazuje więc istotne podobieństwo do sporu windykacyjnego między współwłaścicielami (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2008 r., III CZP 3/08 (OSNC 2009, nr 4, poz. 53). W razie więc wszczęcia postępowania o zniesienie współwłasności wynagrodzenie za nieuprawnione korzystanie z rzeczy wspólnej przez niektórych współwłaścicieli może zostać zasądzone na rzecz innych współwłaścicieli na podstawie art. 224 § 2 lub art. 224 § 2 w związku z art. 225 k.c. już w tym postępowaniu, a to ze względu na regulacje przewidziane w art. 618 k.p.c.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 marca 2007 r. roszczenie o wynagrodzenie przewidziane w 224 § 2 i art. 225 k.c. łączy w sobie pierwiastki roszczenia odszkodowawczego (może zmierzać do zwrócenia kosztów, jakie właściciel poniósł w związku z tym, że był zmuszony do korzystania z cudzej rzeczy lub do kompensaty utraconych korzyści, jakie by uzyskał, gdyby rzecz wynajął) oraz roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia (może zmierzać do wydania korzyści uzyskanych przez posiadacza w wyniku bezprawnego korzystania).

Jednakże zarówno dochodzenie roszczenia o wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, jak wysokość wynagrodzenia nie zależą od tego, czy właściciel w rzeczywistości poniósł jakiś uszczerbek, a posiadacz uzyskał jakąś korzyść. Według stanowiska piśmiennictwa i orzecznictwa, o wysokości należnego właścicielowi wynagrodzenia decydują stawki rynkowe za korzystanie z danego rodzaju rzeczy i czas posiadania rzeczy przez adresata roszczenia (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna - z dnia 10 lipca 1984 r. III CZP 20/84, OSNCP 1984, nr 12, poz. 209, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1998 r., III CZP 62/97, OSNC 1998, nr 6, poz. 91, oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2004 r., IV CK 273/03, nie publ.).

W świetle powyższego zasądzenie od skarżącego kwoty 28655 zł tytułem, ogólnie ujmując, wynagrodzenia za nieuprawnione korzystanie z rzeczy wspólnej nie narusza wskazanych w skardze kasacyjnej art. 224 i 225 k.c. Skarżący zaś nie wykazał, aby ta kwota za należny okres została zawyżona.

Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.