Wyrok z dnia 2003-11-25 sygn. II CK 293/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CK 293/02

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 listopada 2003 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Helena Ciepła (przewodniczący)

SSN Henryk Pietrzkowski

SSN Marek Sychowicz (sprawozdawca)

Protokolant Anna Jasińska

w sprawie z powództwa Korporacji „[…]" Spółki Akcyjnej w P. przeciwko L. M. i D. M. - wspólnikom spółki cywilnej Przedsiębiorstwo […] „E.[…]" w P. o zapłatę

oraz z powództwa wzajemnego L. M. i D. M. wspólników spółki cywilnej -Przedsiębiorstwo […] „E.[…]" w P.

przeciwko Korporacji „[…]" Spółce Akcyjnej w P. o zapłatę,

po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 25 listopada 2003 r., kasacji pozwanych (powodów wzajemnych)

od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 20 lutego 2002 r., sygn. akt I ACa […],

oddala kasację;

zasądza od pozwanych (powodów wzajemnych) na rzecz powódki (pozwanej wzajemnej) kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Korporacja „[…]” w P. wniosła o zasądzenie na jej rzecz od L. M. i D. M. kwoty 34.445,63 zł z odsetkami ustawowymi tytułem czynszu i innych opłat związanych z wynajmem nieruchomości. Pozwani uznali to żądanie i w pozwie wzajemnym wnieśli o zasądzenie od powoda na ich rzecz – po rozszerzeniu żądania – kwoty 3.201.733 zł z odsetkami ustawowymi, na którą składają się: 2.677,170 zł z tytułu korzyści utraconych na skutek pozbawienia możliwości korzystania z wynajmowanej nieruchomości, 503.995 zł z tytułu nakładów poniesionych na adaptację wynajmowanego obiektu oraz 9.600 zł i 11.018 zł z tytułu wyposażenia biura i innych urządzeń technicznych pozostawionych w tym obiekcie.

Wyrokiem z dnia 7 maja 2001 r. Sąd Okręgowy w P. uwzględnił powództwo główne i zasądził od pozwanego wzajemnie (powoda) na rzecz powodów wzajemnych (pozwanych) kwotę 65.000 zł z odsetkami ustawowymi, a w pozostałej części oddalił powództwo wzajemne oraz orzekł o kosztach procesu. Wydając ten wyrok Sąd Okręgowy ustalił w szczególności, że umową z dnia 17 kwietnia 1990 r. Skarb Państwa wydzierżawił na czas nie oznaczony poprzednikowi prawnemu powoda grunt (który uległ później komunalizacji) położony w P. przy ul. […], na którym powód wybudował halę. Umową z dnia 14 czerwca 1994 r. powód oddał pozwanym w najem wymieniona nieruchomość w części obejmującej biurowiec, biuro i magazyn oraz plac o powierzchni 2.389 m² . Umowa została zawarta na czas określony – do dnia 14 czerwca 1997 r. Przewidywała, że wynajmujący będzie wykorzystywał przedmiot najmu w celu prowadzenia działalności handlowo-magazynowej, że przeprowadzenie adaptacji lokalu należy wyłącznie do najemcy, który po zakończeniu najmu zobowiązany jest zwrócić lokal w stanie niepogorszonym i że w przypadku dokonania zmian i przeróbek wynajmujący zobowiązany jest przywrócić lokal do stanu pierwotnego, chyba że wynajmujący odstąpi od tego żądania. Umowa przewidywała ponadto, że w przypadku niezapłacenia faktury w ciągu 30 dni może być ona rozwiązana w trybie natychmiastowym, a w razie wypowiedzenia wynajmującemu przez władze miejskie umowy dzierżawy, jej wypowiedzenie nastąpi w terminie jednomiesięcznym. Pozwani wykonali szereg prac w celu przystosowania przedmiotu najmu dla swoich celów, m.in. umieścili w hali boksy (stoiska) z elementów aluminiowych i takie boksy postawili na zewnątrz hali. Boksy te następnie wynajęli innym osobom, które prowadziły w nich działalność handlową. Pozwani prawie od początku zalegali z zapłatą powodowi czynszu i innych opłat. Zaległość ta urosła do kwoty 34.445,63 zł. Umowa dzierżawy zawarta z powodem została wypowiedziana z dniem 31 marca 1995 r. W związku z tym zdarzeniem powód wypowiedział pozwanym umowę najmu z zachowaniem terminu 1-miesięcznego, przy czym termin protokolarnego zwrotu przedmiotu najmu został wyznaczony co do części na dzień 31 marca 1995 r. i co do dalszej części na dzień 4 maja 1995 r. Pozwani nie zwrócili jednakże przedmiotu najmu i korzystając z niego dalej prowadzili działalność handlową. Powód zwrócił się do pozwanych o opuszczenie budynków, rozebranie i zabranie boksów, wyznaczył im termin na dokonanie tych czynności a następnie powiadomił pozwanych o przystąpieniu do rozbiórki obiektu. W dniu 11 lipca 1995 r. pracownicy powoda, po uprzednim spisaniu wyposażenia, zamknęli (zaplombowali) pomieszczenia biurowe wraz z zapleczem socjalnym zajmowane przez pozwanych i przez pewien czas pracownicy firmy ochroniarskiej pilnowali obiektu. Boksy były wykorzystywane do działalności handlowej do września-października 1995 r. Po ich opuszczeniu przez handlowców ulegały one stopniowej dewastacji. Były przedmiotem włamań i kradzieży. Pod koniec lutego 1996 r. powód przystąpił do rozbiórki boksów i przewiózł je do własnego magazynu. W okresie od lipca 1995 r. do lutego 1996 r. ich wartość uległa zmniejszeniu o 65.000 zł.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał, że wypowiedzenie umowy najmu przez powoda było skuteczne. Z upływem terminu wypowiedzenia pozwani powinni oddać powodowi przedmiot najmu i zabrać urządzenia – po ich zdemontowaniu – stanowiące ich własność. Powód nie odpowiada za szkodę doznaną przez pozwanych, polegającą na utracie korzyści wskutek niemożności prowadzenia działalności handlowej w wynajmowanych obiektach. Niezasadne jest także żądanie przez pozwanych zwrotu wartości nakładów poniesionych na adaptację wynajmowanego obiektu. Pozwani nie udowodnili, że wyposażenie biura i inne urządzenia techniczne, zasądzenia wartości których domagali się, pozostawione zostały przez nich w wynajmowanym obiekcie. Powód ponosi natomiast odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną pozwanym, polegającą na zmniejszeniu się wartości boksów w okresie, gdy sprawował nad nimi pieczę i na skutek nienależytego zabezpieczenia uległy one dewastacji.

Wyrokiem z dnia 20 lutego 2002 r. Sąd Apelacyjny w […] oddalił apelacje obu stron od wyroku Sądu pierwszej instancji. W postępowaniu apelacyjnym nie podważone zostały ustalenia dokonane w sprawie w pierwszej instancji ani ich ocena dokonana przez Sąd Okręgowy. Sąd Apelacyjny podzielił też ocenę prawną ustalonego w sprawie stanu faktycznego, dokonaną przez Sąd pierwszej instancji, w szczególności podzielił pogląd, iż wypowiedzenie umowy najmu przez powoda było skuteczne.

Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyły kasacją obie strony.

Kasacja powoda (pozwanego wzajemnego) została odrzucona przez Sąd Apelacyjny w […] postanowieniem z dnia 30 kwietnia 2002 r., a zażalenie powoda na to postanowienie Sąd Najwyższy oddalił postanowieniem z dnia 15 października 2002 r.

Do rozpoznania Sądowi Najwyższemu przedstawiona została kasacja pozwanych (powodów wzajemnych). Podstawę tej kasacji stanowią: (I) naruszenie prawa materialnego, a to 1) art. 673 k.c. poprzez uznanie dopuszczalności rozwiązania za wypowiedzeniem umowy najmu zawartej na czas oznaczony, 2) art. 471 k.c. poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, „że niezezwolenie pozwanym na zabranie zamontowanych przez nich w hali wyposażenia nie spowodowało szkody w postaci utraconych korzyści i nie rodzi obowiązku zwrotu nakładów” i 3) art. 361 § 3 k.c. poprzez jego niezastosowanie i zasądzenie na rzecz powodów wzajemnych jedynie części równowartości zatrzymanych przez pozwanego wzajemnie wyposażenia obiektu i 4) art. 415 k.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji ewidentnego wprowadzenia w błąd kontrahenta przy zawieraniu umowy, oraz (II) naruszenie przepisów postępowania, tj. 1) art. 233 § 1 k.p.c., polegające na zaniechaniu wszechstronnego rozważenia zebranego materiału poprzez pominięcie, iż zgodnie z umową dzierżawy z dnia 17 kwietnia 1990 r. powód zobowiązany był do nieprzekazywania ani w całości, ani w części swych uprawnień do władania gruntem na rzecz osób trzecich i 2) art. 386 § 4 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie, mimo iż Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał sprawy „dotyczącej podstawy odpowiedzialności pozwanego wzajemnego i ustalenia wysokości poniesionej przez powodów wzajemnych szkody zarówno z tytułu odpowiedzialności kontraktowej w zakresie art. 471 k.c. jak i deliktowej z art. 415 k.c.” i 3) art. 321 § 2 k.p.c. „mimo istnienia przesłanek wskazujących na ewentualność popełnienia przez powoda – pozwanego wzajemnego – czynu niedozwolonego poprzez zatajenie przed stroną postanowienia umowy zabraniającego podnajmu”. Skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego w P. i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Powód (pozwany wzajemnie) wniósł o oddalenie kasacji i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

I. 1. Artykuł 233 § 1 k.p.c. dotyczy oceny dowodów. Naruszenie tego przepisu może polegać na dokonaniu przez sąd oceny dowodów z naruszeniem zasad określonych w tym przepisie. Prawidłowe postawienie takiego zarzutu wymaga zatem wskazania konkretnego dowodu przeprowadzonego w sprawie, którego zarzut ten dotyczy i podania, w czym skarżący upatruje wadliwą jego ocenę. Zaniechanie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału nie stanowi o naruszeniu art. 233 § 1 k.p.c. Także naruszeniem tego przepisu nie jest pominięcie przez sąd przy wyrokowaniu określonej okoliczności faktycznej, nawet jeżeli strona uważa ją za okoliczność istotną dla rozstrzygnięcia sprawy.

2. Przepis art. 321 § 2 k.p.c. nie ma zastosowania w postępowaniu apelacyjnym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2001 r., IV CKN 1558/00, OSNC 2002, nr 10, poz. 125). Jego naruszenie przez sąd rozpoznający sprawę w drugiej instancji może zatem polegać tylko na zastosowaniu tego przepisu. Sąd Apelacyjny jednakże ani nie wyrokował co do przedmiotu, który nie był objęty powództwem głównym lub powództwem wzajemnym, ani nie zasądził ponad żądanie. Nie może więc być mowy o naruszeniu art. 321 § 2 k.p.c. przez zaskarżony wyrok.

3. Nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. zachodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy powództwa albo merytorycznych zarzutów pozwanego, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (zob. np. orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 23 września 1998 r., II CKN 895/97, OSNCP 1999, nr 1, poz. 22, z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, LEX nr 54355). Zatem okoliczność, że sąd nie rozważył wszystkich mogącej wchodzić w grę podstaw odpowiedzialności pozwanego, od którego powód domaga się odszkodowania i nie ustalił wysokości szkody, nie stanowi nierozpoznania istoty sprawy i nie uzasadnia zarzutu naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. przez nieuchylenie zaskarżonego wyroku i nieprzekazanie sprawy do ponownego rozpoznania ze względu na nierozpoznanie przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy.

II. 1. Zagadnienie, czy umowa najmu lub dzierżawy na czas oznaczony może być wcześniej rozwiązana za wypowiedzeniem, przed zmianą art. 673 k.c. polegającą na dodaniu do tego artykułu § 3 (art. 26 pkt 4 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, Dz. U. Nr 71, poz. 733), budziło wątpliwości. W doktrynie wyrażano w tej kwestii rozbieżne poglądy. Orzecznictwo Sądu Najwyższego też nie było jednolite. Poza orzeczeniami wyrażającymi stanowisko przeciwne (zob. np. uchwały: z dnia 15 lutego 1996 r., III CZP 5/96, OSNC1996, nr 5, poz. 69, z dnia 3 marca 1997 r., III CZP 3/97, OSNC 1997, nr 6-7, poz. 71 i z dnia 27 października 1997 r., III CZP 49/97), przyjmowano też, że nie ma przeszkód, ażeby strony przewidziały w umowie zawartej na czas oznaczony możliwość jej wypowiedzenia w razie zajścia określonej w tej umowie przyczyny (powołany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 1998 r., III CKN 365/97, OSNC 1998, nr 9, poz. 144). Nie można zarzucić Sądowi Apelacyjnemu, że wyrażając pogląd ostatnio przytoczony, naruszył art. 673 k.c. Wprawdzie w rozpoznawanej sprawie nie ma zastosowanie art. 673 § 3 k.c., gdyż zaczął on obowiązywać od dnia 10 lipca 2001 r., ale wprowadzenie tego przepisu wskazuje, że wykładnia art. 673 k.c. w brzmieniu sprzed jego zmiany, zgodna z treścią § 3 tego artykułu, była w pełni racjonalna.

2. Zarzut naruszenia art. 415 k.c. poprzez jego niezastosowanie kasacja wiąże – co wynika z jej uzasadnienia – z „zatajeniem” przez powoda wobec pozwanych, przy zawieraniu przez strony umowy najmu, że stosownie do umowy dzierżawy z dnia 17 kwietnia 1990 r. powód był zobowiązany do nieprzekazywania osobom trzecim ani w całości, ani w części przysługującego mu z mocy tej umowy uprawnienia do władania gruntem. Ta okoliczność faktyczna wynika jednakże – co przyznają skarżący – z dowodów pominiętych przez sądy dotychczas rozpoznające sprawę. Nie jest więc ona elementem stanu faktycznego, stanowiącego podstawę wydania zaskarżonego wyroku, którym w postępowaniu kasacyjnym Sąd Najwyższy jest związany (art. 393¹¹ § 2 k.p.c.). Nie może więc być wzięta pod uwagę przy ocenie zasadności zarzutu naruszenia prawa materialnego opartego wyłącznie na pominięciu tej okoliczności. Przesądza to o niezasadności tego zarzutu.

3. Zarzut kasacji naruszenia art. 471 k.c. opiera się na twierdzeniu, że powód nie zezwolił pozwanym na zabranie wyposażenia zamontowanego przez nich w wynajmowanym obiekcie. Twierdzenie to nie odpowiada jednakże dokonanym w sprawie ustaleniom faktycznym, stanowiącym podstawę zaskarżonego wyroku. Wśród ustaleń tych brak jest bowiem takich, które wskazują, że po rozwiązaniu umowy najmu pozwani zamierzali zabrać wyposażenie obiektu, w szczególności boksy znajdujące się w hali i na zewnątrz hali, a powód uniemożliwił to lub utrudnił. Przeciwnie, w sprawie ustalone zostało, że powód wzywał pozwanych do opuszczenia budynków, rozebrania i zabrania boksów znajdujących się w hali i na zewnątrz hali, a pozwani nie przystąpili do wykonania wezwania. Zarzut naruszenia prawa materialnego, który nie ma oparcia w ustaleniach faktycznych, stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku, które – jak wskazano już wyżej – są wiążące dla Sądu Najwyższego w postępowaniu kasacyjnym (art. 393¹¹ § 2 k.p.c.), nie może być uwzględniony.

4. Określenie rozmiaru szkody, jakiej doznali pozwani (powodowie wzajemni) na skutek zmniejszenia się wartości boksów w okresie, gdy powód (pozwany wzajemnie) sprawował nad nimi pieczę i na skutek nienależytego zabezpieczenia uległy one dewastacji, ma oparcie w dowodach przeprowadzonych w sprawie na tę okoliczność i nie sposób dopatrzyć się w tym zakresie naruszenia art. 361 § 2 k.c.

Niezasądzenie na rzecz powodów wzajemnych dalszego odszkodowania nastąpiło w wyniku uznania, że brak jest materialnoprawnej podstawy do zasądzenia takiego odszkodowania (art. 415, 471 k.c.). Dla rozstrzygnięcia sprawy w tej części zbędne więc było ustalenie, czy powodowie wzajemni ponieśli szkodę i co składa się na tę szkodę. Dla rozstrzygnięcia tego nie miała przeto znaczenia treść art. 361 § 2 k.c. Skoro w tej sytuacji rozstrzygnięcie to nastąpiło bez zastosowania wymienionego przepisu, nie można przyjąć, że jego wydanie nastąpiło z naruszeniem tego przepisu.

Z przytoczonych względów kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw, przeto należało ją oddalić (art. 393¹² k.p.c.).

O kosztach postępowania kasacyjnego Sąd Najwyższy postanowił stosownie do art. 108 § 1 w związku z art. 98 § 1 i 3 oraz art. 99 k.p.c.