Wyrok z dnia 2002-07-12 sygn. V CKN 1110/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CKN 1110/00

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lipca 2002 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Jan Górowski

SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian

Protokolant Izabella Janke

w sprawie z powództwa J. i K. małż. M.

przeciwko Bankowi […] w Z.

o zapłatę,

po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 12 lipca 2002 r.

na rozprawie

kasacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 14 maja 1999 r., sygn. akt IV Ca 408/99,

oddala kasację i zasądza od pozwanego na rzecz powodów 1000 (jeden tysiąc) zł zwrotu kosztów procesu za instancję kasacyjną.

Uzasadnienie

Powodowie wnosili o zasądzenie od pozwanego Banku 11.200 zł tytułem zwrotu nienależnego świadczenia. Twierdzili, że kwotę tę wpłacił powód J. M. pod presją egzekucji wszczętej na podstawie bankowego tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko niemu przez pozwany Bank. Podstawą tego tytułu było poręczenie przez tego powoda kredytu zaciągniętego w dniu 20 maja 1991 r przez W. K.. W sprawie I C 251/96 sąd Rejonowy w Zawierciu prawomocnym wyrokiem z 24 grudnia 1996 r. umorzył w całości egzekucję administracyjną prowadzoną przeciwko powodom na podstawie bankowego tytułu wykonawczego. Z uzasadnienia wyroków Sądów obu instancji, zapadłych w tamtej sprawie wynika, że podstawą tych orzeczeń było uznanie przez Sądy nieważności umowy poręczenia, zawartej przez powoda bez zgody jego żony, mimo iż umowa ta przekraczała w konkretnych okolicznościach ramy zwykłego zarządu majątkiem wspólnym powodowego małżeństwa. Zdaniem powodów wpłacona kwota powinna być im zwrócona na podstawie art. 411 pkt 1 k.c.

Sąd Rejonowy w Zawierciu wyrokiem z 11 grudnia 1998 r. uwzględnił powództwo. Uznał, że wiąże go ustalenie ze sprawy I C 251/96 o nieważności umowy poręczenia, przeto pominął dowody zgłaszane przez pozwany Bank na okoliczność, że poręczenie kredytowe udzielone przez powoda nie przekraczało zakresu zwykłego zarządu majątkiem wspólnym oraz, że w istocie dotyczyło ono jego majątku odrębnego. Skoro zatem powód spełnił świadczenie z nieważnej umowy, a nadto pod presją wszczętej egzekucji, przeto zachodzą podstawy do zwrotu tego świadczenia, przewidziane w art. 411 pkt 1 k.c.

Na skutek apelacji pozwanego od tego orzeczenia, Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z 14 maja 1999 r. zmienił je tylko co do początkowej daty wymagalności odsetek od zasądzonej kwoty, przyznając je od wezwania do zwrotu świadczenia, a poza tym oddalił apelację, jako niezasadną, podzielając ustalenia i ocenę prawną Sądu I–ej Instancji.

Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył kasacją pozwany, zarzucając nieważność postępowania z mocy art. 379 pkt 5 k.p.c. oraz mające wpływ na wynik sprawy uchybienia art. 232, 316 § 1 oraz 366 w zw. z art. 365 k.p.c. W ramach podstawy materialnoprawnej zarzucił naruszenie art. 411 pkt 1 k.c. w zw. z art. 41 k r i o. Z tych przyczyn wnosił o uchylenie skarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania odpowiednikom dotychczas rozpoznających sprawę sądów, ale z Okręgu Kieleckiego.

Sąd Najwyższy zważył co następuje:

Niezasadny jest zarzut kasacji nieważności postępowania z powodu odmowy przeprowadzenia wnioskowanych dowodów, przez co, jak uważa skarżący, pozbawiono go możliwości obrony swoich praw w procesie. W orzecznictwie zarówno wcześniejszym (por wyrok S N z 10 lipca 1974 r, II CR 331/74, OSNC 1975/5/84), jak i nowszym (por wyrok z 19 listopada 1997 r, I PKN 377/97, OSNAP 1998/17/509) wyjaśnione zostało bowiem, że sama odmowa przeprowadzenia wnioskowanych przez stronę dowodów nie oznacza jeszcze pozbawienia możności obrony jej praw, skutkującego nieważność postępowania. Może natomiast stanowić uchybienie procesowe, mające wpływ na wynik sprawy. Przesądzają o tym jednak zawsze okoliczności konkretnej sprawy. W sprawie niniejszej odmowa przeprowadzenia dowodów była usprawiedliwiona ze względu na ustanowioną w art. 365 § 1 k.p.c. zasadę mocy wiążącej prawomocnego wyroku sądowego. Zgodnie z tym przepisem orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i organy państwowe. W praktyce oznacza to, że sąd obowiązany jest uznać, że kwestia prawna, która była już przedmiotem rozstrzygnięcia w innej sprawie, a która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie przez niego rozpoznawanej, kształtuje się tak, jak to przyjęto w prawomocnym wcześniejszym wyroku. W przeciwnym razie wyroki sądowe miałyby walor jedynie opiniujący, a nie stanowczy i imperatywny. Jak się zatem słusznie podkreśla w doktrynie, skutkiem zasady mocy wiążącej prawomocnego wyroku jest to, że przesądzenie we wcześniejszym wyroku kwestii o charakterze prejudycjalnym oznacza, że w procesie późniejszym ta kwestia nie może być już w ogóle badana.

Zachodzi tu zatem ograniczenie dowodzenia faktów, objętych prejudycjalnym orzeczeniem, a nie tylko ograniczenie poszczególnego środka dowodowego. Dlatego też w orzeczeniu z 20 sierpnia 2001 r. w sprawie I PKN 585/00 Sąd Najwyższy trafnie uznał, że prawomocny wyrok sądu niższej instancji rozstrzygający o zdarzeniach mających charakter prejudycjalny, wiąże na podstawie art. 365 § 1 k.p.c. także Sąd Najwyższy, który powinien go uwzględniać w postępowaniu kasacyjnym .

Skoro zatem w prawomocnym wyroku ze sprawy I C 251/96 przesądzone zostało, że umowa poręczenia kredytowego zawarta przez powoda jest nieważna, to w sprawie niniejszej tej kwestii sądy nie mogły już badać ponownie, zatem słusznie oddalone zostały wnioski dowodowe strony pozwanej zmierzające w tym kierunku. Wbrew pretensjom pozwanego, Sąd nie był zobowiązany też do przeprowadzenia dowodów, które miały potwierdzić, iż poręczenie powoda dotyczyło tylko jego odpowiedzialności majątkiem odrębnym, a nie wspólnym małżeńskim. W sprawie I C 251/96 umowa ta została bowiem zakwalifikowana do zarządu majątkiem wspólnym, a zatem czynienie obecnie odmiennych ustaleń było niedopuszczalne. Już tylko na marginesie tej kwestii warto zaznaczyć, że Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały siedmiu sędziów z 25 marca 1994 r, III CZP 182/93, OSNC 1994/7-8/146 wskazał, iż o tym, czy zawarta przez jednego z małżonków umowa poręczenia należy do czynności zarządu majątkiem wspólnym, czy dotyczy tylko majątku odrębnego, decydować powinna treść tej umowy. W razie zaś wątpliwości należy przyjmować domniemanie, że chodzi o czynność zarządu majątkiem wspólnym. W treści umowy poręczenia nie ma zaś żadnych odniesień, które mogłyby to domniemanie podważać.

Z tych względów zarzuty objęte postawą procesową kasacji okazały się niezasadne, przy czym zarzut naruszenia art. 366 k.p.c. jest dodatkowo chybiony z tego względu, iż Sąd odwoławczy, w odróżnieniu od Sądu Rejonowego, nie powoływał się na uregulowaną w tym przepisie instytucję powagi rzeczy osądzonej, lecz prawidłowo ograniczył się do uwzględnienia zasady mocy wiążącej prawomocnego wyroku z art. 365 § 1 k.p.c. W sytuacji zaś, kiedy przesądzone zostało, że świadczenie powoda nastąpiło w wykonaniu nieważnej umowy poręczenia, pozwany, który je otrzymał, obowiązany jest do zwrotu na mocy art. 411 pkt 1 k.c. Kwestionowanie przez pozwanego tego obowiązku jest nieusprawiedliwione, co oznacza, że niesłuszna jest także materialnoprawna podstawa kasacji. W konsekwencji prowadzi to oddalenia całej kasacji na mocy art. 393¹² k.p.c., jako niezasadnej.