Wyrok z dnia 2004-03-31 sygn. II CK 102/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CK 102/03

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 marca 2004 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Mirosław Bączyk

SSA Katarzyna Tyczka-Rote

Protokolant Anna Jasińska

w sprawie z powództwa A. B.

przeciwko Młodzieżowej Spółdzielni Mieszkaniowej "[...]" w P.

o zapłatę

i z powództwa wzajemnego Młodzieżowej Spółdzielni Mieszkaniowej "[...]" w P.

przeciwko A. B.

o zapłatę,

po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 25 marca 2004 r.,

kasacji powoda (pozwanego wzajemnego)

od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]

z dnia 12 września 2002 r., sygn. akt I ACa [...],

oddala kasację.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 14 sierpnia 2001 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo główne A. B. przeciwko Młodzieżowej Spółdzielni Mieszkaniowej „[...]” w P. o zapłatę 64 000 zł z ustawowymi odsetkami od 18 grudnia 1997 r. i zasądził od niego na rzecz Spółdzielni na skutek jej powództwa wzajemnego kwotę 21 001,49 zł z ustawowymi odsetkami od 25 lutego 1998 r.

Apelacja A. B. od tego wyroku została oddalona przez Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 12 września 2002 r.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w zakresie oddalającym apelację A. B. opierał się na następujących ustaleniach faktycznych. Dnia 30 grudnia 1993 r. A. B. zawarł ze Spółdzielnią umowę, w której Spółdzielnia zobowiązała się przydzielić mu własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr 4 przy ul. C. w P., a on wpłacić na jej konto w czterech ratach wkład budowlany w wysokości 477 000 000 (starych) zł; termin zapłaty ostatniej raty został określony na 15 maja 1994 r. Dnia 21 marca 1994 r. Spółdzielnia przydzieliła A. B. własnościowe spółdzielcze prawo do wymienionego lokalu. W tym dniu budynek, w którym znajdował się ten lokal, nie był jeszcze ukończony. Spółdzielnia uznając, że A. B. nie płacąc ostatniej raty odstąpił od zawartej z nią umowy przydzieliła własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu nr 4 przy ul. C. innym członkom: małżonkom E. i G. S.. Klucze do lokalu dostali oni 2 grudnia 1994 r. Sąd Wojewódzki wyrokiem z dnia 1 marca 1996 r. nakazał Spółdzielni i małżonkom S. wydać lokal A. B.. Wydanie lokalu nastąpiło 22 lipca 1997 r., a 20 października 1997 r. A. B. i jego żona lokal ten sprzedali.

Sąd Apelacyjny uznał żądanie A. B. zapłacenia mu przez Spółdzielnię 64 000 zł tytułem naprawienia szkody wynikłej z niemożności korzystania przez niego z przydzielonego mu lokalu w okresie od 2 grudnia 1994 r. do 22 lipca 1997 r. za bezzasadne w świetle art. 224 § 2 w związku z art. 251 k.c. Wskazał, że według art. 251 k.c. przepisy o ochronie własności stosuje się do ochrony ograniczonych praw rzeczowych odpowiednio. W związku z tym należało mieć na uwadze specyfikę posiadania spornego lokalu przez Spółdzielnię, wyrażającą się tym, że przysługiwała jej do tego lokalu własność, wykonywana nie tyle w jej interesie, co w interesie członków. Poza tym A. B. w okresie objętym pozwem nie ponosił kosztów eksploatacji i utrzymania nieruchomości spółdzielczej. W konsekwencji, wskazane odmienności w porównaniu z sytuacjami, do których art. 224 §2 k.c. stosuje się wprost, wykluczały zastosowanie tego przepisu w sprawie na podstawie odesłania zawartego w art. 251 k.c.

Przytaczając jako podstawy kasacyjne naruszenie przepisów art. 224 § 2 i art. 225 w związku z art. 251 k.c. A. B. zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego w części odnoszącej się do powództwa głównego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Na obecnym etapie postępowania spór między stronami ogniskuje się wyłącznie wokół możliwości zastosowania w sprawie z mocy odesłania zawartego w art. 251 k.c. przepisów art. 224 §2 i art. 225 k.c., a ściśle – istnienia w sprawie podstaw do zasądzenia od Spółdzielni na rzecz A. B., stosownie do wskazanych przepisów, wynagrodzenia za korzystanie z lokalu w okresie objętym pozwem.

Roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy przysługujące właścicielowi wobec posiadacza samoistnego (art. 224 § 2 i art. 225 k.c.) lub wobec posiadacza zależnego (art. 230 k.c.) należy do tzw. roszczeń uzupełniających roszczenie właściciela o wydanie rzeczy, czyli, innymi słowy, do roszczeń uzupełniających roszczenie windykacyjne. Jako roszczenie uzupełniające roszczenie windykacyjne pozostaje ono z nim w ścisłym związku. Związek ten wyraża się tym, że jest ono uwarunkowane ziszczeniem się przesłanek uzasadniających roszczenie windykacyjne (warunek konieczny, ale nie wystarczający).

W myśl art. 222 § 1 k.c., roszczenie windykacyjne przysługuje właścicielowi przeciwko osobie, która bez podstawy prawnej włada faktycznie jego rzeczą. Czynnie materialnie legitymowany jest więc tu wyłącznie właściciel, a biernie materialnie legitymowany – wyłącznie ten, kto bez podstawy prawnej faktycznie włada jego rzeczą, a zatem – w zależności od okoliczności konkretnego przypadku: posiadacz samoistny rzeczy lub posiadacz zależny rzeczy albo jej dzierżyciel. W rezultacie, jeżeli nie mający tytułu prawnego posiadacz samoistny oddał rzecz (skądinąd nadal zachowując swój status posiadacza samoistnego – art. 337 k.c.) w faktyczne władanie posiadaczowi zależnemu, roszczenie windykacyjne przysługuje właścicielowi wobec posiadacza zależnego i – należy podkreślić – tylko wobec niego. Zapatrywanie wyrażone w jednej z wypowiedzi piśmiennictwa, że jeżeli ”rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym, to roszczenie windykacyjne powinno być skierowane przeciwko posiadaczowi zależnemu i posiadaczowi samoistnemu, albowiem z istoty takiego stosunku prawnego wynika, że wyrok ma dotyczyć wszystkich tych współuczestników (współuczestnictwo jednolite – art. 73 § 2 k.p.c.)” – pozostaje, jak trafnie zwrócono uwagę w literaturze przedmiotu, w sprzeczności zarówno z art. 222 § 1 k.c., jak i art. 73 § 2 k.p.c.

W konsekwencji wspomnianego ścisłego związku z roszczeniem windykacyjnym omawiane roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy może więc przysługiwać właścicielowi tylko wobec posiadacza (dzierżyciela – należy przypomnieć – przepisy art. 224 § 2, art. 225 i 230 k.c. nie wymieniają), który w danym okresie bezprawnie faktycznie władał rzeczą; mógłby zatem być w tym okresie biernie legitymowany w świetle art. 222 § 1 k.c. Jedyny wyjątek od tego należy dopuścić w sytuacji, w której w danym okresie rzeczą faktycznie władał dzierżyciel. W tej sytuacji zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy może być posiadacz, za którego dzierżyciel władał rzeczą. W takim bowiem układzie podmiotowym rzeczą faktyczne włada w istocie także posiadacz. Należy zaznaczyć, że gdy posiadacz wykonuje posiadanie za pośrednictwem dzierżyciela, w piśmiennictwie trafnie dopuszcza się skierowanie roszczenia windykacyjnego wobec dzierżyciela lub wobec posiadacza (por. J. Ignatowicz, w: Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, Warszawa 1972, s. 592).

Wymaganie dla powstania roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy ziszczenia się przesłanek uzasadniających roszczenie windykacyjne jest odpowiednio aktualne także w zakresie zastosowania art. 224 § 2, art. 225 i 230 k.c. na podstawie odesłania zawartego w art. 251 k.c. Dopiero spełnienie się tego wymagania otwiera badanie dalszych przesłanek wynikających z art. 224 § 2 lub art. 225 k.c., jak też tego, czy specyfika rozpatrywanej sprawy o ochronę ograniczonego prawa rzeczowego pozwala na odpowiednie zastosowanie w niej wymienionych przepisów. W sprawie o wynagrodzenie za korzystanie z lokalu wszczętej przez osobę, której przysługiwało do lokalu spółdzielcze własnościowe

prawo, oznacza to konieczność wykazania przede wszystkim tego, że pozwany w okresie objętym pozwem władał faktycznie lokalem tak, iż powodowi przysługiwało wobec niego roszczenie o wydanie lokalu na podstawie odpowiednio stosowanego art. 222 § 1 k.c.

Stan faktyczny stanowiący podstawę wydania zaskarżonego wyroku nie pozwał na stwierdzenie powyższej przesłanki. Nie dawał podstaw do przyjęcia po stronie Spółdzielni władania lokalem w sposób określony w art. 222 § 2 k.c. W powyższy sposób lokalem władali małżonkowie S.. Co najwyższej więc wobec nich można by rozpatrywać – nie przesądzając w tym miejscu pozytywnego lub negatywnego rozstrzygnięcia tej kwestii – dopuszczalność stosowania na podstawie art. 251 k.c. przepisu art. 224 § 2 k.c. w zakresie obejmującym roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy.

W konsekwencji, uznając zaskarżony wyrok za odpowiadający prawu, należało skargę kasacyjną oddalić (art. 393¹² k.p.c.).