Wyrok z dnia 1992-10-16 sygn. I PRN 40/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PRN 40/92

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 16 października 1992 r.

Przewodniczący: Sędzia SN M. Mańkowska.

Sędziowie SN: J. Iwulski (spr.), W. Sanetra.

Protokolant: Z. Zakrzewska.

Sąd Najwyższy - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych po rozpoznaniu w dniu 16 października 1992 r. sprawy z powództwa K. S. przeciwko [...] Przedsiębiorstwu Budowlanemu w K. o wypowiedzenie zmieniające na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Pracy i Polityki Socjalnej PP-[...] od wyroku Sądu Wojewódzkiego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w W. z dnia 6 kwietnia 1990 r.

uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego -Sądu Pracy w K. z dnia 16 stycznia 1990 r., sygn. akt IV P [...] i przekazuje sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania, pozostawiając mu rozstrzygnięcia o kosztach postępowania rewizyjnego.

Uzasadnienie

Powód K. S. był zatrudniony w pozwanym [...] Przedsiębiorstwie Budowlanym w K. od 16 maja 1966 r., ostatnio na stanowisku kierownika produkcji przemysłowej, 29 września 1988 r. strona pozwana rozwiązała z powodem stosunek pracy na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 i 2 k.p., uznając, że powód nadużył świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz wyłudził karty zaopatrzenia. Powód wniósł o przywrócenie do pracy. Już w toku tego postępowania, przed jego zakończeniem, strona pozwana twierdziła, że stanowisko zajmowane przez powoda zostało zlikwidowane. Wyrokiem z dnia 28 grudnia 1987 r., sygn. akt IV P [...], Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w K. przywrócił powoda do pracy na równorzędnych warunkach pracy i płacy. Po zaskarżeniu tego wyroku, w dniu 21 marca 1988 r. strony zawarły ugodę pozasądową, w której strona pozwana zobowiązała się zatrudnić powoda na poprzednio zajmowanym stanowisku kierownika produkcji przemysłowej, na poprzednich warunkach pracy i płacy. Wskutek tej ugody i cofnięcia rewizji, Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w W. wyrokiem z dnia 7 kwietnia 1988 r. sygn. akt X Pr [...] umorzył postępowanie rewizyjne w części dotyczącej przywrócenia do pracy.

W dniu 16 października 1988 r. strona pozwana wypowiedziała powodowi warunki pracy w części dotyczącej stanowiska pracy. Rada Pracownicza, do której powód został w tym czasie wybrany, nie wyraziła jednak zgody na to wypowiedzenie i strona pozwana w dniu 28 grudnia 1988 r. wycofała wypowiedzenie. W wyniku tego zostało umorzone postępowanie sądowe toczące się z odwołania powoda (postanowienie Sądu Rejonowego - Sądu Pracy w K. z dnia 31 grudnia 1988 r. sygn. akt IV P [...]). W dniu 16 listopada 1989 r. strona pozwana ponownie wypowiedziała powodowi warunki pracy proponując mu stanowisko zastępcy kierownika zakładu prafabrykacji żelbetowej. Tym razem Rada Pracownicza wyraziła zgodę na wypowiedzenie. Powód ponownie odwołał się do Sądu Rejonowego - Sądu Pracy w K., który wyrokiem z dnia 16 stycznia 1990 r., sygn. akt. IV P [...], uznał wypowiedzenie powodowi warunków pracy za bezskuteczne. Zdaniem Sądu Rejonowego wypowiedzenie warunków pracy miało na celu wyeliminowanie go ze struktur zarządzających przedsiębiorstwa dlatego, że stał się on człowiekiem niewygodnym. W wyniku rozpoznania rewizji strony pozwanej Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w W. wyrokiem z dnia 6 kwietnia 1990 r., sygn. akt X Pr [,,,], zmienił wyrok Sądu Rejonowego i oddalił powództwo. Sąd Wojewódzki uznał, że jest bezspornym, iż stanowisko zajmowane przez powoda w rzeczywistości nie istnieje od 1987 r. Wobec tego wypowiedzenie powodowi warunków pracy w zakresie stanowiska jest zdaniem Sądu Wojewódzkiego uzasadnione.

Wyrok ten zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Pracy i Polityki Socjalnej, zarzucając mu rażące naruszenie art. 3 § 2 k.p.c. oraz naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej i wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Minister Pracy zarzuca w rewizji nadzwyczajnej, że materiał dowodowy sprawy nie daje podstaw do stwierdzenia, iż w pozwanym przedsiębiorstwie przed 16 października 1989 r. nastąpiła rzeczywista likwidacja, dotycząca zajmowanego przez powoda stanowiska kierownika produkcji przemysłowej. Likwidacja ta miała nastąpić bez aprobaty ogólnego zebrania pracowników, a to jest niezgodne z art. 10 pkt 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego (Dz. U. Nr 24, poz. 123 z późn. zm.) w związku z art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jedn. Dz. U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 z późn. zm.). Zdaniem Ministerstwa Pracy powoduje to, że nie można wykluczyć, iż likwidacja stanowiska produkcji przemysłowej miała charakter pozorny i zmierzała do usunięcia powoda z grona pracowników. Zdaniem rewizji nadzwyczajnej Sąd Wojewódzki nie dokonał ustaleń niezbędnych do oceny czy likwidacja stanowiska była pozorna czy rzeczywista. Zdaniem Ministra Pracy zaskarżony wyrok narusza także interes Rzeczypospolitej Polskiej, gdyż oddala roszczenie pracownika bez należytego wyjaśnienia okoliczności sprawy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Słusznie Minister Pracy w rewizji nadzwyczajnej podnosi, że w orzecznictwie, a także w doktrynie od dawna utrwalił się pogląd, że likwidacja konkretnego stanowiska pracy w wyniku zmiany struktury organizacyjnej zakładu stanowi przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie przez zakład umowy o pracę, a także wypowiedzenie warunków pracy zwłaszcza w zakresie stanowiska. Sądy pracy nie są przy tym zasadniczo uprawnione do badania celowości likwidacji stanowiska. Mogą jedynie ustalić i oceniać czy likwidacja była autentyczna, rzeczywista a nie pozorna (por. np. teza IX i XIV wytycznych z dnia 27 czerwca 1985 r., III PZP 10/85, OSNCP 1985, z. 11, poz. 164; wyrok z dnia 17 września 1982 r., I PRN 64/82, OSNCP 1983, z. 4, poz. 61, PiP 1985, z. 5, str. 122 z gl. A Wypycha; wyrok z dnia 15 grudnia 1982 r., I PRN 130/82, OSNCP 1983, z. 8, poz. 121, OSPiKA 1983, z. 9, poz. 185, uchwałę z dnia 22 stycznia 1985 r., III PZP 53/84, PiZS 1985, Nr 8-9, str. 86).

W rewizji nadzwyczajnej został jednak zasugerowany pogląd, który należy zakwestionować. Znalazło się tam stwierdzenie, że rzeczywistą likwidacją stanowiska jest likwidacja wynikająca z potrzeb organizacyjnych zakładu pracy. Otóż jest to pogląd nieprawidłowy. Oczywiście, że zmiany struktury organizacyjnej prowadzące do likwidacji stanowisk powinny być dokonane racjonalnie, z uwzględnieniem celowości działania i uzasadnionych potrzeb zakładu pracy. Jednak możliwa jest rzeczywista likwidacja stanowiska pracy w wyniku zmiany struktury organizacyjnej zakładu, będącą uzasadnioną przyczyną wypowiedzenia warunków pracy (art. 45 § 1 k.p. w zw. z art. 42 § 2 k.p.) także w sytuacji, gdy nie jest ona uzasadniona potrzebami organizacyjnymi zakładu pracy.

Typowym przykładem takiej sytuacji będzie błąd w ocenie tych potrzeb popełniony przez kierownictwo zakładu. W wyniku takiego błędu autentycznie zostać może zmieniona struktura organizacyjna zakładu i zlikwidowane stanowisko pracy chociaż czynności te okażą się niepotrzebne i nieuzasadnione.

Należy jednak uznać, że w pewnym zakresie sądy pracy mogą dla oceny czy likwidacja stanowiska pracy była autentyczna, badać celowość i zasadność jej dokonania. Oczywista lub znana kierownictwu zakładu sprzeczność zmian organizacyjnych z uzasadnionym interesem zakładu pracy przemawia za przyjęciem, że zmiany te w rzeczywistości realizowały inny cel niż reorganizację zakładu (np. zwolnienie z pracy niewygodnego pracownika).

Przede wszystkim jednak likwidacja stanowiska pracy musi być autentyczna. Jeżeli stanowisko pracy jest elementem struktury organizacyjnej zakładu pracy to jego rzeczywista likwidacja musi oznaczać prawnie skuteczną zmianę tej struktury.

Wymienione elementy nie zostały uwzględnione przez Sąd Wojewódzki, a także nie w pełni przez Sąd Rejonowy, co w konsekwencji doprowadziło do niewyjaśnienia wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności. Sąd Wojewódzki przyjął za bezsporne, że stanowisko zajmowane przez powoda zostało zlikwidowane jeszcze w 1987 r. Tymczasem zgodnie z art. 229 k.p.c. nie wymagają dowodu fakty przyznane w toku postępowania, ale tylko wówczas, gdy przyznanie to nie budzi wątpliwości. Przyznawanie w pewnych wypowiedziach przez powoda, że jego stanowisko pracy zostało zlikwidowane winno rozbudzić wątpliwości w kontekście przedstawianych przez stronę pozwaną ciągłych zmian organizacyjnych w tym zakresie. Stanowisko zajmowane przez powoda miało być kilkakrotnie likwidowane i tworzone. Jak się okazało także taka sytuacja miała miejsce wkrótce po zapadnięciu zaskarżonego wyroku. Okoliczności te wskazują na konieczność rozważania czy likwidacja stanowiska powoda była rzeczywista, czy też jedynie pozorna, zmierzająca w istocie do osiągnięcia innego celu niż reorganizacja zakładu pracy. W kontekście tych okoliczności przyznanie przez powoda pewnych faktów nie powinno prowadzić do przyjęcia możliwości pominięcia postępowania dowodowego w tym zakresie.

Przede wszystkim jednak art. 229 k.p.c. pozwala na przyznanie faktów, a nie na uznanie niesporności ocen tych faktów. Likwidacja stanowiska pracy i autentyczność tej czynności to nie jest z reguły prosty fakt, lecz zespół okoliczności wymagających oceny faktycznej, a także prawnej. Dlatego nie jest możliwe pominięcie postępowania dowodowego i oceny na stwierdzenie czy likwidacja stanowiska pracy była rzeczywista.

W świetle wyżej przedstawionych poglądów należy uznać za słuszny zarzut rewizji nadzwyczajnej, że jeżeli stanowisko zajmowane przez powoda było elementem struktury organizacyjnej zakładu pracy w sposób pozwalający na przyjęcie, że wchodziło w zakres regulacji statutu przedsiębiorstwa, to jego likwidacja (zmiana struktury organizacyjnej i tym samym zmiana statutu) wymagała aprobaty zebrania pracowników.

Wynika to z uwzględnienia regulacji art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jednolity Dz. U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80) i art. 10 pkt 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego (Dz. U. Nr 24, poz. 1233 z późn. zm.). Jak wyżej wskazano rzeczywista likwidacja stanowiska następuje wówczas, gdy zostanie ona przeprowadzona w sposób prawnie skuteczny.

Brak dostatecznego wyjaśnienia tych okoliczności powoduje, że zaskarżony wyrok narusza rażąco art. 3 § 2 k.p.c., a także interes Rzeczypospolitej Polskiej. Wydanie wyroku, zwłaszcza oddalającego roszczenie pracownicze, bez dostatecznego wyjaśnienia wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, narusza bowiem podstawową zasadę funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Skutkuje to, na zasadzie art. 422 § 2 k.p.c., uwzględnienie rewizji nadzwyczajnej i uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku sądu rejonowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy sąd zbada jak było usytuowane zajmowane stanowisko pracy w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa i czy stanowiło element regulacji jego statutu. Sąd przesłucha także kompetentnych przedstawicieli rady pracowniczej na okoliczność decyzji podejmowanych w przedmiocie likwidacji stanowiska, a zwłaszcza w zakresie ciągłych zmian w tym zakresie. Po uzupełnieniu materiału dowodowego, ewentualnie także o dowody zgłoszone przez strony, sąd oceni, czy stanowisko pracy powoda zostało rzeczywiście, a więc przede wszystkim w sposób prawnie skuteczny, zlikwidowane.

Z powyższych względów należało orzec jak w sentencji.