Postanowienie z dnia 1997-11-12 sygn. III CZP 55/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 55/97

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 12 listopada 1997 r.

Przewodniczący: Sędzia SN M. Kocon (spr.).

Sędziowie SN: E. Skowrońska-Bocian, M. Słoniewski.

Protokolant: J. Krajewska.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Urzędu Skarbowego w W. przeciwko (…) Zakładom Drobiarskim w likwidacji w N., z udziałem Gminy N., Skarbu Państwa - Wojewody (…) o egzekucję świadczenia pieniężnego z nieruchomości po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 12 listopada 1997 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w K. postanowieniem z dnia 1 lipca 1997 r., sygn. akt II Cz (...) do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 k.p.c.:

"1. Czy sprzedaż w trybie przepisów k.p.c. o egzekucji z nieruchomości prawa użytkowania wieczystego i związanego z nim prawa własności budynków i budowli (towarów w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym - Dz. U. Nr 11, poz. 50 ze zm.) jest zdarzeniem skutkującym powstaniem obowiązku zapłaty podatku od towarów i usług (VAT) od sprzedaży budynków i budowli, a jeśli tak, to z jaką datą obowiązek ten powstaje?

2. Czy nabywca prawa użytkowania wieczystego gruntu i związanego z nim prawa własności budynków i budowli, może żądać od komornika prowadzącego licytację, aby ten wydał mu fakturę VAT potwierdzającą sprzedaż prawa własności budynków i budowli, związanego z użytkowaniem wieczystym?

a w razie odpowiedzi twierdzącej:

3. Czy część sumy uzyskanej z licytacyjnej sprzedaży prawa wieczystego użytkowania gruntów i związanego z nim prawa własności budynków i budowli jest obrotem w rozumieniu art. 15 ustawy cytowanej w pkt 1?

a jeśli tak - to w jaki sposób należy wyodrębnić z sumy wylicytowanej tę część, która jest sumą uzyskaną ze sprzedaży towarów (budynków i budowli) w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług?

4. Czy wydanie faktury VAT może rodzić obowiązek odprowadzenia podatku od towarów i usług przez komornika, który wydał fakturę (art. 12a ustawy o podatku od towarów i usług)?

a w razie odpowiedzi twierdzącej:

5. W jaki sposób komornik powinien zrealizować obowiązek odprowadzenia podatku VAT, skoro suma uzyskana ze sprzedaży (o ile zostanie wpłacona w gotówce przez nabywcę) pozostaje w dyspozycji sądu do czasu przygotowania planu jej podziału?"

postanowił:

odmówić podjęcia uchwały.

Komornik Sądu Rejonowego Rewiru X w K. postanowieniem z dnia 7 marca 1997 r. odmówił M. D. i B. K. wystawienia faktury VAT potwierdzającej nabycie, w trybie egzekucji, bliżej określonego prawa użytkowania wieczystego gruntu oraz posadowionego na tym gruncie budynku.

Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 10 kwietnia 1997 r. skargę nabywców na powyższe postanowienie oddalił. Rozpatrując ich zażalenie na to postanowienie Sąd Wojewódzki w K. powziął poważne wątpliwości, ujęte w zagadnieniu prawnym, przytoczonym w sentencji, i zagadnienie to przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozpoznania.

Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały z następujących przyczyn:

Na wstępie wyłonił się problem, czy w danym wypadku zachodzą niezbędne przesłanki z art. 390 § 1 k.p.c., warunkujące skierowanie do Sądu Najwyższego pytania prawnego. Otóż, z przepisu tego wynika, że pytania prawne w jego trybie mogą być kierowane do Sądu Najwyższego przez sądy drugiej instancji tylko w toku postępowania odwoławczego [apelacyjnego względnie zażaleniowego - art. 397 § 2 k.p.c., por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1978 r., III CZP 21/78, nie publ., zapadłe na gruncie art. 391 k.p.c. sprzed noweli z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego (...) (Dz. U. Nr 43, poz. 189)] w sprawach, w których nie przysługuje kasacja. Oznacza to, że przedmiotem pytania mogą być wyłącznie kwestie pozostające w związku z rozpatrywaniem przez sąd drugiej instancji sprawy, w której owa kwestia powstała. Chodzi bowiem o to, aby przedstawione zagadnienie prawne miało znaczenie dla rozstrzygnięcia tej sprawy.

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki zagadnienie prawne jest z zakresu przepisów części drugiej Kodeksu postępowania cywilnego - egzekucji z nieruchomości.

Ze względu na występującą w rozpoznawanej sprawie sytuację w pierwszej kolejności wymaga wyjaśnienia zagadnienie, czy i kiedy dopuszczalne jest zażalenie na postanowienie sądu (powiatowego - art. 767 § 1 zd. 1 k.p.c.), załatwiające skargę na czynności komornika. W przypadku bowiem, gdyby się okazało, że skarżącym zażalenie na postanowienie z dnia 10 kwietnia 1997 r. nie przysługuje, przedstawione zagadnienie prawne nie mogłoby stanowić przedmiotu zapytania, skierowanego do Sądu Najwyższego.

Stosownie do art. 767 § 3 k.p.c. zażalenie na postanowienie sądu, rozstrzygające skargę na czynności komornika, przysługuje tylko w wypadkach wskazanych w ustawie, np. ukaranie przez komornika grzywną (art. 768 k.p.c.), zawieszenie lub umorzenie postępowania przez komornika (art. 828 k.p.c.), orzeczenie o kosztach egzekucyjnych (art. 770 k.p.c.). Poza tym w postępowaniu egzekucyjnym zażalenie przysługuje na postanowienia sądu kończące postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 394 § 1 in principio k.p.c. oraz na postanowienia wymienione w tymże § 1 art. 394 in fine w pkt 1, 2, 5, 7, 8, 10, 11. Przepis bowiem art. 394 § 1 k.p.c. zamieszczony w części dotyczącej postępowania rozpoznawczego ma w nim "odpowiednie" zastosowanie za pośrednictwem art. 13 § 2 i art. 767 § 3 k.p.c. [por. uchwały z dnia: 28 XI 1969 r. (III CZP 83/69), OSNCP 1970, z. 6 poz. 105, 15 IX 1995 r. (III CZP 110/95) OSN C 1995, z. 12, poz. 177, OSP 1996, poz. 31, postanowienie z dnia 15 IV 1986 r. (III CRN 40/86), OSNCP 1987, z. 7, poz. 102].

Sąd Najwyższy m.in. we wskazanej uchwale z dnia 15 września 1995 r. wyjaśnił, że stosowanie odpowiednie art. 394 § 1 in principio k.p.c. oznacza niezbędną adaptację (i ewentualnie zmianę niektórych elementów) normy do zasadniczych celów i form danego postępowania i wynikających stąd różnic w stosunku do uregulowań, które mają być zastosowane.

Egzekucja z nieruchomości składa się z pięciu kolejno po sobie następujących stadiów: 1) zajęcia nieruchomości, 2) opisu i oszacowania nieruchomości, 3) sprzedaży licytacyjnej zakończonej postanowieniem sądowym co do przybicia, 4) przysądzenia własności, 5) podziału sumy uzyskanej z egzekucji.

Na gruncie przepisów postępowania egzekucyjnego zwrotu "kończącego postępowanie w sprawie" nie należy rozumieć dosłownie, a mianowicie że chodzi tu o definitywne zakończenie całego tego postępowania [w okolicznościach sprawy prawomocny plan podziału sporządzony przez sąd (art. 1035 k.p.c.)]. Takie też stanowisko zajął Sąd Najwyższy m.in. w uzasadnieniu postanowieniu z dnia 4 stycznia 1973 r. [(III CRN 344/72) OSNCP 1973, z. 7-8, poz. 144]. Trzeba bowiem przyjąć, że w postępowaniu egzekucyjnym przez "kończące postępowanie w sprawie" należy pojmować takie orzeczenia sądowe, które kończą samodzielną część tego postępowania. W wypadku egzekucji z nieruchomości chodzić będzie o postanowienia rozstrzygające kwestie wymienione w pkt 1-5. Jednakże nawet takie szerokie rozumienie pojęcia "postanowień kończących postępowanie w sprawie" nie daje podstaw do przyjęcia, że na postanowienie sądu rejonowego, oddalające skargę na czynność komornika, odmowę wydania faktury VAT, przysługuje zażalenie. Postanowienie bowiem tej treści w istocie nie zmierza do zakończenia postępowania, a w konsekwencji nie jest ono postanowieniem "kończącym postępowanie w sprawie" (art. 394 § 1 in principio k.p.c. w związku z art. 13 § 2 i art. 767 § 3 k.p.c.).

Pogląd taki jest zbieżny z dotychczasowym orzecznictwem Sądu Najwyższego, podług którego przykładowo, zażalenie do sądu rewizyjnego przysługuje na postanowienie sądu rejonowego "oddalające skargę na czynności komornika i kończące postępowanie egzekucyjne" oraz na postanowienie sądu rejonowego "uchylające czynność komornika", wydane w wyniku rozpoznania skargi na czynności komornika, gdy postanowienie to "zmierza do zakończenia postępowania" (tak też SN w uzasadnieniu powołanej uchwały z 15 IX 1995 r. (III CZP 110/95) OSN C 1995, z. 12, poz. 177, OSP 1996, poz. 31, por. tamże przytoczone orzecznictwo].

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że skoro postanowienie sądu pierwszej instancji nie podlega zaskarżeniu, przeto uchwała co do zagadnienia prawnego, przytoczonego w sentencji, nie może zostać podjęta.

W tej sytuacji Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały (art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym, tekst jedn.: Dz. U. z 1994 r., Nr 13, poz. 48 ze zm.).