Postanowienie z dnia 1998-04-07 sygn. II CKN 921/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 921/97

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 7 kwietnia 1998 r.

Przewodniczący: Sędzia SN K. Kołakowski (spr.).

Sędziowie: SN G. Filcek, A. Górski.

Sąd Najwyższy Izba Cywilna, po rozpoznaniu w dniu 7 kwietnia 1998 r. na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa "E." Spółka Akcyjna w K. przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno-Handlowo-Usługowemu "J." spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w R. o zapłatę, na skutek kasacji powoda od postanowienia Sądu Wojewódzkiego z dnia 19 września 1997 r., postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 13 czerwca 1997 r.

Uzasadnienie

Zaskarżonym kasacją postanowieniem Sąd Wojewódzki oddalił zażalenie strony powodowej na postanowienie o umorzeniu postępowania. Sąd ten uznał, że "skutek przewidziany w art. 479¹¹ k.p.c. zniweczony być może tylko przez złożenie w ciągu roku od zawieszenia przez stronę wniosku o podjęcie postępowania, który spowoduje podjęcie postępowania, a więc wówczas, gdy złożony wniosek uzasadniony będzie odpadnięciem przyczyn zawieszenia. Skoro zatem w ciągu roku od zawieszenia postępowanie nie zostało podjęte na skutek wniosku powoda, to zasadnie Sąd Rejonowy orzekł o umorzeniu postępowania z mocy art. 479¹ (chodzi o art. 479¹¹) k.p.c.".

W kasacji "zarzucono", że taka wykładnia narusza powołany przepis w sposób mający istotny wpływ na wynik sprawy, gdyż z jego treści wynika jedynie, że samo zgłoszenie przez stronę w terminie wniosku o podjęcie postępowania powoduje, że postępowanie nie może zostać umorzone.

Rozpoznając tę kasację Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Kwestia podjęcia postępowania zawieszonego z urzędu na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. nie została wprost unormowana w sposób szczególny w stosunku do reguły podejmowania postępowania przez sąd z urzędu, wynikającej z art. 180 § 1 in principio k.p.c. Jedynie w treści regulacji dotyczącej umorzenia postępowania zawieszonego z tej przyczyny (art. 182 § 1 zd. pierwsze i art. 479¹¹ k.p.c.) w sposób pośredni wskazano, że niezłożenie przez stronę w terminie wniosku o podjęcie postępowania uprawnia sąd do umorzenia postępowania.

Szczególny charakter instytucji zawieszenia postępowania powoduje jednak, że istnieje - jak się zgodnie przyjmuje - obowiązek podjęcia postępowania z urzędu i to nie tylko wtedy, gdy ustała przyczyna zawieszenia ale również wówczas, gdy okazało się, że nie było podstawy do zawieszenia lub ona odpadła. Utrwalone jest także w tej mierze orzecznictwo Sądu Najwyższego, w którym wręcz - przykładowo -wskazano, że postępowanie powinno być podjęte, jeżeli w jakichkolwiek nawet innych okolicznościach okaże się, że podstawa zawieszenia nie istnieje (postanowienie z dnia 3 marca 1977 r., I CZ 20/77, OSNCP 1977 Nr 12, poz. 238). Kierunek taki kontynuowany jest przy tym nadal (por. np. niepublikowane orzeczenia z dnia 28 października 1993 r., III CRN 43/93 czy z dnia 23 stycznia 1996 r., II CRN 199/95).

Brak podstaw do przyjęcia, że nie odnosi się to do postępowań zawieszonych z przyczyn wskazanych w art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c., czy w innych wypadkach wymagających dla podjęcia postępowania złożenia wniosku przez stronę. Rygor umorzenia postępowania w pierwszej z tych sytuacji ma na celu dyscyplinowanie strony powodowej by usuwała zależne od niej przeszkody procesowe a nadto -zwłaszcza w sprawach gospodarczych (także przez skrócenie terminu) - prowadzić do wyeliminowania szkodliwego stanu niepewności.

W rozpoznawanej sprawie wnioski o podjęcie postępowania były trzykrotnie w terminie składane (nie miał więc miejsca - zakładany w art. 177 § 1 pkt 6 i art. 182 § 1 oraz art. 479¹¹ k.p.c. - przypadek bezczynności strony powodowej). Natrafiała ona jedynie na trudności z ustaleniem siedziby ("adresu") strony pozwanej. Już po wejściu w życie art. 133 § 2a i b k.p.c. powód wykazał nawet, iż wskazywana siedziba pozwanej Spółki jest jej "adresem podanym w rejestrze". Sąd Rejonowy jednak i do tej kwestii się nie odniósł, pozostawiając ten z wniosków w ogóle bez rozpoznania.

Zawieszenie postępowania jest szczególną instytucja procesową, jeśli bowiem prowadzi do umorzenia wszczętego postępowania, wywołuje taki sam skutek, jak odmowa zrealizowania prawa do sądu. Sąd Najwyższy miał już sposobność wielokrotnie przestrzegać przed tworzeniem w drodze wykładni pozaustawowych przesłanek zawieszenia (por.: np postanowienie z dnia 6 czerwca 1983 r., I CZ 76/83, OSNCP 1983 Nr 12, poz. 208) i formalnego podchodzenia do możliwości umorzenia zawieszonego postępowania.

Tymczasem dokonując wykładni art. 479¹¹ k.p.c. Sąd I instancji dodał do tego przepisu dalszą przesłankę, a mianowicie, żeby wniosek o podjęcie postępowania (zawierający wskazanie adresu strony pozwanej) okazał się nadto skuteczny, Sąd Wojewódzki zaś - by oprócz tego - "postępowanie zostało w ciągu roku od zawieszenia podjęte na skutek wniosku powoda".

Oba te poglądy (a w szczególności już drugi z nich) nie są prawidłowe. Nie sposób przyjąć, by (oczywiście niezbędna przy tym stanowisku) próba dokonania doręczenia (dla sprawdzenia prawidłowości wskazanego adresu) była czynnością dopuszczalną według art. 179 § 3 k.p.c. Doręczenie odpisu pozwu stanowi niewątpliwie czynność wywołującą istotne skutki procesowe (por. np.: art. 192 k.p.c.) i brak podstaw do uznania, że w razie dokonywania jej podczas zawieszenia może być ona zasadnie uważana za czynność mającą "na celu podjęcie postępowania". Jest to bowiem - co oczywiste (por. np.: art. 128 w związku z art. 187 § 1 k.p.c.) -czynność mająca już na celu "nadanie sprawie dalszego biegu" (o jakim - właśnie -mowa w art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c.). W zasadzie więc - mimo mającego na względzie korzyści dla praktyki sądowej argumentu Sądu Wojewódzkiego, iż wniosek powinien być nie tylko w terminie złożony, ale musi być (dla uniknięcia konieczności przyszłego ponownego zawieszenia postępowania z tej samej przyczyny) "uzasadniony odpadnięciem przyczyn zawieszenia" - prawidłowa wykładnia wskazuje, że podjęcie postępowania w sprawie powinno poprzedzać możliwość dokonania przez sąd czynności dopuszczalnych tylko w toczącym się postępowaniu. Skuteczność wniosku (a zwłaszcza już by w sprawie gospodarczej w terminie roku postępowanie zostało przez sąd podjęte!), rozumiana jako wykazanie nadto "odpadnięcia przyczyny zawieszenia" nie jest przesłanką podjęcia postępowania i to nawet z urzędu (art. 180 § 1 in principio k.p.c.).

W sprawie tej występuje jednak inna, istotniejsza okoliczność, pominięta zarówno przez Sąd pierwszej instancji, jak i Sąd Wojewódzki. Ten ostatni przytoczył w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, że powód nie tylko podawał uzyskiwane adresy pozwanej Spółki, ale ostatecznie złożył nadto "wniosek o ustanowienie kuratora na poczet kosztów którego wpłacił także zaliczkę". Nie wyprowadził z tego jednak jakichkolwiek wniosków i nie odniósł się następnie do podniesionego w zażaleniu zarzutu, że strona powodowa potrzebę podjęcia postępowania uzasadniała nie tylko wskazaniem adresu ale wniosła także o ustanowienie kuratora procesowego dla strony pozwanej, której "miejsce pobytu" (art. 144 § 1 zd. pierwsze k.p.c.) nie jest znane.

Tymczasem do podjęcia postępowania zawieszonego przez sąd z urzędu na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. może dojść nie tylko w razie oparcia przez powoda wniosku o jego podjęcie na wskazaniu adresu pozwanego ale również w razie złożenia wniosku o ustanowienie dla niego kuratora procesowego, wówczas gdy miejsce jego pobytu okazuje się nieznane.

Złożenie bowiem takiego wniosku umożliwia nadanie sprawie dalszego biegu na równi ze wskazaniem adresu pozwanego, nakazując podjęcie czynności niemożliwych do dokonania podczas zawieszenia postępowania.

Uzasadniało to uchylenie w uwzględnieniu kasacji i na podstawie art. 393¹³ § 1 k.p.c. postanowień obu instancji, albowiem do umorzenia postępowania doszło z naruszeniem art. 479¹¹ w związku z art. 182 § 1 zd. pierwsze k.p.c.