Wyrok z dnia 2003-11-25 sygn. II CK 273/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CK 273/02

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 25 listopada 2003 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Helena Ciepła (spr.).

Sędziowie SN: Henryk Pietrzkowski, Marek Sychowicz.

Protokolant: Anna Jasińska.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa K. D. przeciwko A. D. (dawniej noszącemu nazwisko R.) oraz M. i K. małżonkom F. o ustalenie nieważności umowy, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 25 listopada 2003 r. kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 5 marca 2002 r.:

oddala kasację i zasądza od powódki na rzecz pozwanych M. i K. małżonków F. kwotę 1.800 zł (słownie: jeden tysiąc osiemset) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny zaskarżonym orzeczeniem oddalił apelację powódki od wyroku Sądu Okręgowego, oddalającego powództwo o ustalenie nieważności umowy sprzedaży nieruchomości. Rozstrzygnięcie to oparł na następujących, aprobowanych ustaleniach Sądu pierwszej instancji:

Dla nieruchomości położonej w K. prowadzona jest przez Sąd Rejonowy księga wieczysta. Nieruchomość tę nabył pozwany A. R. notarialną umową z dnia 2 czerwca 1993 r. za pieniądze pochodzące z majątku wspólnego, jednakże w umowie oświadczył, że nabywa z majątku odrębnego. Na podstawie tej umowy został wpisany w wymienionej księdze wieczystej jako właściciel. Po wybudowaniu domu, na początku 1995 r., małżonkowie R. zdecydowali się sprzedać tę nieruchomość. Powódka była obecna przy rozmowach A. R. z przyszłymi nabywcami - pozwanymi M. F. i K. F. oraz oglądaniu przez nich posesji. Umowa sprzedaży została zawarta w dniu 29 marca 1995 r. Powódka nie uczestniczyła przy transakcji i nie wytoczyła powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Po sprzedaży wyprowadziła się do K., wymeldowała się i zabrała przedmioty urządzenia domowego. Sprzedała pozwanym prawo do abonamentu, a we wniosku do Zakładu Telekomunikacyjnego oświadczyła, że "zrzeka się numeru w związku ze sprzedażą nieruchomości na rzecz jej nowego właściciela Krzysztofa F.". Pozwani wiedzieli, że zbywca pozostaje w związku małżeńskim, gdyż taką adnotację miał wpisaną w dowodzie osobistym.

Na podstawie decyzji Prezydenta miasta K. z dnia 31 lipca 1995 r. powódka i jej mąż zmienili nazwisko z "R." na "D.".

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Apelacyjny podzielił ocenę jurydyczną Sądu pierwszej instancji, że pozwanych M. i K. F., jako nabywców w dobrej wierze, chroni rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych na podstawie art. 6 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w zw. z art. 38 k.r.o. Jako alternatywną podstawę zasadności oddalenia powództwa powołał ustną umowę majątkową małżeńską, na podstawie której część majątku wspólnego (cena nieruchomości i nakłady na budowę domu) została przeniesiona do majątku odrębnego pozwanego A. R. Z tych przyczyn oddalił apelację.

W kasacji, opartej na podstawie wywiedzionej z art. 393¹ pkt 1 k.p.c., skarżąca zarzuciła naruszenie art. 58 k.c. w zw. z art. 189 k.p.c. przez przyjęcie, że umowa sprzedaży z dnia 29 marca 1995 r. jest ważna, mimo że została zawarta w celu obejścia art. 36 k.r.o. Podniosła również zarzut naruszenia przepisów art. 31, art. 32, art. 33 k.r.o. przez ustalenie, że sporna nieruchomość należy do majątku odrębnego pozwanego A. R., oraz art. 47 § 1 i 2 k.r.o. przez przyjęcie, że zawarta przez małżonków R. umowa majątkowa jest skuteczna, mimo niezachowania formy notarialnej. W ramach drugiej podstawy kasacyjnej zarzuciła naruszenie art. 233 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c. przez dowolną i fragmentaryczną ocenę materiału dowodowego oraz niewyjaśnienie w uzasadnieniu orzeczenia przyczyn, dla których Sąd nie dał wiary zeznaniom niektórych świadków, a także art. 203 § 1 i 2 k.p.c. przez uznanie, że powódka cofnęła powództwo w zakresie ustalenia nieważności umowy sprzedaży mebli kuchennych i kompletu wypoczynkowego. W konkluzji wniosła o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W sytuacji, w której skarżąca z powołaniem się na obydwie podstawy kasacyjne kwestionuje zasadność zaskarżonego wyroku w całości, w pierwszej kolejności wymaga rozważenia zarzut naruszenia przepisów procesowych, bowiem zarzuty w odniesieniu do prawa materialnego mogą być właściwie ocenione i rozważone tylko na tle prawidłowo ustalonego stanu faktycznego.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie jest zasadny. Sprowadza się on w istocie do przeciwstawienia przez skarżącą ustaleniom Sądu drugiej instancji stanu faktycznego ustalonego na podstawie własnej oceny dowodów. Według utrwalonego w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowiska, taki sposób konstruowania wymienionego zarzutu nie może odnieść skutku (tak też Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 14 stycznia 2000 r., sygn. akt I CKN 1169/99, OSNC 2000, nr 7-8, poz. 139). Ocena dowodów dokonana przez Sąd drugiej instancji może być przedmiotem kontroli kasacyjnej, jednakże można ją podważyć tylko wówczas, jeżeli w świetle dyrektyw płynących z art. 233 § 1 k.p.c. jest rażąco wadliwa albo oczywiście błędna. Ocenie dowodów przeprowadzonej w rozpoznawanej sprawie takich zarzutów postawić nie można. Sąd Apelacyjny dokonał wszechstronnej oceny zebranego materiału. Słusznie uznał, że zeznania świadka A. S. dotyczą okoliczności nieistotnych w świetle art. 38 k.r.o., dlatego - aprobując stanowisko Sądu pierwszej instancji - nie przyjął ich za podstawę ustaleń faktycznych. Wbrew stanowisku skarżącej, dowody przeprowadzone przy pierwszym rozpoznawaniu sprawy przez Sąd Wojewódzki okazały się nieprzydatne przy ponownym jej rozpoznawaniu ze względu na odmienną podstawę materialnoprawną powództwa. Sąd, przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia art. 59 k.c., nie poczynił żadnych ustaleń dotyczących świadomości pozwanych co do stosunków majątkowych małżonków D., umożliwiających ocenę ich dobrej wiary w aspekcie przepisów o rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.

Nie zasługuje również na uwzględnienie zarzut naruszenia przepisu art. 328 § 2 k.p.c. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku zawiera niezbędne elementy określone w art. 328 § 2 k.p.c., umożliwiające dokonanie kontroli pod względem jego prawidłowości, odzwierciedla i ujawnia w dostatecznym stopniu tok procesu myślowego i decyzyjnego, którego wynikiem jest treść zaskarżonego wyroku.

Nie może też odnieść skutku zarzut naruszenia art. 203 § 1 i 2 k.p.c. W piśmie procesowym powódka skonkretyzowała żądanie pozwu, domagając się "ustalenia, że umowa sprzedaży nieruchomości położonej w K. zawarta pomiędzy A. R. a S. i M. małż. F. jest nieważna". Zestawiając tak skonkretyzowane żądanie z żądaniem dochodzonym pierwotnie, słusznie Sąd Okręgowy uznał, że nie obejmuje ono stwierdzenia nieważności umowy sprzedaży mebli kuchennych i kompletu wypoczynkowego i nie uczynił tego żądania przedmiotem osądu.

Zarzut naruszenia art. 31, art. 32, art. 33 k.r.o. nie może być poddany kontroli kasacyjnej. Skarżąca wprawdzie w petitum kasacji wskazuje konkretne przepisy, które - jej zdaniem - zostały naruszone przez błędną wykładnię, lecz w uzasadnieniu kasacji nie podejmuje nawet próby wykazania, na czym ta błędna wykładnia polega, bowiem upatruje ich naruszenia w wadliwym poczynieniu ustaleń faktycznych. Skutkiem tak sformułowanego zarzutu doszło do sytuacji, że skarżąca podstawę zaskarżenia z art. 393¹ pkt 1 k.p.c. związała z kwestionowaniem ustaleń. Sąd Najwyższy, jako kasacyjny, ze względu na ryzyko popełnienia błędu, nie może wyręczać stron w dociekaniu rzeczywistej treści zgłoszonego zarzutu i argumentacji wspierającej tezę o błędnej wykładni wymienionych przepisów prawa materialnego (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1997 r., sygn. akt III CKN 13/97, OSNC 1997, nr 8, poz. 114). Dlatego przepisy te nie mogły być przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego.

Chybiony okazał się również zarzut naruszenia art. 58 k.c. i art. 189 k.p.c.

Wbrew stanowisku skarżącej, podstawę materialnoprawną powództwa stanowi art. 38 k.r.o., czemu Sąd Apelacyjny dał wyraz w motywach zaskarżonego orzeczenia. Sankcja nieważności czynności prawnej dokonanej bez zgody współmałżonka wynika z art. 37 § 1 k.r.o., który stanowi lex specialis w stosunku do art. 58 k.c., dlatego nie można podzielić argumentacji skarżącej, że Sąd drugiej instancji miał obowiązek ustosunkować się do wskazanej przez nią podstawy prawnej dochodzonego roszczenia.

Nie naruszył też Sąd Apelacyjny przepisu art. 38 k.r.o. W ustalonym stanie faktycznym miał bowiem podstawy do przyjęcia, że pozwani nabywając przedmiotową nieruchomość pozostawali w dobrej wierze. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 września 1954 r., sygn. akt I CR 28/54 (OSN 1955, poz. 40), wyraził zapatrywanie, że osoba, która po wejściu w życie kodeksu rodzinnego przez czynność prawną nabyła odpłatnie własność nieruchomości od wpisanego do księgi wieczystej jako właściciela, może powoływać się na rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych, mimo że w chwili nabycia wiedziała, iż zbywca pozostaje w związku małżeńskim i że nabył on nieruchomość w czasie jego trwania. W motywach wyjaśnił, że skoro w świetle art. 22 § 1 prawa rzeczowego przesłanką do przyjęcia złej wiary nabywcy jest jego pozytywna wiedza o tym, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, to nabycie nieruchomości w warunkach objętych hipotezą art. 38 k.r.o. wymaga świadomości nabywcy, że prawo własności wchodzi w skład majątku dorobkowego małżonków. Wprawdzie pojęciem złej wiary w art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece objęto też osoby, które nie wiedzą o niezgodności księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, jeżeli mogły się o tym z łatwością dowiedzieć, a więc, które w rozumieniu dawniej obowiązujących przepisów pozostawały w dobrej wierze. Jednakże uzasadnienie zaskarżonego wyroku dostarcza i w tym zakresie argumentacji potwierdzającej prawidłowość przyjęcia, że pozwani pozostawali w dobrej wierze.

Wreszcie, nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 47 § 1 k.r.o.

Nie można podzielić stanowiska Sądu Apelacyjnego, że małżonkowie D. zawarli ustną małżeńską umowę majątkową, na podstawie której cena nieruchomości i nakłady na budowę domu zostały przeniesione z majątku wspólnego do majątku odrębnego pozwanego. Przede wszystkim należy podkreślić, że celem tego rodzaju umowy jest ustalenie zasad, według których kształtować się mają wzajemne stosunki majątkowe małżonków, a więc uregulowanie - w granicach dozwolonych przez prawo - istnienia i zakresu wspólności ustawowej (art. 47 § 1 k.r.o.). Takich skutków nie powoduje natomiast rozporządzenie dotyczące konkretnego, indywidualnie oznaczonego przedmiotu majątku wspólnego, który z woli małżonków ma wejść do majątku odrębnego jednego z nich. Za dopuszczalnością tego rodzaju czynności opowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z dnia 10 kwietnia 1991 r., sygn. akt III CZP 76/90 (OSNC 1991, nr 10-12, poz. 117). W motywach wyjaśnił, że rozporządzenie takie nie stanowi małżeńskiej umowy majątkowej, dlatego do jego ważności wystarczy zachowanie formy przepisanej dla danej czynności prawnej. Przenosząc te rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, należy przyjąć, że małżonkowie D. co do wymienionych składników majątku wspólnego zawarli umowę darowizny. Wprawdzie niezachowanie formy notarialnej dla oświadczenia woli darczyńcy skutkuje nieważnością umowy, jednakże według art. 890 § 1 k.c. spełnienie świadczenia powoduje, że umowa staje się ważna ex tunc. W konsekwencji należy uznać, że nastąpiło skuteczne przesunięcie wymienionych składników z majątku wspólnego do majątku odrębnego pozwanego, co w rezultacie przesądza o słuszności zaskarżonego orzeczenia.

Z tych przyczyn, Sąd Najwyższy oddalił kasację (art. 393¹² k.p.c.), orzekając o kosztach postępowania kasacyjnego na podstawie art. 98 w zw. z art. 391 § 1 i art. 393¹⁹ k.p.c.