Zgoda drugiego małżonka na dokonanie czynności prawnej (art. 37 k.r.o.)

Artykuł 37 § 1 k.r.o. zawiera enumeratywny katalog czynności prawnych dokonywanych przez jednego z małżonków wymagających obligatoryjnej zgody drugiego z nich.

Zgoda jednego z małżonków na dokonanie czynności prawnej przez drugiego małżonka jest w stosunku do stron tej czynności oświadczeniem woli osoby trzeciej w rozumieniu art. 63 § 1 k.c. (wyrok SN z 11 czerwca 1999 r., II CKN 390/98).

Małżonek może wyrazić zgodę, o której mowa w art. 37 § 1 k.r.o., przed zawarciem umowy, równocześnie z jej zawarciem lub po jej zawarciu. W ostatnim przypadku oświadczenie małżonka obejmujące wyrażenie zgody ma moc wsteczną od daty zawarcia umowy (art. 63 § 1 zd. drugie k.c.).

Wyrażenie zgody po zawarciu umowy (ex post) traktuje się jako jej potwierdzenie. Jest to zatem jednostronna czynność prawna, której forma, tak samo jak wyrażenie zgody, powinna odpowiadać formie wymaganej dla tej czynności, którą potwierdza.

Forma zgody podlega unormowaniu art. 63 § 2 k.c., zgodnie z którym, jeżeli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę osoby trzeciej powinno być złożone w tej samej formie. Forma pochodna zgody obowiązuje zatem tylko w przypadku aprobowania czynności, które dokonywane są w formie szczególnej zastrzeżonej ad solemnitatem. Dotyczy to również takich czynności, dla których dokonania tylko oświadczenie jednej strony objęte jest wymogiem formy ad solemnitatem, czego przykładem jest umowa darowizny nieruchomości. Zgoda współmałżonka na zawarcie takiej umowy powinna być zatem złożona w formie aktu notarialnego.

Odmowa potwierdzenia umowy przez współmałżonka przekształca sankcję bezskuteczności zawieszonej, którą dotknięta jest wadliwa umowa zawarta przez jednego z małżonków, w sankcję nieważności bezwzględnej. Oznacza to, że umowa taka jest nieważna ze skutkiem ex tunc.

Bezpośrednim skutkiem złożenia przez małżonka oświadczenia obejmującego potwierdzenie umowy darowizny nieruchomości, zawartej wcześniej przez drugiego małżonka z obdarowanym jest przejście prawa własności nieruchomości na obdarowanego. Prawnorzeczowy skutek takiego potwierdzenia, który następuje w momencie jego dokonania (przejście prawa własności), przemawia więc za uznaniem tej czynności za czynność rozporządzenia nieruchomością, o której mowa w art. 25 ust. 2 p.p.m..

Umowa zawarta bez wymaganej zgody małżonka – do momentu potwierdzenia jej przez drugiego małżonka − jest dotknięta sankcją tzw. bezskuteczności zawieszonej, przy czym tę sankcję należy odnieść do oświadczenia woli, a nie czynności prawnej, która do momentu potwierdzenia nie jest jeszcze dokonana. Oznacza to, że nie wywołuje zamierzonych skutków prawnych i określana jest jako niezupełna (negotium claudicans – czynność prawna „kulejąca”), natomiast − z chwilą jej potwierdzenia − staje się w pełni skuteczna ze skutkiem ex tunc  (art. 63 § 1 zd.2 k.c.), a definitywnie nieważna – w razie odmowy jej potwierdzenia lub bezskutecznego upływu terminu wyznaczonego przez drugą stronę.

Z powyższego wynika, że dopiero z chwilą potwierdzenia przez małżonka czynności prawnej dokonanej uprzednio przez współmałżonka bez jego zgody czynność ta wywiera zamierzone przez strony, i określone w ustawie, skutki w sferze cywilnoprawnej, innymi słowy staje się „kompletna”.

Zgoda małżonka na dokonanie przez współmałżonka czynności prawnych wymienionych w art. 37 § 1 k.r.o. nie sprawia , że małżonek staje się stroną stosunku prawnego.

Postanowienie SN z dnia 30 lipca 2024 r., II CSKP 1245/22

Standard: 86710 (pełna treść orzeczenia)

Zgoda na dokonanie czynności wskazanych w art. 37 § 1 pkt 1 k.r.o. może mieć charakter rodzajowy.

Oświadczenie o wyrażeniu zgody rodzajowej (art. 37 § 1 k.r.o.), niekierowane do indywidualnych adresatów, podlega wykładni obiektywnej.

Zgoda małżonka przewidziana w art. 37 k.r.o. pełni funkcję upoważniającą, stanowiąc podstawę ingerencji w sferę prawną osoby, która nie jest stroną czynności, i wyraz poszanowania jej autonomii woli.

Wypowiadane w doktrynie poglądy, że zgoda osoby trzeciej może odnosić się tylko do konkretnej czynności prawnej (konkretnych czynności), określonej pod względem podmiotowym i przedmiotowym, są właściwe w odniesieniu do zgód o funkcji kontrolnej. Wyrażenie bowiem zgody rodzajowej - bez doprecyzowania postanowień przyszłych czynności prawnych, zabezpieczającego interesy strony chronionej - byłoby w takim przypadku równoznaczne z niedopuszczalnym zrzeczeniem się kompetencji kontrolnych przypisanych przez ustawę określonej osobie.

Argumentacja ta nie przystaje natomiast do zgód upoważniających, pochodzących od osób, które mają być dotknięte skutkami przyszłych czynności prawnych, nie stając się ich stronami, choć mogłyby same dokonać tych czynności także w charakterze strony (dysponują pełną zdolnością do czynności prawnych). Osoby takie mogą udzielić pełnomocnictwa rodzajowego, upoważniającego do dokonania czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu (por. art. 98 zd. 2 k.c.). Skoro bowiem małżonek może uczynić coś więcej, tzn. udzielić innej osobie (w tym drugiemu małżonkowi) pełnomocnictwa rodzajowego do dokonywania czynności określonego rodzaju także w jego imieniu, czego skutkiem może być oddziaływanie czynności zarówno na majątek wspólny małżonków jak i osobisty mocodawcy, to a fortiori (tym bardziej), może udzielić małżonkowi zgody rodzajowej, której skutki ograniczać się będą do majątku wspólnego. 

Zgody rodzajowa małżonka na dokonanie czynności określonych w art. 37 § 1 k.r.o., nie jest adresowana wyłącznie do indywidualnie oznaczonych adresatów. Jeżeli -jak w przypadku zgody rodzajowej na ustanawianie hipotek zabezpieczających wierzytelności banków - typowym obiorcą oświadczenia jest bank, można od niego oczekiwać starannej interpretacji zakresu zgody, nie można jednak wymagać dociekania albo uwzględniania zamiaru czy celu oświadczającego, wykraczającego poza okoliczności dostępne dla banku. Istotne jest także to, że zgoda rodzajowa została sporządzona w formie aktu notarialnego, a więc z udziałem notariusza, którego zadaniem jest m.in. precyzyjne odzwierciedlenie w akcie woli składającego oświadczenie. W takich przypadkach zaufanie odbiorcy oświadczenia do precyzji zastosowanych sformułowań zasługuje na szczególną ochronę, a argumenty przemawiające za odstąpieniem od ich dosłownego brzmienia muszą być silniejsze niż w przypadku oświadczeń składanych w mniej wymagającej formie.

Przewidziana w art. 37 § 1 k.r. zgoda małżonka jest zgodą osoby trzeciej w rozumieniu art. 63 k.c. Na gruncie tego przepisu pełni funkcję upoważniającą, stanowiąc podstawę ingerencji w sferę prawną osoby, która nie jest stroną czynności, i wyraz poszanowania jej autonomii woli.

Zgoda jest jednostronną czynnością prawną, a nie umową. Nie podważa to oczywiście stwierdzenia, że cel czynności i zgodne rozumienie treści oświadczenia przez oświadczającego i jego odbiorcę są istotne nie tylko w umowach, lecz w odniesieniu do wszystkich oświadczeń woli składanych innej osobie, co pozwalają uwzględnić elastycznie ujęte kryteria przywołane w art. 65 § 1 k.c. (por. uchwała (7) SN z dnia 29 czerwca 1995 r., III CZP 66/95).

Wyrok SN z dnia 5 marca 2019 r., II CSK 43/18

Standard: 46782 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy